Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1971, Blaðsíða 18

í
I
I
ER STÉTTASKIPTING
Á ÍSLANDI?
Framh. af bls. 1
hjú, sem venjulega áttu efcki
neitt og voru gjaman mjög háð
húsbændum sínum. Mjög erfitt
var að hreyfast á milli stétta.
Hjúi tókst stundum að verða
bóndi, en að hjú, eða bam þess,
yrði sýslumaður eða prestur
mátti heita útilokað. Giftingar
é milii þessara stétta ollu oft
útskúfun og hatri og ómæld-
tun sálarkvölum. Raunar má
segja að kjör hjúa hafi hjá
slæmum húsbændum, nálgast
þræiahald.
Stéttaskipting sem þessi er
úr sögxmni og ekki verður
um það deilt að hún er núna
miklu minni og möguleikar til
hreyfingar innan þjóðfélags-
ins miklu meiri. Vissulega
er hér til skipting í atvinnu-
stéttir, en það er ekki það,
sem flestir eiga við með
stéttaskiptingu. Venjulega er
átt við stöðu einstakra manna
og Iiópa í þjóðfélaginu, borið
sama-n við aðra, það sem á er
lendum tungum er kallað
status. Með öðrum orðum er
það uppröðun á þjóðfélaginu
í lóðrétta röð og er þá sá
mestur, sem er efstur.
Erlendis eru notuð hugtök
eins og yfirstéitt og aðall, miHi-
stétt og lágstétt. Ég tel ekki
réttmsett að nota þessi orð
um íslenzkt þjóðfélag. Við eig-
utm t.d. ekki til erfða-aðal og
við eigum ekki heldur til fólk
eins og dreggjar samfélagsins í
erlendum hafnarborgum, sem
ttkjast vart mannlegum verum.
Stéttaskipting getur ekki ver
ið til, nema almennt samkomu-
lag sé um srtöðu einsrtakra hópa
og manna innan þjóðfélagsins.
f»eir sem eru ofarlega i bunkan
ir hverjir eru fyr-
ir neðan og þeir neðri verða
að gera sér ljóst hverjir eru
fyrir ofan. Til að stéttaSkipt-
ing geti orðið varanleg verða
Iþeir neðstu ekki aðeins að gera
sér grein fyrir stöðu sinni, held
ur einnig að telja hana rétt-
imeta. f>að verður erfitt að fá
Islendinga til að fallast á það.
Hvað veldur skiptingu?
Þó að stéttaskipting sé lítii
er einhver munur á stöðu fólks
li þjóðféiaginu og fer nokkuð
eftir því hver er til umsagnar.
I»eir hlutir, sem venjulega
eru taldir hafa áhrif á stöðu
manna í þjóðfélaginu eru pen
ingar, völd, virðuleg embætti,
ættir og langskólaganga.
Önnur atriði, sem ekki eru
eins augljós, eru gáfur, al-
menn menntun, titlar, orður
og ættarnöfn. Hér á eftir
skulum við athuga hvort þess
ir hlutir veita raunverulega
hærri þjóðfélagsstöðu.
I gamalgrónum þjóðlöndum,
sem lengi hafa verið sjáltfstæð,
hafa allir þessir hiutir þýð-
ingu, enda stéttaskipting rót-
gróin. Góð dasmi um þetta eru
Bretland, Danmörk og Svíþjóð.
Yfirstéttir þessara landa geta
meira að segja fletit upp í bók-
um til að finna nákvæmllega
hvar einstaMingar standa I röð
inni og á þetita ekki aðeins við
aðaJinn, heldur einnig embættis
menn og auðmenn. Hér er öðru
vísi farið. Á fiimmtiíiu árum hef-
ur ísland breytzt úr stveitaþjóð
tfélagi í þétitbýlisþjóðtfélag og
um leið hefur gamia stéttaskipt
inigin horfið. En hvað kemur í
staðmm?
Peningum fyflgir alltaf status,
hér á landi sérstalMega, ef
menn hafa aflað þeirra sjáifir.
Tilhneiiging er til að líta hom-
auga menn, sem erft hafa pen-
inga, enda hefur fáum hatdizt á
þeim hér. >á hetfur gengið illa
að fá Islendinga til að bera virð
ingu fyrir óhófi og íburði í lifn
aðarháttum.
Að vera langskólagengiinn
nægði einu sinni til að tryggja
sér virðingu og aðstöðu í þjóð-
féiaginu. Nú nægir það eitt
ekki, nema eitthvað annað
kocmi til viðbótar.
Völd í stjómmálum nægja
ekM heldur til virðingar. Til
dasmis nægir það ekki til
virðingar, að vera kosinn á Al-
þingi. Geta st j ómmálamenn
sjáXfum sér um kennt og gætu
breytt þessu áliti með annairi
framkomu, sérstaMega á þing-
inu. Almenningur teliur, að af
þingmönnum sé aldrei nema
nokkur hópur, þar sem öll
raumveruleg völd eru saman
komin. >á telur fólk almennt,
að áíkvarðanir í flestum málum,
séu ekíki teknar i þingsölum,
heldur áður en mál komi þamg
að, sem ekki eykur virðingu
Alþingis. Stjómméilaimenm
verða að hafa annað til að
bera en að vera í kosinni
stöðu, til að njóta aimennrar
virðingar.
Þá er mikið embætti og
merkilegt ekki trygging fyr-
ir hárri þjóðfélagsstöðu. All-
ir þekkja dæmi þess, að all-
ur svipur embættis breytist,
þegar skiptir þar um mann.
Getur annar maðurinn notið
mikillar virðingar, en liinn
verið nánast óþekktur, eða
jafnvel litinn tortryggnisaug
um.
18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. april 1971