Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1960, Blaðsíða 42

678
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hófu búskap við lítil efni á rytju-
koti. Svo hlóðst á þau ómegð.
Barn á hverju ári Við vorum orð-
in átta þegar hreppsnefndin varð
að skerast í leikinn. Fimm börnin
voru tekin og komið fyrir hjá
vandalausum.
Þú munt sennilega hugsa, að
það hafi verið lítil fyrirhyggja hjá
fátæklingum að hlaða niður börn-
um. En aldarandinn var annar þá
en nú. Þá var óskaplegur barna-
dauði í landinu, og fólkið taldi sér
skylt að eiga börn cil vara, eiga
fyrir vanhöldum. Börnin voru
fólkinu þá líkt og lífsábyrgð sem
greidd er í lifanda lífi. Börnin
áttu að sjá um foreldra sína í ell-
inni. Og vegna þess hvernig börn-
in hrundu niður, varð að gera ráð
fyrir vanhöldum. Það hefir valdið
ættfræðingum talsverðum vand-
ræðum hve mörg systkin voru
samnefnd á þeim árum. í stórum
barnahópi voru þá ef til vill þrír
Jónar, tveir Guðmundar og tvær
Sigríðar. Þetta gerðu hjónin til
þess að vera viss um að koma upp
nöfnum foreldra sinna, enda þótt
vanhöld yrðu mikil.
Um þetta leyti höfðu sumir
þann sið, að láta pestina ráða því
hve mikið var lagt til heimilis af
kjöti á haustin, og hve margt sett
á. Einu sinni kom, myndarbóndi
til nágranna síns á góunni og bað
hann blessaðan að hjálpa sér um
mat og hey, því að hvort tveggja
væri uppgengið hjá sér. Og er
hann var spurður hvernig á þess-
um ósköpum stæði, svaraði hann
aðeins: „Pestin brást!“ Það skýrði
allt.
Þessu líkt var um börnin. Þeg-
ar þau hrundu ekki niður, urðu
þau of mörg. Þá risu menn ekki
undir að ala önn fyrir ómegðinni.
Við systkinin vorum öll stál-
hraust og ódrepandi og urðum því
að fara á sveitina. Varúðin og
fyrirhyggjan urðu til ófarnaðar,
vegna þess að „pestin brást“
Sagan endurtekur sig ekki allt-
af þegar litið er til einstaklinga.
Reynsla einstaklingsins getur orð-
ið önnur en reynsla fjöldans. En
ef þú hefðir kynnst óttanum á
þeim árum við að lenda á sveit-
inni, mundir þú ekki telja þessa
varúð heimskulega. Fólk, sem
hafði verið í vinnumennsku og
þrælað baki brotnu alla ævi, lenti
langoftast á sveitinni þegar starfs-
kraftana þraut. Eina ráð fátækl-
inga til þess að forðast að lenda á
sveitinni, var að hokra og koma
upp börnum. er séð gætu fyrir
þeim í ellinni. Þessi var hagfræði
þeirra tíma“.
Kristín dvaldist á Hóli fram til
tvítugs. Þá giftist hún vinnu-
manni, sem þar var og Þórður
hét. Guðmundur setti undir þau
hjáleigu, heyskaparlítið og erfitt
kot. Þau byrjuðu búskapinn með
tvær hendur tómar og áttu alltaf
í basli.
„Fylgduð þið sömu hagfræði og
foreldrar þínir?“ spurði eg.
Töluð orð verða ekki aftur tek-
in, en eg iðraðist þegar í stað svo
nærgöngullar spurningar. Eg sá
líka að Kristínu brá nokkuð.
Hún beit á vörina og þagði um
stund, en mælti svo alvarlega og
með föstum rómi:
„Vanhöldin hófust hjá okkur
þegar á fyrsta búskaparári. Við
áttum fáar skepnur og tímdum
ekki að lóga þeim um haustið,
ætluðum að revna að auka bú-
stofninn. Var því lítið lagt til bús.
Þá gátu ekk'i aðrir dregið að sér
úr kaupstað en þeir, sem höfðu
nóga ull og tólg að leggja inn Fá-
tæklingarnir áttu hvorugt, og því
var ekki um annað að gera en
bændurnir færi í verið. Konurnar
urðu að sinna um búin, hvernig
sem ástatt var.
Þórður fór í verið skömmu eft-
ir nýár. Eg átti að vera ein í kof-
unum allan veturinn og hirða
kindaskjáturnar og eina kú. Eg
mundi ekki hafa kviðið því, ef eg
hefði verið heil. Sú var þó bót í
máli, að Guðmundur á Hóli lofaði
að láta vitja um mig við og við.
Þetta var frostaveturinn mikla. I
baðstofunni var slíkur heljar-
kuldi, að þar var varla líft undir
rúmfötum. Eg þurfti að bíta á
jaxlinn til þess að hafa mig út í
frostið og bylinn á morgnana. A
daginn sat eg í fjósinu við hlið-
ina á kúnni og reyndi að tæta, en
þar var engin skíma og ljósmeti af
skornum skammti. Mat hafði eg
lítinn nema dropann úr kúnni, en
hún hríðgeltist vegna kuldanna.
Vatnsbólið var lækur og þótt eg
legði hlemm yfir brunninn á
hverjum degi, varð eg að standa
í klakahöggi á hverjum morgni til
þess að geta náð í vatn handa
mér og kúnni. Kindunum gaf eg
snjó.
Allt mun þetta hafa gengið
nærri mér. Og svo var það seint í
marz, í hörkugaddi og skafrenn-
ingi, er eg var að bjástra við að
höggva upp brunninn, að mér
varð skyndilega illt. Mér fannst
vera að líða yfir mig. Eg studdist
við brunnvakann, staulaðist heim
í baðstofu og komst við illan leik
upp í rúm. Og þarna fæddist þá
fyrsta barnið mitt. Það var ekki
líkt því fullburða og dó í höndun-
um á mér.
Þremur dögum seinna var sent
frá Hóli að vitja um mig, vegna
þess að ekki sást rjúka Það bjarg-
aði lífi mínu og skepnanna“.
Hér þagnaði Kristín og eg vildi
einkis spyrja. Hún horfði út í blá-
inn og það var sem frostaveturinn
mikli legðist aftur með heljarafli