Morgunblaðið - 12.11.2000, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Bandaríkjamenn eru framarlega í heiminum hvað varðar umhverfislöggjöf. Samkvæmt henni er réttur einstakl-
ingsins til að hafa áhrif í þeim málum víðtækur. Hér á landi hefur hins vegar ekki verið hægt aö vefengja réttmæti
ákvaröana á sviói virkjana, vegalagningar eða annarra mannvirkja úti í náttúrunni nema eiga persónulegra hags-
muna aö gæta. Hildur Einarsdóttir ræöir viö Katrínu Theódórsdóttur sem stundar nám í umhverfisrétti í New York.
Presslink/RAX
Miklugljúfur í Bandaríkjunum og Dimmugljúfur á íslandi - tvær náttúruperiur.
Auðvelt að krefjast
umhverfismats
Morgunblaðlð/Ásdís
„Virkt aðhald almennlngs { umhverfismálum er fyrirbyggjandl," seglr Katrín Theodórsdóttir lögfræðlngur sem
stundar nám! umhverfisrétti f New York.
KATRÍN Theódórsdóttir lög-
fræðingur lauk nýlega
mastersprófi í alþjóða- og
samanburðarlögum frá San
Fransisco-háskóla. Meðan á
náminu stóð kviknaði áhugi
hennar á umhverfisrétti og ákvað
hún að sérhæfa sig í honum. Nú
stundar hún nám í almennum um-
hverfisrétti við PACE-háskólann í
New York. Fannst okkur forvitnilegt
að fá að heyra hvemig Bandaríkja-
menn hafa búið í haginn í umhverfis-
málum en þeir voru meðal fyrstu
þjóða til að lögfesta ákvæði er lúta að
umhverfinu á áttunda áratugnum.
„Hluti af námi mínu í alþjóðalög-
um var bandarískur umhverfisréttur
og vakti það athygli mína hve Banda-
ríkjamenn eru framarlega í heimin-
um hvað varðar hugmyndir og lög-
gjöf á þessu sviði en í upphafi
áttunda áratugarins voru þeir komn-
ir með mjög framsækna löggjöf á
sviði lofts, lands og lagar. Það sem er
sérstakt við löggjöfina er að hún nær
til alls landsins en í Bandaríkjunum
er mikil togstreita milli þingsins og
fylkjanna sem eru ófus að gefa
löggjafarvald sitt eftir,“ segir Katrín
og útskýrir andrúmsloftið sem ríkti á
þessum tíma í Bandaríkjunum og
gerði það mögulegt að lögfesta svo
víðfeðmar reglur án mikilla átaka.
„Á þessum árum voru menn að
vakna til vitundar um sívaxandi
mengun frá aukinni umferð og öflug-
um iðnfyrirtækjum og fólk var með-
vitaðra um ábyrgð sína en áður,“
segir hún. ,Andrúmsloftið var
þrungið félagshyggju og fólk var til-
búið til sameiginlegra átaka. Flestir
eru sammála um að svona róttæka
löggjöf væri ekki hægt að fá sam-
þykkta nú.
Flókln löggjöf
Bandaríkjamenn voru með þeim
fyrstu til að rannsaka mengun í and-
rúmsloftinu og setja leyfileg meng-
unarmörk, oft á tíðum mjög stranga
staðla, sem lögin um takmörkun á
mengun í andrúmsloftinu byggjast á.
Öll umhverfislöggjöfin eru skráð lög
sem hafa verið samþykkt af þinginu
sem er undantekning í Bandaríkjun-
um, þar eð löggjöfin er mótuð af
dómstólum eins og í Bretlandi. Þetta
er rammalöggjöf sem þingið hefur
síðan falið stjómsýslunni þ.e. um-
hverfisstofnunum að útfæra og
framfylgja. Svo dæmi sé tekið um út-
færslu laganna þá er í lögunum um
takmörkun á mengun í sjó og vötn-
um ákveðið að flokka vötnin með til-
liti til framtíðamotkunar í drykkjar-
vötn, vötn til sundiðkunar, veiðivötn
og svo framvegis. Fylkin bera síðan
ábyrgð á því að takmarkið náist.
Bannað er að henda úrgangi í vötn,
ár og læki en fylkin veita leyfi til los-
unar og verða öll fyrirtæki með leyfi
að fylgjast reglulega með ástandinu
hjá sér með sýnatökum. Maður veltir
því óneitanlega fyrir sér hver staðan
væri nú ef Bandaríkjamenn hefðu
ekki byijað að taka til hjá sér upp úr
1970 og sett sér ströng mengunar-
mörk. Lögin um mengun í vötnum ná
einnig til votlendis en þar hefur blað-
inu verið snúið við varðandi fram-
Umhverfisréttar-
vemdin markvissari
í Bandaríkjunum en
víðast annars staðar
ræslu mýra og er nú bannað að
þurrka upp mýrar að viðlagðri hárri
sekt og fangelsun.
Þá hefur ákveðinn fjöldi dýra verið
skráður á lista yfir dýr í útrýmingar-
hættu samkvæmt lögum þar að lút-
andi en sú löggjöf hefur reynst öflugt
tæki til að koma í veg fyrir að ósnort-
in landsvæði hafi verið tekin undir
framkvæmdir því lögin vernda heim-
kynni þeirra dýra sem á listanum
eru.
Ótakmörkuð ábyrgð á losun
skaðlegs úrgangs
Lögin um meðferð skaðlegra efna
voru sett árið 1980 en þau kveða á
um að menguð svæði skuli hreinsuð.
Þau eru afturvirk þannig að fyrir-
tæki, sem stóðu að losun hættulegra
efna út í náttúruna meðan það var
leyfilegt, sæta nú ábyrgð og verða
annað hvort að hreinsa upp eftir sig
sjálf eða greiða kostnað af hreinsun.
Eitt aðalhlutverk umhverfisstofnan-
anna er að leita að slíkum efnum og
láta fjarlægja þau úr umhverfinu.
Þeir sem verða uppvísir að losun
hættulegra efna út í umhverfið bera
sameiginlega ábyrgð án tillits til sak-
ar. Það er að segja ef kemur á daginn
að einhver þeirra er saklaus af
ákæru um losun hættulegra efna eða
hefur losað sig við minna magn af
viðkomandi efni en þeir voru sakaðir
um í upphafi þá verður fyrirtækið
samt að taka jafnan þátt í kostnaðin-
um en á endurkröfurétt á hina. Það
hefur verið töluvert rætt um það í
Evrópu að taka upp þessa reglu en
menn eru hræddir við þjóðfélagsleg-
an kostnað við hreinsunina. Það er
hins vegar staðreynd að Band;iríkja-
mönnum hefur tekist að hreinsa upp
heilu landshlutana án þess að það
hafi gert út af við þá fjárhagslega því
efnahagurinn hefur sjaldan eða
aldrei verið jafn góður allan þann
tíma sem lögin hafa verið í gildi.
Hafa verið að draga úr
útgjöldum til mengunarmála
í heiminum
Þrátt fyrir glæsilega löggjöf er þó
langt í frá að staðan í umhverfismál-
um sé algóð í Bandaríkjunum. Katr-
ín bendir á að á síðustu fimmtíu ár-
um hafi Bandaríkjamenn gengið
ótæpilega á óendurnýtanlegar, sam-
eiginlegar orkulindir heimsins svo
sem olíu og kol og því verið sú þjóð
sem hafi mengað mest allra þjóða.
,Á síðustu árum hafa Bandaríkja-
menn verið að draga úr útgjöldum til
mengunarvama í heiminum og verið
mjög tregir þegar komið hefur til
þess að samþykkja alþjóðlegar til-
lögur um mengunarvamir. Það er
miður hversu lítið bar á umhverfis-
umræðu í forsetakosningunum. A1
Gore hefur það á stefnuskrá sinni að
efla ríkjandi landsréttarfyrirkomu-
lag í umhverfismálum. Hann hefur
barist fyrir aukinni verndun skóga
og þjóðlendna meðan George Bush
talar fyrir nýtingu á því sviði og vill
efla skógarhögg í þjóðlendum og
námugröft. Bush telur að umhverfis-
málunum verði best fyrir komið hjá
fylkjunum sjálfum og ekki sé ástæða
eða þörf fyrir sameiginlegt átak
þjóðanna varðandi loftmengun. Gore
telur hins vegar að Bandaríkjamenn
eigi að undirrita Kyoto bókunina um
skuldbindingu þjóða til að draga úr
loftmengun. Ralph Nader, foringi
græningja er með ágæta umhverfis-
stefnu. Hann hefur þá sérstöðu að
vera að móta stefnu í umhverfismál-
um sem kemur aldrei til með að
verða að veruleika og talar því án
ábyrgðar.
Þá er það í Bandaríkjunum sem
annars staðar að menn standa allt í
einu frammi fyrir því að það er ekki
nóg að beina spjótum sínum ein-
göngu að fyrirtækjunum. Nú stafar
umhverfinu mest ógn af mengun sem
rekja má til lifnaðarhátta manna svo
sem ýmissa efna sem notuð eru til
heimilishalds, mikils úrgangs, tjöru
og olíuleka á götum sem í rigningu
renna úr í næstu ár og vötn eða safn-
ast fyrir í jarðveginum. Snjómokstur
á vetrum út í ár og vötn flytur einnig
með sér mengun. Þjónustufyrirtæki
eins og efnalaugar og bensínstöðvar
falla undir þennan flokk. Talið er að
ástæðan fyrir því hversu Banda-

i
L