Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1960, Blaðsíða 6

642
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
niður á við, og hver fer í sína
áttina, og stundum verður enginn
öðrum samróma, mikinn part af
því, marg oft, að hver vill vera
sinn eigin herra í þessu sem öðru,
og hafa það frjálsræði að syngja
eftir sínum vilja og smekk, en
ekki annara, en laga sig ekki eftir
öðrum, sem betur syngja og
smekklegast. Það er alloft svo í
kirkjum, að það er ekki nóg með
það, að sinn hefir eiginlega hvert
lagið, eða lagmyndina, að nokkru
leyti frábrugðið hver upp á sinn
hátt, heldur og keppist stundum
hver fram yfir annan, svo einn
eða tveir eða svo eru lengst á
undan, en forsöngvarinn sjálfur
þó, ætla eg, sjaldnast í þeirra tölu;
nú, þeir stökkva fram yfir hann
rétt eins og í veðhlaupi.---------
Svona syngja menn stundum, rétt
eins og í smáhópum, þar sem
hver hópur syngur á undan öðr-
um, svo dæmi munu til, að þegar
hinir fyrstu eru búnir með vers
eru hinir síðustu í miðju versi,
svo að þeirra ,sem bezt og rétt-
ast syngja, gætir ekki, eða þeir
þagna af því þeim líkar ekki söng-
urinn. Þegar hver út af fyrir sig
syngur þannig í sjálfræði, reglu-
laust upp á sinn eigin hátt, mætti
svo kalla, sem sérhver söngmanna
þessara sé lagasmiður (kompón-
ist) hver býr til sitt lag“.
Magnús Stephensen átti sem
kunnugt er mestan þátt -í Sálma-
bókinni 1801. Hún átti að koma
í staðinn fyrir Grallarann og kom
það líka með tímanum. í þessari
bók eru þrjú lög með nótum og
aftan við er ágrip af söngfræði,
eflaust eftir Magnús sjálfan. Þetta
var fyrsta ritgerð um söngfræði,
sem komið hafði á prent á íslandi,
frá því Grallari Þórðar biskups
Þorlákssonar kom út 1691 (en
söngfræði hans studdist við kenn-
ingar ítalsks munks, sem uppi var
J'
á 11. öld). Hér er íslendingum
fyrst bent á nótnamerki þau, sem
nú tíðkast, takt og fleira sem ligg-
ur til grundvallar fyrir öllum
söng á vorum dögum. Þrátt fyrir
það voru grallaralögin sungin í
kirkjum og heimahúsum. Þannig
stendur í lýsingu Kálfholtssóknar
1857: „Hér er aldrei annað sung-
ið en gamli Grallarinn, í kirkjum
og heimahúsum á helgidögum".
Eitthvert íslenzkt skáld hefir
kallað Pétur Guðjónsson „föður
söngs á ísamold“ í kvæði til hans,
og er það hverju orði sannara.
Þegar skólinn var fluttur frá
Bessastöðum til Reykjavíkur 1846,
var Pétri falið á hendur að kenna
skólasveinum söng, og fyrir til-
stilli hans urðu margir skólapilt-
ar gæðasöngmenn, og hafa eflaust
átt mikinn þátt í því, að kenna
lög upp til sveita og yfir höfuð
að bæta söngsmekk íslendinga.
2. apríl 1854 sungu skólapiltar
fyrir bæarmenn í Langalofti skól-
ans, undir forustu Péturs Guð-
jónssonar og þótti takast vel. —
Þetta hefir eflaust verið fyrsti
samsöngur, sem haldinn hefir ver-
ið á íslandi.
1861 kom út: íslenzk Sálma-
söngsbók og Messubók með nót-
um, og hafði Pétur Guðjónsson
samið hana í því skyni að laga
kirkjusönginn, sem þá var orð-
inn svo bágborinn <?em áður er
lýst. Bók þessi mætti talsverðri
mótspyrnu framan af. Menn voru
orðnir svo þaulvanir gamla söngn-
um, að þeir gátu ekki fengið af
sér að skifta um, þótt til betra
væri. En með tímanum ruddi nýi
söngurinn sér til rúms.
Sálmasöngsbókin 1861 markaði
tímamót. Með komu hennar lagð-
ist gamli Grallarasöngurinn fyrst
niður.
(Útdráttur úr grein eftir Ólaf
Davíösson).
Úr Heilræðarimu eftir séra Jón
Bjarnason í Presthólum um 1600.
Haföu ei viö herrann þinn
hrœsni í verkum neinum,
hann sér állt t hjartaö inn
á hverjum manni og einunn.
Lofgjörö þtna láttu í té,
lukku trú’ eg þaö safni,
berhöföaöur beygöu kné
fyrir blessuöu Jesú nafni.
Ekki dugir aö hreykjast hátt
og hverjum þykjast meiri,
en hafa varla músarmátt;
mega þaö sanna fleiri.
Hver sitt lag eöur leik og dans
leggur viö þann illa,
sœkir þaö í sambúö hans
sínum gœöum spilla.
Þú getur ei varast vondra hátt,
vel þó móti stríöir,
takir þú á tjörunni þrátt
tollir hún viö um siöir.
Tignarmenn hafa tíöum kennt
tímans vel aö gœta
þeim er listin löngum hent,
sem laginu kann aö sæta.
Enn þótt lukkan láti þér
meö leik og gamni snjöllu,
haföi ei meira en horsícum ber,
hófiö er bezt í öllu.
Ef þú hœöir hryggvan mann,
hefndar þó þú bíöir,
guö hefir mákt aö hugga hann,
en hrella þig um síöir.
Hafir þú gœfu, góz og fé,
gott er margt til sagna,
íániö þitt þótt lítiö sé,
líka skaltu fagna.
Allra vor er œvin þröng,
ending fœr hún skjóta,
eiltföin er œriö löng
svo aldrei náir þrjóta.