Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1971, Blaðsíða 7

Hópur Júgóslava ásanit Kirsten.
Þeir höfðu lifað af fang-abúða-
vistina og komu til að heilsa upp
á bjargrvætt sinn.
Kirsten i bjálkakofanum sínum
í Karasjok. Venjulega eru dag-
arair án stórviðburða norður þar.
á hvers vegna hundurinn var
skotinn.
Serbarnir höfðu búið sér til
frumstæða hnífa úr blikkræm-
um, og með þeim fláðu þeir
hundskrokkinn á meðan hann
var ennþá volgur. Strax á eft-
ir festu þeir hann á stengur og
héldu honum yfir bálinu, sem
alltaf logaði á árbakkanum.
En fangamir voru hræddir
um að varðmennimir tækju
matinn frá sér, svo skrokkur-
inn var aðeins sviðinn lítillega
áður en þeir hjuggu hann í
smástykki og stungu bitunum í
munninn.
Það var tveim dögum fyrir
jól, sem þeir átu þetta hráa
hundakjöt, og fyrir suma fang-
ana var það jólamáltiðin það
árið og fyrir aðra hinzta mál-
tiðin.
Af fjögur hundruð og fimm-
t5u Júgóslövum, sem komu til
Karasjok í júlimánuði, voru
aðeins rúmlega eitt hundrað
og fimmtíu menn lifandi að
fimm mánuðum liðnum.
Á Þorláksmessukvöld birtist
„eftiriitsnefnd" í snæbörðum
fangabúðunum.
Hún gerði a-thuigun á heilsu-
fari fanganna, og þetta reynd-
ist vera mjög afkastamikil „eft-
irlitsnefnd", því á einni síðdeg
isstund hafði þriðji hver fangi
af hinum eitt hundrað og fimm-
tíu eftirlifandi verið flokkaður
sem úrkast...
Þessum fimmtíu var strax
skipað til vinnu í skóginum, og
þeir reyndu að beita síðustu
kröftum sinum til að hlýðnast
öskri og þrasi varðmannana
um beina gönguröð.
Var þetta ef til vill nýtt
bragð frá hendi yfirforingj-
ans?
En inni i skóginum og úr
aiugsýn íbúanna, reiikuðu fang-
eurnir imn í lcúlnahríð £rá þýzk-
um vélbyssum ...
Þannig endaði sagan um
Serbafangana í Karsjok, og um
nýársleytiB voru hinir hundr-
að eftirlifandi komnir til Nar-
vik á leið til nýrra fanga-
búða...
Kirsten hafði farið viða um
til að safna jólamat handa föng
unum. En nú varð hún að fara
heim aftur með pakkana og
skipta þeim milli annarra, sem
höfðu minni þörf fyrir mat-
inn . . .
Þann fjórtánda nóvember
1944 komu fimm þýzkir her-
menn til að leggja allt í eyði
á skemmri tima en það tók
Kirsten að sauma nokkrar húf
ur.
Hún hafði búizt við þeim.
Kommóðan var borin út og fal-
in í skóginum. Kista, full af
mat og fatnaði, stóð í birki-
kjarrinu þakin kvistum, mosa
og nýsnævi, og ferðataskan lá
einnig full af teppum og taui
spö'llkorn frá húsimiu. Því iitia
sem hún átti af silfurmunum,
fleygði hún uwdir tré og rótaði
laufi og snjó yfir.
Unglingsistúíka frá bœ nálægt
Kirikested var send til Svimeng
með viðvörun um menmima
fimm, seim gemgu vopmaðir og
einkennisiklæddir með vaid til
að hremma og drepa.
Hún var óttaslegin og stóð á
öndinni af mæði meðan hún
skýrði frá þvi að brenna ætti
bæina eftir tvo tima.
Kirsten hljóp strax af stað
<til Grönmmo til iað vara
Johannes yngri og konu hans
við. Þau áttu tvö smáböm og
hún ge'kk með það þriðja.
Síðan hljóp Kirsten yfir ár-
ísin til bæjar systkinabarn-
anna, og þar varð ein konan
að flýta sér út í skóg til að
sækja elzt.a soninn heim. Til
Síðustu stundar höfðu þau al-
ið með sér örvæntingarfulla
von um að bænum yrði hlíft,
og nú þurfti allar tiltæk-
ar hendur til að bjarga meðan
timi vannst.,
Það leið varla nema einn og
hálfur timi þar til Þjóðverjarn
ir komu til að kveikja í.
Á Nordslett-bænum hafði
fólkið þegar fengið fréttina,
þegar Kirsten kom þangað, svo
hún flýtti sér til baka heim til
sín.
Hún tók nú sængurfötin og
hengdi þau á girðingu við skóg
arjaðarmm.
Þjóðverjarnir voru komn-
ir til Klement Berglund —
skammt heiman frá Kirsten, og
Klement gaf þeim allan
laxinn, sem hann átti og bað
um dálítinn frest.
Þeir stungu bita upp í sig og
smökkuðu á laxinum og sögðu
svo að bærinn hans skyldi fá
að standa klukkutíma í viðbót.
Síðast lét Kirsten ofan í
hvíta pokann sinn. Hún lét í
hann biblíuna, stóru sömsku
sálmabókina, hálm, sparipen-
ingana, þurrkað hreindýrakjöt
og bréfin, sem júgóslavnesku
flóttamennirnir höfðu trúað
henni fyrir tveim árum áður.
Þau höfðu legið falin undir
pdönikum í gömium fjóskofau Ef
Þjóðverjarnir hefðu rekizt á
þau þar, hefði þó ætíð verið dá
lítil von um að hún yrði ekki
gerð ábyrg.
Þama sem hún stóð í eldhús-
inu í síðasta sinn og fyllti pok-
ann, vissi húm að hemmi bor
að losa sig við bréfin. Ef leit-
að yrði á henni, gátu þessir
pappírssneplar, skrifaðir með
blýanti, kostað hana lífið.
Kirsten varð litið á ofninn,
en gat ekki fengið sig til að
brenna þeim. Mennirnir, sem
höfðu þakkað henni svo inni-
lega áður en þeir hurfu í morg-
unskímunni, höfðu einnig borið
mikið traust til hennar.
Kirsten horfði ennþá einu
sinni á ofninn, og svo batt hún
fyrir pokann. Hún hlaut að
bera bréfin með sér allt til eig-
in endaloka eða striðsins.
Himininn var blýgrár þenn-
an dag. Það var snjódrifa og
kuldagjóstur, og Johannes,
bróðir Kirsten, flýtti sér að
biðja til guðs, að snjórinn félli
þéttara og feldi sporin til
Bakkelskaidi. Brátt var hann
kominn upp á fjallið með bú-
penimg simn, en von vair á Þjóð-
verjunum þá og þegar í túnið,
og þeir höfðu skarpa sjónauka.
Með bjarkarkvisti rak
hann á eftir kindum, grisum
og kúm, sem smástukku ófús
upp ásinn.
Með hestinn voru engin
vandræði. Johannes var vel-
þekktur sem hestamaður, og á
sínum löngu ferðum eftir mosa,
heyá og viði hafði hann talað
við klárinn eins og við mann-
lega veru.
Hann var stór og dökkur og
hélt sig eins og hlýðinn hund-
ur við hliðina á Johannesi á
leiðinni upp Bakkelskaidi.
Hesturinn hlustaði meðan
hann gerði allt í senn, að tala
og reka á eftir skepnunum og
lita um öxl til Svineng.
Enginn elti hann, en þeir
höfðu sjónauka, og hann sló í
kindumar og kýrnar og talaði
án afláts við hesíinn, sem
sperrti eyrun og horfði á hann
brúnum augunum. „Við verðum
að koma búpeningnum yfir
fjallið og í skjól hinumegin.
Við svelitum í hel ef ég
bjarga ekki kindunum og kún-
um og grísunum. Heldurðu að
okkur takist það? Nú verð-
urðu að hjálpa mér,“ sagði
hann við hestinn.
Þegar þeir komust upp á
fjallsbrúnina, rak hann fénað-
inn niður i hlíðina hinum meg-
in og hljóp í flýti til baka til
að sjá til bæjarins. Ennþá sá-
ust engir logar, né heldur
grænklæddir menn með vopn í
slóðinni, sem hann og hestur-
inn og búsmalinn höfðu skilið
eftir sig.
Jóhannes lagðist á magann í
votann mosann og blés mæð-
inni. Hann lá og beið eftir log-
unum ...
Johannes og Berit höfðu orð
ið sammála um að hann skyldi
halda sig frá húsinu þegar
Þjóðverjamir kæmu, og þann-
ig var ákveðið á flestum bæj-
unum.
Kirsten var hjá Berit þegar
henmennirnir fimrn komiu til
Svineng. Konurnar sátu í eld-
húsinu, og þar sem þær gáitu
ekki gert neitt meira hvort eð
var, drukku þær hvem boll-
ian-n á fsetiur öðrum af gervi-
kaffi.
Það var hálfdimmit i herberg-
inu. Berit hafði alltaf orðið að
fara sparlega með srteimoláuna,
og hún gerði það líka eftirmið-
daginn fjórtánda nóvember
1944, þótt hún myndi brátt
ekki hafa neitt þak til að
hengja lampann upp í.
Það var barið harkalega að
dyrum, og Berit og Kirsten
stóðu upp og opnuðu. Konum-
ar störðu beint upp í hlaupið
á vélbyssu, sem Þjóðverjamir
höfðu sett upp á túninu, ef svo
skyldi fara að einhver brjálað-
ist og reyndi að veita mót-
spyrnu þegar íkveikjumar
byrjuðu.
Einn hermaðurinn dró fram
blað með texta á sömsku og
norsku.
Þar stóð, að brenna ætti ailt
eftir tvo klukkutíma og að
konur, karlar og böm ættu
strax að saCnast samian á Kirke-
sted og flytjast suður á bóg-
inn.
Einn hermannanna spurði
byrstur eftir húsbóndanum.
Berit sagði eins og Johannes
hafði sagt henni að giera, að
húsbóndinn væri uppi í fjalli
að sækja hreindýr, og að allir
myndu leggja af stað til Alta
strax og hann kæmi til balka
með dýr, sem gæti dregið þau
yfir hjarnbreiðuna.
Þjóðverjamir trúðu henni.
Þeir gátu ekki ímyndað sér,
að nokkur manneskja vildi
reyna að lifa af heimskautavet
urinn án majtar og þaiks yfir
höfuðið, í sólarlausu frostlandi
án brúa, vega og síma, án
sjúkrahúss og kirkju. Þjóðverj
arnir þekktu ekki fólkið, sem
þeir höfðu auðmýkt og drottn-
að yfir árum saman . . .
Berit og Kirsten var skipað
út á túnið. Þær stóðu í bitr-
um kuldagjóstinum frá Kara-
sjokánni, og af því að nú voru
minna en tveir klukkutim-
ar þar til brenna skyidi bæ-
inn, byrjuðu tárin að renna nið
ur andlit Berit.
Mennirnir fimm horfðu S
konuna, klædda svartri peysu
með sjal yfir öxlunum og slæðu
á höfði, og þrír hermannanna
störðu niður á jörðina þegar
hún rétti fram hendurnar og
grátbað þá um að hlífa húsinu
og sýna bömum hennar og
manni miskunn.
Þeir skildu ekki hvað hún
sagði, en þennan sama dag
höfðu þeir séð konur standa
grátandi og biðja í öðrum
túnum.
Kirsten strauk hendinni um
vota og kalda kinn Berit og
sagði blíðlega: „Gráttu ekki.
Guð er með okkur. Hann mun
hjálpa og bjarga okkur öllum
í dag . .
Kirsten sýndist þessir þrir
þöglu hermenn verða svo litlir
og samfallnir í einkennisbún-
ingunum. Hún kannaðist aftur
við einn þeirra. Hann hafði oft
komið heim til hennar og setið
þar, til þess að hafa eldhús-
vegginn milli sín og striðsins.
Einn af Þjóðverjunum
þrem sagði á bjagaðri norsku:
„Við skulum ekki kveikja hér
í næstiu tivo ktukku tíma“.
Hann leit á úrið sitt og hélt
áfram: „Við skulum biða dálít-
ið. Biða dálítið, endurtók
hann“.
En ekki fóru þeir allir fimm
úr túninu. Tveir ungir her-
menn urðu eftir ásamt vélbyss-
unni og bensinbrúsa.
Ennþá grét Berit, og yngsti
drengurinn hennar grét af þvi
Framh. á bls. 16
11. aprU 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7