Morgunblaðið - 12.11.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2000 35
að því að tækn-
inni verði beitt til
að bæta lífskjör
og lífsgæði þegn-
anna.
Skynsamleg
nýting náttúru-
auðlinda samfara
áherslu á samspil
menntunar og at-
vinnulífs hefur
skipað íslandi á
bekk auðugustu
þjóða heims ef miðað er við höfða-
tölu. Mikil áhersla er í dag lögð á
nýsköpun á íslandi, hvort sem um er
að ræða nýsköpun í atvinnulífi,
menningarlífi, félagslegri þjónustu
eða opinberri stjómsýslu. Sagan hef-
ur kennt okkur íslendingum að frjó
hugsun og nýsköpun eru lykillinn að
velferð og framförum. Verstu skeið
Islandssögunnar bæði á þessari öld
og fyrri öldum hafa verið þegar
menn vildu ekki styðja við nýsköpun
og áhrifamenn voru þeirrar skoðun-
ar að á íslandi giltu önnur lögmál um
íramþróun en annarsstaðar í heimin-
um. Sem betur fer gilda þessi viðhorf
ekki í dag og vonandi ná fulltrúar
þeirra ekki aftur áhrifum í samfélagi
okkar
Gunnar Steinn
Pálsson
Þriðji megin-
þáttur þeirra
breytinga sem
bíða okkar, og
e.t.v. sá mikil-
vægasti íyrir
samskiptaiðnað-
inn, er hröð þró-
un nýrra samfé;
laga á Netinu. í
upplýsingasamfé-
laginu sem er á
hraðri leið með að
ná til allrar
heimsbyggðarinnar verða engin eig-
inleg landamæri þegar þekkingaröfl-
un, áhugamál og afstaða til hnatt-
rænna vandamála er annars vegar.
Og það er ef til vill eins gott að
mannkynið finni nýjar leiðir til að
miðla þekkingu, skiptast á skoðun-
um og leysa vandamál. Þegar litið er
yfu- farinn veg á tuttugustu öldinni
blasir við að maðurinn hefur verið
trúr uppruna sínum og beitt valdi í
takt við þá staðreynd að 98% af
erfðamengi hans eru þau sömu og í
simpansaapanum. Ættflokkahyggja
okkar, stöðumat og viðbrögð, sér-
staklega þegar við teljum okkur vera
ógnað, hafa ekki verið ósvipuð því
sem við sjáum meðal apanna. Tvær
heimsstyrjaldir, 200 svæðisbundin
stríð og nokkrar tilraunir til þjóðar-
morða á öldinni eru til vitnis um
hæfileika okkar til að taka á vanda-
málum. 170 milljónir manna dóu af
völdum stjómarfarslegs harðræðis
og 37 milljónir í stríðum á öldinni
sem nú er að baki. Við vitum af eyði-
merkurmyndun og þurrkum, eyð-
ingu regnskóga í Amazon-beltinu og
umhverfisvá vegna skógareyðingar í
Kína. Það er að hluta til mannanna
verk að 50 þúsund lífverur hverfa ár-
lega af yfirborði jarðarinnar. Óson-
lagið þynnist og gróðurhúsaáhrif
gætu haft slaem áhrif á veðrakerfi
jarðarinnar. Islendingar eru ekki
barnanna bestir því að á einu árþús-
undi hefur þeim tekist að ganga svo
nærri landinu að það hefur að megin-
hluta orðið uppblæstri að bráð.
Sigurður
Guðmundsson
Hér hefur verið
reynt að gera
grein fyrir fáein-
um hugmyndum
um þróun nokk-
urra þátta heil-
brigðiskerfisins á
næstu áratugum.
Þau grundvall-
aratriði sem
skipta þar mestu
máli eru aukin
ábyrgð og sjálf-
stæði almennings um ákvarðanir á
eigin heilsu, vaxandi kröfur um þjón-
ustu, gildi nýrrar þekkingar og að-
ferða og nauðsyn þess að þeim sé
komið á framfæri. Miklu máli skiptir
Gunnar Steinn
Pálsson,
stjórnarformaður
Mekkano.
Páll Kr.
Pálsson
verkfræðingur.
að sú þróun sem í hönd fer verði
leidd af fagfólki, heilbrigðisstarfs-
mönnum sjálfum. Vaxandi kröfur
verða gerðar til þeirra um ráð og
stefnumótun, enda mun, eins og áður
sagði, sérhæfing innan heilbrigðis-
þjónustunnar aukast.
Heilbrigðisstarfsmenn mega hins
vegar ekki ganga of langt í predikun-
um sínum, lífið verður að vera
ánægjulegt, ekki sífelldur meinlæta-
lifnaður, og eins og sagði í upphafí
þessa pistils má það ekki hafa þann
tilgang einan að fresta dauðanum.
Sjálfsákvörðunarrétt fólks og for-
ræði verður að virða, fólk ræður sér
sjálft. Áður en við teljum okkur hafa
svör við vandamálum annarra, geta
ráðið öllum heilt og haft vit fyrir
fólki, er rétt að minnast þess sem
Halldór heitinn Laxness sagði í
Sjálfstæðu fólki: „Þegar öllu er á
botninn hvolft þá fer allt einhvem
veginn, þótt margur efist um það á
tímabili.“
Ágúst
Valfells
Við þurfum að
ná samkomulagi
um nýtingu auð-
linda og verndun
lands og endur-
ræktun þess sem
uppblásið er. Áð-
ur var minnst á að
orkulindir okkar
nægðu u.þ.b.
fimmtán stóriðju-
verum. Viljum við
hafa þau fimmtán eða viljum við tak-
marka þau við lægri tölu vegna nátt-
úruverndarsjónarmiða, jafnvel þó að
það skapi minni þjóðartekjur en ella,
en varðveiti landsvæði sem okkur
eru almennt kær? Er ef til vill hægt
að hafa þau fimmtán talsins án þess
að valda náttúmspjöllum sem menn
em almennt ósáttir við? Þarf að velja
milli stóriðju og annars? Er ekki
best að hafa hvort tveggja, ef hægt
er?
Saga 20. aldarinnar sýnir að
þrennt af því sem nauðsynlegt er til
að þjóðfélag sé ekki eftirbátur ann-
arra, sé góð almenn menntun, víð-
tæk sérfræðiþekking og síðast en
ekki síst frelsi til framtaks. Þessi at-
riði verða stjómvöld að tryggja.
Baldur
Elíasson
Margir á Is-
landi velta því
sennilega fyrir
sér, hvort al-
heimsumhverfis-
mál komi íslandi
yfirleitt eitthvað
við. Hlutur ís-
lands í útblæstri á
gróðurhúsagas-
ui. uíuuu, inu C02 nemur
Elíasson aðeins um 0,01%
verkfræðingur. af koltvísýrings-
útblæstri alls heimsins. Einnig er
mengun andrúmslofts á íslandi frek-
ar lítil miðað við mörg önnur lönd í
Evrópu. Þetta var líklega ein ástæð-
an fyrir því, að ísland fór fram á sér-
stöðu í Kyoto-samþykktinni og vildi
hærri kvóta og leyfi til að auka sinn
útblástur á koltvísýringi um 10% á
ámnum 2008-2012 miðað við árið
1990. Ekkert annað land af þeim 38,
sem falla undir Kyoto-samþykktina
fengu eins háa prósentutölu og ís-
land. Ekki nóg með það, heldur sagði
íslenska ríkisstjórnin á árinu 1999 að
henni fyndist þetta ekki vera nægi-
leg viðbót, allt of lítil, og af þessum
sökum myndi ísland ekki undir-
skrifa Kyoto-samningana, eitt allra
iðnríkja. ísland naut þess vafasama
heiðurs á COP-ráðstefnunni, sem
var haldin í Bonn í nóvember 1999 að
vera talið opinberlega með ríkjum,
sem hefta framgang ó sviði gróður-
húsamála. Þannig komst ísland í hóp
landa eins og Saudi-Arabíu, sem
frægt er fyrir andstöðu sina. Fjöldi
erlendra umhverfissinna hristi höf-
uðið yfir slíkri eigingirni. Ósam-
vinnuþýðni íslendinga innan sam-
taka iðnvæddra ríkja til að berjast á
móti ógnun gróðurhúsaáhrifanna
kom mörgum á óvart. Ég tel ísland
hafa skorað sjálfmark með afstöðu
sinni. Það hrapaði mjög í áliti
Evrópuríkja hvað alheimsumhvérf-
ismál varðai'.
ísland ætti að taka allt annan pól í
hæðina. Þjóðin á ekki að líta á þessi
mál sem ógnun eða vandamál heldur
sem gullið tækifæri til að sýna getu
sína og hugsjón. ísland býr við sér-
stöðu, sem ekki allir átta sig á. ísland
býr yfir mikilli og hreinni orku í
formi vatnsorku, sem er endurnýj-
anleg og óþrjótandi, og í heitavatns-
lindum. Þær hafa hingað til verið vel
nýttar og geta jafnvel verið betur
nýttar í framtíðinni. ísland er í
fremstu röð á báðum þessum svið-
um, sérstaklega þó hvað viðkemur
jarðhita.
Trausti
Valsson
Hvað varðar
umræðuna um
verndun hálend-
isins hafa margir
sauðfjárbændur
orðið tvísaga; þeir
segjast vilja þá
vemdarstefnu,
sem nauðsynleg
er til að fá um-
hverfisvottun á
afurðirnar, en um
leið vilja þeir
halda í fjallrekst-
urinn þótt hann spilli víða gróður-
lendum hálendisins mjög.
Það hljómar ekki mjög sannfær-
andi, sem margir íslendingar vilja
gera; að berja sér á brjóst sem fyrir-
myndarþjóð í umhverfismálum og á
sama tíma að beita fé á örfoka land
og að nota óvistvæna útgerðartækni
í sjávarútvegi. Það er nokkuð merki-
leg staðreynd að íslendingar hafa nú
þegar fengið það mesta sem hægt
var að fá út úr umhverfisbyltingunni,
með hækkuninni á fiskafurðunum.
Það að kalla á athygli heimsins með
að auglýsa ísland af ákafa, sem fyrir-
mynd í umhverfismálum, bætir þar
litlu við, en gæti hins vegar orðið til
að beina athygli heimsins að slæm-
um starfsháttum í ýmsum atvinnu-
greinum hér á landi - og gæti því á
endanum reynst þjóðinni dýrkeypt.
Ingvi
Þorsteinsson
Það er ljóst að
á nýrri öld verður
gróðurvernd,
stöðvun uppblást-
urs og hefting
sandfoks eins og
áður forgangs-
verkefni, og á því
sviði er gífurlegt
verk óunnið.
Skógrækt í fjöl-
þættum tilgangi
er komin á gott
skrið, og sú þróun mun halda áfram.
Sýna þarf birkiskógum landsins
meiri umhyggju og virðingu en nú er
gert. Þeir þekja nú aðeins um 1.100
ferkílómetra lands, eins og áður var
getið, og eru með síðustu minjunum
um grósku og landkosti undralands-
ins forna. En þessar leifar eru upp-
spretta og fræbankar fyrir birki-
skóga framtíðarinnar á íslandi. Þeir
eru hins vegar að miklu leyti í van-
hirðu - ekki lengur vegna beitar,
heldur vegna skorts á grisjun og
annarri umhirðu.
Taka verður ákvörðun um að friða
mestan hluta miðhálendisins fyrir
beit, setja það í gróðurfarslega gjör-
gæslu og afhenda það Landgræðsl-
unni til varðveislu í þeim tilgangi,
eins lengi og þörf krefur. Miðhálend-
ið verðskuldar hvíld eftir nær linnu-
lausa nýtingu sem afréttur í nær
1100 ár. Það er í sárum, er víða enn
að blása upp og mun ekki gróa að
nýju fyrr en beitinni hefur verið af-
létt.
Hálendið verður ekki nema að tak-
mörkuðu leyti grætt upp með sán-
ingu og áburði. Sú leið er tæknilega
og líffræðilega möguleg upp að viss-
um hæðarmörkum, en hún er alltof
dýr til að koma til greina. Gróður há-
lendisins verður fyrst og fremst end-
urheimtur með sjálfgræðslu, og um
leið og það verður friðað mun sú þró-
un heíjast og sýnilegur árangur
blasa við í lok þeirrar aldar sem nú
er gengin í garð.
Ágiist Valfclls
verkfræðingur.
In^vi
Þorstemsson,
náttúrufræðingur.
Morgunblaðið/Elín Pálmadóttir
Skriðuklaustur Gunnars skálds Gunnarssonar.
Islenzki
draumurinn
íslenzki draumurinn er draumur fá-
mennrar eyþjóðar um viðurkenningu í
______hinum stóra heimi. Stefán____
Friðbjarnarson staldrar við
rithöfundinn Gunnar Gunnarsson
sem lét þennan draum rætast.
„EINU sinni áttu íslendingar sér
draum. Þetta var mikill draumur.
Draumur eyþjóðar um fögur lönd
og víð..., draumur fátækrar þjóð-
ar um mikil auðæfi sótt út í
fjarskann..., draumur æsku-
manna um mannraunir og ævin-
týri, frægð og frama meðal
ókunnra þjóða, draumur skáld-
anna um mikla listsigra og veg-
samlegar viðtökur í höllum kon-
unga og tignarmanna."
Þannig er komizt að orði í bók
Þorkels Jóhannessonar prófess-
ors, Lýðir og landshagir (AB
1966), þegar hann fjallar um víð-
frægan rithöfund íslenzkan,
Gunnar Gunnarsson. Sem fátæk-
ur sveitapiltur ól hann í brjósti
draum um frægð og frama. Sá
draumur rættist með öðrum
þjóðum - og hér heima um síðir.
Það vóru einkum Danir og Þjóð-
veijar sem greiddu götu Gunnars
Gunnarssonar á rithöfundarferli
hans. Það skyggði þó aldrei á ís-
lendinginn í brjósti hans. „Einn
merkasti þátturinn í ritverkum
Gunnars Gunnarssonar," segir
prófessor Þorkell, „er þjóðrækni
hans, ást hans á landinu og þjóð-
inni og sögu þjóðarinnar..."
Dr. Stefán Einarsson segir í
Skáldaþingi (Bókaútgáfa Guð-
jóns Ó. Guðjónssonar 1948);
„Hann (Gunnar) hafði langað til
að fara skólaveginn, - eiginlega
virtist hann borinn til þess að
verða prestur -, en erfiður hagur
heimilisins leyfði það ekki, þegar
til kom.Ungur hélt hann til
Danmerkur, nam við lýðháskól-
ann í Askov, orkti Ijóð og samdi
sögur, „svalt heilu hungri“ fram-
an af, en skrifaði sig smám saman
til frægðar og frama. „Hafi nokk-
ur núlifandi manna haldið nafni
íslands á loft á erlendum vett-
vangi með heiðri og sóma, þá er
það Gunnar Gunnarsson, rithöf-
undur,“ sagði dr. Stefán 1938. ís-
lenzki draumurinn, draumur ey-
þjóðarinnar, draumur skáldsins,
rættist í lífi Gunnars Gunnars-
sonar - fjarri heimaslóðum.
„Sagnabálkur11 Gunnars Gunn-
arssonar (Fóstbræður, Jörð,
Hvíti-Kristur, Grámann, Jón
Arason, Svartfugl og Heiðaharm-
ur) tíundar þekkingu hans á þjóð-
arsögunni og þjóðrækni. Og ís-
lenzk þjóðrækni skarast mjög
víða við þúsund ára kristni í land-
inu. Dr. Gunnar Kristjánsson,
sóknarprestur og kennari við Há-
skóla Islands, segir í ritröðinni
Ki'istni á íslandi (IV. bindi - Út-
gefandi Alþingi 2000): „í skáld-
verkum Gunnars Gunnarssonar
(1889-1987) er víða tekist á um
trú og lífsviðhorf og uppgjör fer
fram við ýmis trúarviðhorf liðinn-
ar aldar. I þeim átökum er prest-
um oft fengið stórt hlutverk, má í
því sambandi fyrst nefna séra
Sturlu í Ströndinni (1915). í sögu
Borgarættarinnar (1912-1925) er
séra Ketill Örlygsson (Gestur
eineygði) dæmigerður fulltrúi
hins óheila prests í anda raun-
sæisskálda. Hið sama verður
ekki sagt um séra Sigurberg í
Siggupabba í Leik að stráum
(1923), fyrsta hluta Fjallkirkj-
unnar. Nefna má séra Eyjólf Kol-
beinsson, sögumanninn í Svart-
fugli (1929), séra Björgvin í Sálu-
messu (1952) og séra Ljót, dóm-
kirkjuprest í Vargi í véum (1916).
Allir endurspegla þeir á einn eða
annan hátt kirkjuna og þar með
kristna trú í íslenzku samfélagi.“
Söguleg skáldsaga Gunnars
Gunnarssonar, Jón Arason
(Landnáma 1948), vakti verð-
skuldaða athygli. Það var mjög
að vonum þar sem hún fjallar um
líf og starf frelsis- og trúarhetj-
unnar Jóns biskups Arasonar,
sem fór íyrir samtíð sinni í þjóð-
málum, trúmálum, menningu og
skáldskap. Menn vóru þó engan
veginn á einu máli um áherzlur
og niðurstöður höfundarins. Þótti
sumum hallað á siðaskiptamenn.
Sjálfur segir Gunnar í eftirmála
sögunnar „af herra Jóni og þeim
Hólafeðgum“: „Ég hefi sagt hana
eins og mér var eðlilegast. Þykist
ég vita að ýmsu megi andæfa.
Hins vegar gæti ég ekki hugsað
mér að breyta henni að ráði frá
því, sem hún er nú úr garði gerð.“
Draumur fámennrar og lengi
fátæktrar og afskekktrar eyþjóð-
ar um frelsi, farsæld og viður-
kenningu í hinum stóra heimi
hefur um flest ræzt. Fjölmargir
íslenzkir afreksmenn í atvinnu-,
lista- menningar-, íþrótta- og
stjórnmálalífi hafa látið þennan
draum rætast, bæði heima og
heiman. En máski er hlutur
hinna hógværu stærstur, hlutur
hvunndagshetjanna, sem háðu
erfiða lífsbaráttu á harðindatím-
um en bjuggu afkomendum sín-
um veg til mennta, þekkingar og
betri tíðar. Þeir létu, öðrum
fremur, íslenzka drauminn ræt-
ast.
Mestu máli skiptir þó að
draumur Síðu-Halls og Þorgeirs
Ljósvetningagoða árið þúsund
um kristið Island hefur ræzt á
flesta grein. Megi hann halda
áfram að rætast meðan grös gróa
á landinu bláa.