Morgunblaðið - 05.12.1998, Síða 64

A64 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
NÝTTU ÞÍR
DREIFINGARSTYRK
MORGUNRLAÐSINS
Innskot er auglýsinga- og kynningarefni sem er dreift með Morgunblaðinu.
Með innskoti er hægt að ná til mikils fjölda fólks í einu á öruggan og
hagkvæman hátt og nýta þannig dreifingarstyrk Morgunblaðsir
um land allt. Efni af ýmsu tagi er hægt að stinga inn í blaðið
og jafnframt er hægt að velja það dreifingarsvæði sem hentar
hverju sinni.
Morgunblaðið er mest lesna dagblað á fslandi og samkvæmt
fjölmiðlakönnunum lesa 60% þjóðarinnar blaðið að meðaltali
á hverjum degi og 71% íbúa höfuðborgarsvæðisins.
Morgunblaðið er eina dagblaðið í Upplagseftirliti og samkvæmt
síðustu mælingu er meðaltalssalan á dag 53.198 eintök.
Hafðu samband við auglýsingadeild Morgunblaðsins í síma 569 1111
og fáðu nánari upplýsingar um þá möguleika sem þér standa til
boða með innskoti í Morgunblaðið.
AUGLÝSINGADEILD
Sími: 569 1111 • Bréfasími: 569 1110 • Netfang: augl@mbl.is
KRAFTBIRTINGARHLJOMUR
GUÐDÓMSINS
UNNENDUR
HEIMSLJÓSS
HALLDÓRS
L A X N E S S Æ T T U
E K K I A Ð L Á T A
ÞESSA BÓK FRAM
HJÁ SÉR FARA
LÍF OG DAGBÆKUR MAGNÚSAR
HJ. MAGNÚSSONAR ER
VIÐFANGSEFNI ÞESSARAR BÓKAR,
EN HANN ER FYRIRMYND
HALLDÓRS LAXNESS AÐ ÓLAFl
KÁRASYNI LJÓSVÍKING
HANS HEIMSLJÓSI. H
SKIPTI BIRT S
SIGURÐUR GYLFI
TÓK RITIÐ
EINELTI OG
ÁSTÆÐUR ÞESS
UNDANFARIÐ
hefui’ töluverð opinber
umræða átt sér stað
um hörmulegar afleið-
ingar eineltis. Fullorð-
in fómarlömb eineltis,
er átti sér stað í barna-
og unglingaskóla, hafa
tjáð sig um þau sál-
rænu meiðsl sem ein-
eltið orsakaði í lífl
þeirra. Hér má nefna
kvíða og þunglyndi,
minnimáttarkennd og
lélega sjálfsmynd. Slíkt
djúpstætt tilfinninga-
legt óöryggi og vánlíð-
an veldur skertri getu
til að takast á við að-
stæður í lífinu, sem að öðru jöfnu
vefjast ekki fyrir fólki.
Astæða þess að ég sting niður
penna er hversu lítil málefnaleg
umræða hefur verið um raunveru-
legar ástæður eineltis hjá gerand-
anum; ástæður þess að börn og
unglingar (sem og fullorðnir) finna
hjá sér knýjandi þörf til að beita
aðra stöðugu tilfinningalegu og lík-
amlegu ofbeldi. Eg tel einnig nauð-
synlegt að leita svara við hvaða að-
stæður í umhverfi og uppeldi barna
og unglinga era líklegar til að
fóstra og næra þörfina fyrir ofbeldi.
Ennfremur hvaða aðgerðir eru lík-
legar til góðs árangurs í baráttunni
gegn einelti.
Hvað er einelti
og hverjir verða fyrir því?
Einelti felur í sér líkamlegt
og/eða tilfinningalegt ofbeldi og er
birtingarmynd þess eins marg-
breytheg og gerendur og aðstæður
era mismunandi. Stundum er ein-
eltið vel dulið en í öðram tilfellum
öllum augljóst. Gerendur eineltis
leita gjarnan uppi þá einstaklinga
sem ekki eiga auðvelt með að verja
sig og era að einhverju leyti nokk-
uð frábrugðnir öðram hvað varðar
t.d. úttlit, sérkenni, tilfinningavið-
brögð, þroska og félagslega hæfni.
Með öðram orðum, þeir sem „liggja
vel við höggi“ verða margir hverjir
fórnarlömb eineltis.
Persónulegar ástæður gerenda
virðast eins margbreytilegar og
þeir era margir, en þó er nokkuð
ljóst að rekja má undirrót ofbeldis-
og eineltisþarfa gerenda til sál-
rænna meiðsla sem þeir hafa sjálfir
orðið fyrir. Annar áhrifaþáttur,
sem þó virðist að miklu leyti sam-
þættur þeim fyrri, er slæm og
óskýr sjálfsmynd er veldur skertri
getu til að setja sig í annarra spor
og skilja tilfinningar þeirra.
Sálræn meiðsl
Sálræn meiðsl era oft afleiðing
þess að alast upp við aðstæður sem
vinna gegn vellíðan og hamla eðli-
legri tjáningu tilfinninga. Yfirleitt
era þau börn, sem seinna meir
verða gerendur eineltis, alin upp í
„óheilbrigðum" (dysfunctional) fjöl-
skyldum er fóstra þrúgandi ótta,
kvíða og óöryggi í samskiptum.
Sem dæmi má nefna aðstæður þar
sem heimilisfaðirinn beitir líkam-
legu og/eða tilfinningalegu ofbeldi.
Allir á heimilinu forðast af bestu
getu að vekja reiði hans. Það er
hins vegar mjög vandasamt, því
reiðiköstin gera ekki boð á undan
sér sökum hvatrænnar og tilviljun-
arkenndrar hegðunar hans. Börn
úr fjölskyldum sem þessum verða
að bæla niður eigin vanlíðan, heift,
reiði og særða réttlætiskennd til að
komast hjá frekari árekstrum og
vandræðum. Þetta vinnur gegn
eðlilegum tilfinninga- og félags-
þroska og getu til að mynda heil-
brigða sjálfsmynd.
Ofbeldið í slíkum fjölskyldum
þarf ekki að vera sýnilegt. Stund-
um er um að ræða dulið ofbeldi, af
tiifinningalegum toga,
sem birst getur á
marga ólíka vegu.
Dæmi um slíkt era
fjölskyldur þar sem lít-
ið sem ekkert svigrúm
er gefið fyrir heil-
brigða útrás nei-
kvæðra tilfinninga
vegna „ólæsis" for-
eldra á eigin tilfinning-
ar sem og annarra.
Einlæg tjáning fellur
því í grýttan jarðveg.
Innan slíkra fjöl-
skyldna er tjáningu
neikvæðra tilfinninga
gjaman mætt t.d. með
gagnrýni, kulda, höfn-
un, reiði og/eða áhugaleysi. Þannig
fjölskylduaðstæður verða að sjálf-
sögðu þess valdandi að barnið
neyðist til að bæla niður tilfinning-
ar sínar; réttmæta reiði og þörf fyr-
ir leiðréttingu og samhygð.
Langvarandi aðstæður sem þessar
valda því, eins og áður segir, að ein-
Lítil umræða hefur
verið um ástæður
eineltis hjá ger-
andanum. Marteinn
Steinar Jónsson fjallar
hér um hvaða aðstæður
í umhverfí og uppeldi
barna og unglinga eru
líklegar til að fóstra og
næra þörfína fyrir
ofbeldi.
staklingurinn nær ekki að þroska
með sér hæfni til uppbyggilegrar
úrvinnslu eigin tilfinninga. Sjálfs-
myndin verður óskýr, sem síðan
stuðlar að lakri félagshæfni og van-
getu til að skilja aðra og setja sig í
þeirra spor.
Margar aðrar aðstæður geta
stuðlað að djúpstæðri tilfinninga-
legri vanlíðan hjá börnum og ung-
lingum. Nefna má erfíðleika á
heimili er tengjast áfengis- og fíkni-
efnamisnotkun, geðrænum vanda-
málum og kynferðislegri misnotk-
un. Ahrifaþættir sem þessir eru
efniviður í langa umfjöllun en verða
ekki gerð nánari skil að þessu sinni.
Góð og slæm sjálfsmynd
Góð sjálfsmynd er afrakstur
þroskaferils góðra samskipta við
aðra - samskiptin við foreldra/for-
ráðamenn era sérstaklega mikil-
væg í þessu tilliti. Þegar samskipti
einkennast að staðaldri af jákvæð-
um og skýrum boðskiptum sam-
þykkis, umhyggju, ástúðar, sveigj-
anleika, virðingar, samúðar, góðrar
hlustunar, o.s.frv. gera þau barninu
fært að mynda innra með sér skýr-
ar og jákvæðar leiðsagnarreglur
um hvernig aðrir skynja hver þau
eru. Barnið notar annað fólk (áhrif
foreldra vega einna þyngst) sem
spegil til að mynda sér skoðanir um
hver þau eru. Þegar jákvæðar að-
stæður eru fyrir hendi í umhverfinu
uppsker barnið góða sjálfsmynd og
öryggi í félagslegum aðstæðum.
Viðleitninni til að kynnast öðram
náið verður ekki hamlað af ótta og
óöryggi. Af þessum sökum verður
félagsþroski barnsins í réttu sam-
ræmi við gæði sjálfsmyndar.
Þegar börn búa við heimilisað-
stæður er einkennast af langvar-
andi spennu og ruglingslegum
skilaboðum (t.d. sökum tilviljunar-
kenndra tilfinningaviðbragða for-
eldra, ófullnægjandi tjáningar-
hæfni, óskýrra væntinga um hegð-
un, o.s.frv.) vinna aðstæðurnar
Marteinn Steinar
Jónsson