Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1971, Blaðsíða 16

menn botnuðu yfirleitt nokk-
um skapaðan hlut í „kristni"
þeirrar tiðar. Kristnin réðst
ekki að hinum ytri ramma.
Hun réðsit að imntakiniu.
Hér látum við staðar numið
að sinni. Ýmsum mun koma á
óvart að hevra Njálu orðaða
við svipaða rithefð og aðrar
miðaldabókmenntir, einhverjir
munu sakna þeirrar hugmynd-
ar að Islendingar hafi orðið til
að skapa lýðræði í heiminum.
Allt er þetta þó létt á vog
menningarfrseðinnar miðað við
þau umbrot sem búast má við,
er menn gera sér ljósari hug-
myndafræðilegan grundvöli
kristindóms og strauma þá er
gengu um Evrópu að fornu.
Þeir sem hyggja, að við miss-
ixm spón úr okkar aski við hin
nýju viðhorf meta iiins vegar
stöðu okkar skakkt. Ekkert
verður til að auðga íslendinga
á borð við nýjar rannsóknir
á nýjum morgni íslenzkra
íræða. Við stöndum með ein-
stæð gögn í höndum. Sú hug-
mynd að mikill hluti islenzkr-
ar fornmenningar liafi fallið af
himnum ofan úr menningar-
sögulegu tómi styðst hvorlti við
heimildir né skynsamlega fræði
mennsku. fslenzkir landnáms-
menn voru engar kynjaverur
1 bófcmenntum heims — þeir
voru lifandi menn sem sigldu
til Islands frá Evrópu. Þeir
áttu það sameiginlegt með
Jésú Kristi og öðrum er af móð
ur eru fæddir, að þeir lifðu í
vissu þjóðfélagi við tiltekið
menningarstig. Þetta er okkar
gæfa, fslendinga, bein ástæða
þess að unnt er að nota is-
lenzkar heimildir til að skýra
forsögu Evrópu — og liristni.
Tilvitnanir
1. Jorge Luis Borges, The
Book of Iniaginary Beings.
Jonathan Cape, London 1970.
2. sjá til hliðsjónar Absalon
Taranger í Bikssamling og
Kristendom, Universitetsforlag
et, Oslo 1967, s. 290.
3. Einar Pálsson, Baksvið
Njálu, Mímir, Reykjavík 1969.
4. Einar Pálsson, Trú og land
nám, Mímir, Reykjavik 1970.
5. sjá t.d. Baksvið Njálu, s.
22—27.
6. sjá fslenzk fornrit I, 1.
s. 7.
7. sjá Halvdan Koht og
Ólafía Einarsdóttir í Rikssaml-
íng og Kristendom, s. 88-—105
og 144—166. Hafi Hákon góði
verið á unga aldri áratuginn
fyrir 930, og hafi hann vart get
að BYRJAÐ starf sitt að laga-
setningu fyrr en eftir 933 eða
945 — jafnvel ekki orðið kon
ungur fyrr en EFTIR að Al-
þingi var stofnað, er víst ráð-
legt fyrir ýmsa að hugsa mál
sitt á ný. Hvernig átti að sníða
íslenzk lög sem viðtekin voru
formlega 930 eftir lögum sem
ef til vffl voru ekki „samin"
fyrr en 10 eða 20 árum siðar?
Hér er að sjálfsögðu engin af-
staða tekin til þessa máls, að-
eins bent á vandann. Eða:
Hvenær var Alþingi sett á
stofn?
8. sjá Trú og landnám, kafla
43, 44, 48, 49, 52, 53.
9. sjá sama rit, kafla 5, 49.
10. sjá t.d. Joseph Campbell,
The Masks oí God. Primitive
Mythology. The Viking Press,
New York 1969, s. 294. Að
minnsta kosti tvær aðrar skýr-
ingar virðast til á Miðgarði, en
þær verða ekki ræddar hér.
11. sjá Baksvið Njálu s. 52,
206 og Trú og landnám, kafla
3, 27, 28.
12. sjá t.d. Edward Bull í
Rikssamling og Kristendom, s.
390.
13. Þessi þýðing er tilbúning
ur. Á enskunni raefraast Váfuð-
ir Lagarins „The Lamed Wufn
iks“ (J. L. Borges The Book
of Imaginary Beings, s. 142).
Ég hef hvergi fundið skýringu
á orðinu Wufniks — við fyrstu
sýn virðast The Lamed Wufn-
iks merkja Wufnikarnir löm-
uðu. Slík þýðing væri þó látt
skiljanleg, enda vandséð hví
þessir menn skyldu lamaðir —
nema er þeir skildu að þeir
voru frelsarar manna. Þó
kynni þessi að vera merking-
in. Sú þýðing sem hér er val-
in byggist á hinu óræða hug-
taki frelsaranna. Er reynt að
ná þama svipuðum blæ og í
frumsögninni. Váfuður var Óð-
ins-nafn. Óðinn átti sér „12
nöfn“ og var vafalaust tengd
ur Hring —og þar með Ári. Af
goðaveldinu sjáum við, að hann
hefur verið tengdur tölunni 36.
Orðið LAMED á ensku getur
merkt 12. stafur hins hebreska
stafrófs. Hliðstæða hans í rún-
um hljóðfræðilega séð nefndist
LÖGUR. Þar sem LAMED var
12. stafur hins hebreska staf-
rófs þykir mér sennilegt, að
helgi hans búi að baki hinni
einkennilegu ensku nafngift, og
að Wufnikarnir hafi verið við
hann kenndir, samanber tölu
þeirra, 36 (þrisvar 12). Þó er
þetta ekki víst. LAMED var
tengdur Uxa, LÖGUR var vafa
litið tengdur helgi nautgripa.
Þar sem Árið rann upp af
LEGI — þeim stað á sjóndeild
arhring er tengdur var Vatni,
ætti „þýðingin" alla vega að
standast.
14. Eins og sjá má hér á eft-
ir er þessi skýringartilraun
skáldsins óþörf.
15. Mér hefur ekki tekizt að
finna merkingu KUTB, þegar
þetta er ritað. Hins vegar get
ég ekki stillt mig um að minna
á það, að á tamíl-málinu ind-
verska merkir orðið KUT ein-
mitt „tindur“ eða „stöng“. Var
slik stöng reist við töku lands,
og verður ekki betur séð en að
sá siður sé náskyldur þeim sið-
um er að STÖNG lutu í nor-
rænum trúarsiðum við landnám
fslands (sjá J. G. R. Forlong,
Encyclopedia of Religions, Uni
versity Books, New York 1964,
II. 432.) Stöngin KUT var tákn
guðsins Siva, sú staðreynd að
merking orðsiins er „tmdur"
EÐA „stöng“ bendir ti‘l þess, að
þama sé um stöng Miðjunnar
að ræða, þeirrar er hjól árstíð
anna snerist um. Tindurinn var
þá vafalítið í táknrænum skiln
ingi „tindur veraldariivolfs."
Ósennilegt er, að orðin KUTB
og KUT séu skyld að orðsifj-
um, en orðið hefði getað borizt
með helgisiðunum.
16. Hér er að sjálfsögðu ein
ungis vitnað til einnar „teg-
undar“ árs, þess er einkum var
kennt við Egyptaland. Nafnið
yfir Tlundimar er oftast Dek-
anar á Evrópumálum og voru
Dekanarnir jafnframt vikur er
stóðu 10 daga hver. „Frá
Egyptalandi kallaði ég son
minn“. (Mattheua 2. 15).
17. sjá t.d. Trú og landnám,
kafla 13,14,15, 33.
18. Hermaran Fischer í Die
Extemsteina, HaJJonen Verlag,
Masehen v.d. Hallonen 1970,
Heft 18/19, s. 30.
19. sjá íslenzb fomrit I, 2. s.
313.
20. Grahame Clark og Stuart
Piggott í Prehistoric Societi-
es, Felican 1970, s. 281.
Heimildir eru nánar tilgreind
ar i bökunum Baksvlð Njálu og
Trú og Iandnám. Þá verður
einnig heimildaskrá í næsta
bindi ritsafns þessa, sem vænt-
anlegt er að ári. Nafn ritsafns
ins er Rætur íslenzkrar menn-
ingar.
Óboðnir gestir
í Karasjok
Framh. af bls. 7
að hanm sá táæ móður simnar.
Hann var sjö ára, og harnn
hafði grafið niður tréhestinn
sínn meðan hinir fullorðmu
földu innbú og verkfæri úti í
skógi.
Þessir tveir hermenm töluðu
ekki. Allan timann höfðu þeir
staðið þögulir og reykt
vindlinga og brosað að hinn
grátamdi konu.
Þeir brostu ennþá þegar þeir
gengu að gömlu smiðjunni og
skvettu bensíni á vegginn.
Þegar byrjaði að loga, hló
annar þeirra.
Berit grúfði andlitið við öxl-
ina á Kirsten.
Þegar þeir kveiktu í skemm-
unni, stökk drengurinn óður
af örvæntingu til þeirra og
þeir ýttu honum hranalega í
burtu.
Áður en þeir yfirgáfu túnið
á Svineng, kveiktu þeir líka í
hlöðunni. Vindurinn frá ánm
blés gneistum og brennandi
heyi upp í ásinn.
Ofan úr fjallinu gat Johann-
es fylgzt með frá því fyrstu
logamir titruðu í rökkrinu
langt niður frá, og hann reið
nú dökka klárnum í átt til bæj
arins.
Þegar hann náði heim, voru
Þjóðverjarnir farnir.
Kirsten sagði honum frá
Þjóðverjunum tveimur, sem
höfðu skemmt sér við að
brenna niður allt, sem hann og
faðir hans á undan honum,
höfðu unnið baki brotnu við að
byggja upp. Útlendingamir
voru vopnaðir. Það var
Johannes ekki, og jafnvel þótt
hann hefði átt byssu, hefði
hann ekki getað notað hana.
Eldurinn hefði ekki orðið
minni þótt hann hefði skotið
eða verið skotinn, og hann átti
böm til að hugsa um, og Berit
stóð í eldbjarmanum frá brenn
andi útihúsunum. Hún stóð þar
hreyfingarlaus eins og tré, og
það var sem hún hvorki heyrði
hann né sæi.
Þegar hún loksins svaraði,
þekkti hann næstum ekki rödd
hennar. Og hún sagði aðeins:
„Þeir hlógu þegar þeir sáu log
ana og tárin . . . “.
Hann fór með Berit inn í hús
ið, og hún var eins og svefn-
gengill þegar hún byrjaði að
hjálpa honum að bera út
skinn, vaðmálsteppi og verk-
færi, og það sem þau annars
gætu komizt með í nokkrum
ferðum út I skögarkjarr !
grenndinni.
Starfið hafði góð éhrif á
hana, og þegar þau yfirgáfu
bæinn skömmu siðar, vstr Berit
búin að ná sér og hjálp-
aði tveimur minnstu börnunum
að komast áfram.
Johannes var einn fárr
manna, sem hafði einhvern stað
til að flytja fjölskylduna á.
Þegar orðrómurinn um að
brenna ætti Finnmörku jókst,
hafði hann byggt kofa í dal um
það bil tveggja tima gang frá
Svineng.
Kirsten gekk ekki til liðs
við Berit og bróður sinn Jo-
hannes. Hún hafði flýtt sér til
nágrannabæjarins, þar sem
Hans bróðursonur hennar bjó
ásamt konu sinni Elen Soíie.
Einnig á þessari stundu fór
Kirsten þangað, sem hún taldi
sín mest þörf.
Elen Sofie og Hans áttu barn
á öðru ári og annað aðeins sex
vikna gamalt.
Bornin voru vafiin iran í
sauðargærur og í snjókomu og
dimmviðri flýðu þau strax sam
an frá Svineng.
Uppi í hlíðinni stækkaði hóp
ur flóttafólksins. Að lokum
höfðu safnast saman fimm fjöl-
skyldur, sem ætluðu að fylgj-
ast að til felustaðarins úti í
auðninni. Ákvörðunarstaður-
inn var dálítið sæluhús, sem
byggt hafði verið fyrir áratug-
um siðan við ána Bakkeljokk.
Þegar Þjóðverjarnir komu
með tilkynnmguna um að
brenna ætti bæinn eftir tvo
klukkutíma, var Hans ekki
ennþá búinn að ná skepnunum
út úr fjósinu, svo hann og
Kirsten og Elen Sofie teymdu
nú kýr og kindur á eftir sér
til Bakkeljokk.
Þau áttu börn og margt
annað að hugsa um, og gátu
ekki komið þvi við að taka mik
ið af búsmala með sér. Afgang-
inn hafði Hans rekið upp í
gerði skammt frá bænum, og
nokkrum timum síðar læddist
hann varlega til gerðisins til
að sækja dýrin. En hann kom
of seint.
Kindur og kýr lágu hreyf-
ingarlausar með stífa fætur i
nýföllnum snjónum.
Þjóðverjarnir höfðu séð þær
og drepið þær.
Hans varð að styðja sig við
girðingarstaur. Veturinn gat
staðið fram í mal næsta ár, og
hann átti Elen Sofie og litlu
bömin tvö, og enginn vissi hve
nær striðinu myndi Ijúka.
I-lann svimaði og hamn tók af
sér skiinnhúfuna. Kaldur vtndur
inn reif í dökkt, sítt hár hans
og innra með honum brauzt
fram svo ægileg reiði, að hon-
um fannst sem hjartað og æð-
arnar ætluðu að springa. Eins
og óður maður reif hann nið-
ur girðinguna, sem hann hélt í
og dró upp störa Sama-hnífinn
sinn. Þau höfðu þörf fyrir
hvern einasta kjötbita úti í
sæluhúsinu ...
Kirsten var ekki i sæluhús-
inu vi'ð Bakkeljokk fyrstu nótt
ina. Johannes bróðir hennar
hvíldi ekki heldur í kofanum,
sem hann hafði byggt á felu-
stað sínum.
Þau lágu úti undir beru lofti
uppi í fjaliinu og horfðu á
Svineng.
Það höfðu liðið margar
klukkustundir fram yfir frest-
inn, sem Þjóðverjamir gáfu
þelm, en enniþá höfðu þau ekki
séð eldsloga niður við Kara-
sjok-ána.
Og þau voru ekki tvö ein
þama uppi i myrkrinu. Hjá
þeim iá og sat fólk frá hinum
bæjunum í grenndinni og beið
eftir eldslogunum. Nokkrir
áttu sér ennþá örvæntingar
fuiia von um að kraftaverk
kynni að eiga sér stað og það
heyrðist hvíslað um þann
möguleika, að Þjóðverjamir
væru þegar famir frá Kara-
sjok og hefðu gleymt húsunum
uppi í dalnum.
Yfir Kirkested sáu þau him-
ininn rauðan af bjarmanum frá
brennandi þorpinu.
Það var lítið talað þessa
nótt, sem leið svo hægt, að
hún var á við heilt skammdegi.
Þeir, sem eitthvað sögðu,
voru lágmæltir. Fólkið lá all-
an tímann og hlustaði eftir
þýzkum leitarflokkum og
hundgá. Hermennirnir höfðu
sagt, að þeir, sem neituðu að
láta flytja sig brott nauðuga,
yrðu skotnir á staðnum.
Um miðnætti sáust engir eld-
ar í gremnd við Svineng,
og það liðu margar klukku-
stundir fram yfir miðnætti, og
emnþá var alllit myrkt og kyrrt
niðri á mannlausum bæjunum.
Kirsten tók bita af þurrk-
uðu kjöti upp úr poka sínum
og gaf öðrum með sér. Prest-
urinn, Nils Biti, sat við hlið-
ina á henni á snævi þöktum
mosanum ásamt konu sinni,
Hönnu. Hann losaði hægt um
spenntar greipar sinar þegar
Kirsten rétti honum kjötbit-
ann.
Snemma um morguninn kom
þýzki herflokkurinn og
kveikti 1 húsunum, sem þeir
áttu Johannes og Hans, Jon og
Johannes yngri á Grönnmo, og
í öUu, sem byggt var af manna
höndum í nágrenninu.
Kirsten og bróðir hennar
stóðu ein eftir uppi á fjallsbrún
inni. Hinir þoldu ekki að horfa
á bæí sína brenna ti'I ösku.
Andlit karlmannanna voru
þungbúin og hrukkótt þegar
þeir gengu hægum, þungum
skrefum ásam't kormm sínum og
börnum yfir fjallsbrúnina og
niður hliðina hinum megin, þar
sem þeir gátu ekki séð eldtung
urnar í Svineng. Stórar snjó-
flyksur bráðnuðu á andlitum
þeirra, og enginn gat séð hvort
tókst að halda aftur af tárun-
um.
Allir voru þögulir þar sem
þeir gengu, og þótt konurnar
berðust við grátinn og þrýstu
vasaklútum eða slæðum að
munninum, heyrðist samt hálf-
kæfður ekki.
Andlit lcarlmannanna urðu
ennþá samanbitnari. Þeir lutu
höfði, og handleggir þeirra
héngu niður eins og þeir ættu
að lyfta þungri byrði. Þvi í
hvert sinn, sem kona kjökraði,
var eins og jörðin, skýin og
fjöllin fylltust gréti, og innra
með þeim blossuðu logamir
upp og þeir sáu timburvegg-
ina hrynja saman, og þeir hugs
uðu með sér, að það hefði
kannski verið síður hræðilegt
ef þeir hefðu verið kyrrir á
fjailílsbrúninni og séð allt með
augunum . - .
Kirsten var nú orðin fimm-
tíu og þriggja ára, og Johanm-
es var sextugur. Þegar hún
starði á logana, sem léku um
hús hennar og bæ Johannesar
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. aprid 1971