Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
konar algerlega aðskilin réttindi.
Annars vegar væri í 5. grein lag-
anna kveðið á um það sem kalla
mætti almennt veiðileyfi. Skip
þyrftu að hafa slíkt leyfi til að mega
yfirleitt stunda veiðar í fiskveiðilög-
sögunni. Þar gætu bæði komið til
veiðar á kvótabundnum tegundum
og einnig tegundum utan kvóta. í
báðum tilvikunum þyi-ftu menn að
hafa almennt veiðileyfi til að mega
stunda veiðar. Menn gætu verið
með slíkt leyfi án þess að eiga
nokkurn kvóta og menn gætu átt
kvóta án þess að vera með slíkt
leyfi. Um þetta almenna leyfi væri
fjallað í 5. grein laganna, en það
kæmi í raun og veru kvótanum og
kvótakerfinu sem slíku ekkert við.
Jón Steinar sagði að í dómi
Hæstaréttar væri farið yfir það að
úthlutun þessarar almennu veiði-
leyfa samkvæmt 5. grein hefðu ver-
ið bundin við skip og við það miðuð
að þau hefðu stundað veiðar á til-
teknu tímabili á íslandsmiðum í for-
tíðinni. „Dómurinn segir að það
standist ekki og í því sé fólgið mis-
rétti að því aðeins geti menn fengið
almennt veiðileyfi í íslenskri fisk-
veiðilögsögu að þeir hafi átt skip á
einhverjum tíma í fortíðinni eða eigi
skip sem hafi komið í staðinn fyrir
slíkt skip. Þetta sé takmörkun á at-
vinnufrelsi og jafnræði sem ekki
standist stjórnarskrána. Ég get út
af fyrir sig fallist á það að þetta sé
ekki óeðlileg niðurstaða," sagði Jón
Steinar.
Hann sagði að dómurinn segði
hins vegar ekki nokkum skapaðan
hlut um kvótakerfið og lögmæti
þess. „Það sem hins vegar veldur
ofurlitlum ruglingi þegar menn lesa
þennan dóm er það að í forsendun-
um sýnist mér orðið veiðiheimild
ranglega notað og látið taka til al-
menns veiðileyfis samkvæmt 5.
grein,“ sagði Jóns Steinar.
Hann vísaði til eftirgreindra orða
í dómnum: „Þótt tímabundnar að-
gerðir af þessu tagi til varnar hruni
fiskistofna kunni að hafa verið rétt-
lætanlegar, en um það er ekki
dæmt í málinu, verður ekki séð, að
rökbundin nauðsyn hnígi til þess að
lögbinda um ókomna tíð þá mis-
munun, sem leiðir af reglu 5. gr.
laga nr. 38/1990 um úthlutun veiði-
heimilda."
Jón Steinar sagði að 5. greinin
fjallaði ekkert um úthlutun veiði-
heimilda. Hún fjallaði um þessi al-
mennu veiðileyfi. „En af þessum
orðum í dómi Hæstaréttar er Ijóst
að dómurinn notar orðið veiðiheim-
ild um 5. greinar réttindin, þ.e.a.s.
almenna veiðileyfíð, og þegar þetta
er skilið þessum skilningi þá gengur
þessi dómur alveg upp. Þá felst
bara í honum það að það er órétt-
mæt skerðing á atvinnufrelsi að
binda leyfi samkvæmt 5. grein við
það að menn hafi átt skip í fortíð-
inni,“ sagði Jón Steinar ennfremur.
Merkt skref í stjórnskipunar-
sögu íslands
Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmaður sagði að með dómi
Hæstaréttar hefði verið stigið
merkt skref í stjórnskipunarsögu
Islands og stórt skref í átt til þess
sem kallað hefði verið stjórnar-
skrárríkið, sem mikið hefði verið til
umræðu á undanfórnum árum um
heim allan meðal lögfræðinga,
stjórnmálafræðinga, heimspekinga
og fleiri.
„Ég tel að dómurinn hafi aukið
gildi stjórnarskrárinnar fyrir allan
almenning í landinu. Þrískipting
valdsins verður gleggri með þessum
hætti og aukið jafnvægi milli valda-
þáttanna og ég tel að þarna birtist
áhrif þróunar sem hefur verið í al-
þjóðlegri og evrópskri umræðu á
undanförnum árum og áratugum
um mannréttindi, lýðræði og réttar-
ríkið. Ég tel að Hæstiréttur sé á
réttri leið,“ sagði Ragnar.
Hann sagði að þessi þróun kæmi
ekki á óvart og það hefði verið tíma-
spursmál hvenær svona dómur
gengi í Hæstarétti. „Þetta gerir
auðvitað auknar kröfur til stjóm-
málamanna, einkum þeirra sem
sitja á Alþingi, um að virða þær tak-
markanir sem löggjafarvaldinu eru
settar með stjórnarskránni, eins og
hún er túlkuð með framsæknum
DÓMUR HÆSTARÉTTAR
hætti,“ sagði Ragnar ennfremur.
Hann sagði að þarna væri um tvö
mjög merk ákvæði stjómarskrár-
innar að ræða. Annars vegar um
jafnræði borgaranna og á bak við þá
grundvallarreglu væri réttlætishug-
myndin sem miklu máli skiptir.
Hvað atvinnufrelsið snertir væri
ljóst að því mætti setja skorður að
vissu marki, en ætíð rneð almanna-
hagsmuni í huga. „I þessu tilviki
leggur Hæstiréttur mat á þessa al-
mannahagsmuni, eins og ég skil
dóminn, og það er auðvitað veruleg
nýbreytni í því og er þáttur í þeirri
þróun sem ég vék að fyrst,“ sagði
Ragnar.
Hann sagði aðspurður að Hæsti-
réttur teldi að það væri ekki ein-
göngu mat löggjafans hvað væru al-
mannahagsmunir heldur heyrði það
undir dómstólana að meta þessa
hagsmuni og takmarka skorður við
atvinnufrelsi með hliðsjón af því.
Aðspurður sagði Ragnar að það
hlyti að þurfa að taka fiskveiðilög-
gjöfina upp. Hann reikni ekki með
því að hér muni koma til stjómlaga-
kreppu. „Ég geri því ekki skóna að
framkvæmdavaldið og löggjafar-
valdið muni ganga á svig við afstöðu
dómsvaldsins. Ég er viss um að
stjómskipunin er í þeim metum að
til slíkrar kreppu komi ekki,“ sagði
Ragnar. „Ég tel að þessi dómur sé í
fullu samræmi við jákvæða réttar-
þróun og nútímalegur að því leyti,“
sagði hann að lokum.
Endalok gjafakvóta-
kerfisins
Lúðvík Kaaber, héraðsdómslög-
maður sem flutti málið fyrir Valdi-
mar Jóhannesson fyrir héraðsdómi,
sagði að niðurstaða Hæstaréttar
væri ekki önnur en sú sem blasað
hefði við allan tímann „að tilhögun
fiskveiðistjórnkerfisins byggir á því
að veita einkarétt mönnum sem
fyrir tilviljun voru í ákveðinni að-
stöðu á ákveðnum tíma og sh'kt
samrýmist ekki þeim gi-undvallar-
reglum sem þjóðfélagið verður að
lþta,“ sagði Lúðvík.
Hann sagði að því hefði verið
haldið fram í tilraun til að skilja og
skýi’a gerðir Alþingis 1983 og 1984
að upphafleg tilkoma kvótakerfisins
hefði hugsanlega verið réttlætanleg
með sjónarmiðum í ætt við stjórn-
skipunarlegan neyðarrétt. Sú neyð
hefði að vísu bara stafað af því að
Alþingi hefði ekki unnið sitt verk
þá og stýrt samfélaginu út í þá
neyð. Alþingi hefði brugðist við
þessu með kvótakerfinu sem hefði
verið pantað af hagsmunaaðilum,
Landssambandi íslenskra útvegs-
manna. Keifinu hefði síðan verið
haldið við í einn og hálfan áratug án
þess að Alþingi hefði gert nokkuð í
málinu. Það gengi ekki og dómur
Hæstaréttar væri staðfesting á því.
Lúðvík sagði að sér virtist sem
enginn alþingismaður hafi neitt
íhugað það að svona skipun fisk-
veiðistjórnunar bryti í bága við þær
tvær greinar stjórnarskrárinnar
sem Valdimar hefði borið fyrir sig,
sem væru jafnræðisreglan og at-
vinnufr elsisr eglan.
„Dómurinn fjallar um það eins og
Valdimar hefur sagt að ef tak-
marka verður aðgang landsmanna
að fískimiðum við ísland þá verður
að gera það á þann hátt að menn
hafi jafnan kost á að uppfylla þau
skilyrði sem sett eru og það verður
ekki gert með því að greiða einka-
aðilum kaup eða leigugjald fyrir að
mega stunda atvinnu. Þar bregst
hið opinbera sínu hlutverki," sagði
Lúðvík.
Hann sagði að dómurinn markaði
endalok gjafakvótakerfisins. Ef að-
gangur væri takmarkaður að auð-
lindinni yrði auðvitað að vera ein-
hver kvóti fyrir hendi „en það verð-
ur ekki gert með því að gefa ein-
stökum mönnum sem eru fyrir til-
viljun í einhverri aðstöðu einkaað-
gang að fiskimiðunum. Það er
stjórnarskrárbrot og hefur alltaf
verið,“ sagði Lúðvík.
Hann sagðist vera afskaplega
ánægður með þennan dóm, en að
sama skapi væri hann sleginn yfir
því að íslenskir stjórnmálamenn og
það fólk sem væri á Alþingi skyldi
vinna sín störf á þann hátt sem það
gerði.
Utgerðarmenn eru á einu máli um að dómur Hæstaréttar hafi
skapað óvissu innan atvinnugreinarinnar og erfitt sé að henda
reiður á hvaða afleiðingar dómurinn hafí. Guðjón Guðmundsson
heyrði hljóðið í útgerðarmönnum.
Þorsteinn Már
Baidvinsson
Skapar
óvissu
ÞORSTEINN Már Baldvinsson,
framkvæmdastjóri Samherja á
Akureyri, segir að dómur Hæsta-
réttar hafi skapað óvissu og mál-
ið snúist nú um hvernig eigi að
stjórna veiðunum.
Þorsteinn Már segir að niður-
staða Hæstaréttar hafi komið sér
á óvart. Hann kveðst ekki gera
sér grein fyrir afleiðingum dóms-
ins við fyrstu sýn. Hann bendir á
að fiskveiðistjórnunarkerfið sé
að sínu mati tvíþætt, þ.e. tak-
markanir á innflutningi á skipum
til landsins, sem hafi í raun orðið
til fyrir daga kvótakerfisins, og
hins vegar úthlutun veiðiheim-
ilda og stjórnun veiðanna. _
„Þessu er öllu ósvarað. Ég held
að það sé alveg ljóst að veiðunum
hefur verið stjórnað með tilliti til
ástands fiskstofna og engir fisk-
stofnar þola frjálsa sókn. Spurn-
ingin snýst því fyrst og fremst
um hvernig eigi að stjórn veiðun-
um í framhaldi af dómi Hæsta-
réttar. Ég held að menn verði
líka að fá ráðrúm til að meta
málið í framhaldi af dómnum.
Það verður að viðurkennast að
það er ákveðin óvissa í kringum
túlkun dómsins en ég lít svo á að
hann fjalli frekar um sjálft veiði-
leyfið frekar en annað,“ segir
Þorsteinn Már.
Hann rekur lækkun á liluta-
bréfum í sjávarútvegsfyrirtækj-
um til þessarar óvissu. „Það er
ljóst að hlutabréf í sjávarútvegs-
fyrirtækjum hafa lækkað í dag [í
gær] og það er vegna óvissunnar.
En málið snýst ekki einvörðungu
um sjávarútvegsfyrirtæki. Ég
reikna með því að verði þessi
óvissa viðvarandi hljóti það að
koma niður á atvinnulífí íslend-
inga, hvort sem það er í Ijár-
málastarfsemi, útgerð eða ein-
hverju öðru. Fyrir mér er þetta
allt saman samtvinnað. Ástæðan
fyrir því að vel hefur árað í efna-
hagslífi Islendinga er sú að við
höfum búið við fiskveiðistjórnun-
arkerfi sem hefur verið okkur
hagstætt,“ segir Þorsteinn Már.
Sigurður Einarsson
Ruglar
umræðuna
SIGURÐUR Einarsson, forstjóri
ísfélagsins í Vestmannaeyjum,
kveðst vera undrandi á niður-
stöðu Hæstaréttar. Hann segist
bera þá von í bijósti að staðinn
verði vörður um skynsamlega
fiskveiðistjórnun. Það sé vilji
sjávarútvegsins.
„Það lá alveg ljóst fyrir að
veiðiréttindunum var úthlutað til
þeirra sem höfðu veitt á ákveðnu
árabili til að tryggja hagkvæmni
og sanngirni. En ég átta mig
ekki á afleiðingum dóms Hæsta-
réttar, hvort hann þýði að gera
þurfí einhveijar breytingar eða
ekki. Við sem erum í sjávarút-
vegi höfum viljað hafa þetta
kerfi sem hefur verið en menn
hefur greint á um ágæti þess.
Minn vilji stendur til þess að
núverandi kerfi verði áfram við
lýði og mér finnst dómur Hæsta-
réttar ekki hníga í þá átt að svo
geti ekki orðið því hann tekur
ekki afstöðu til úthlutunar á
veiðiheimildum. Hann fjallar
ekkert efnislega um það en það
er samt greinilegt að hann rugl-
ar umræðuna," segir Sigurður.
Um verðlækkun á hlutabréfum
í sjávarútvegsfyrirtækjum í kjöl-
far dómsins segir Sigurður að
líklega meti sumir óvissu í stöð-
unni. „Ég get ekki metið það svo.
Ég sé ekki að það þjóni liags-
inunum þjóðarinnar að fara að
úthluta fleiri þúsund skipum
veiðileyfum. Það er ljóst að við
kvótasetninguna á sínum tíma
voru sett höft á greinina. Menn
voru í frjálsari veiði áður en
þetta kerfi var sett á,“ segir Sig-
urður.
Emil Thorarensen
S
Avísun á
öngþveiti
EMIL Thorarensen útgerðar-
stjóri Hraðfrystihúss Eskiíjarðar,
segir það koma illa við sig að
fiskveiðistjórnunarkerfið sé kom-
ið í uppnám eftir dóm Hæstarétt-
ar.
Hann sagði að það væri ávísun
á öngþveiti og hrun í kerfinu ef
staðreyndin yrði sú að allir gætu
fengið aflahlutdeild og leiddi það
jafnframt til gjaldþrota fyrir-
tækja. Hann kveðst þó enga trú
hafa á því að dómur Hæstaréttar
feli þetta í sér.
„Dómur Hæstaréttar þjónar
ekki íslendingum, útgerðunum,
sjómönnum eða landsmönnum.
Þetta er sigur niðurbrotsaflanna
og þeirra sem vilja upplausn,
óstjórn, óhagræði og lakari lífs-
kjör þjóðarinnar. Ég tel að það
séu almannahagsmunir sem
krefjast þess að það sé stjórnun á
fiskveiðunum. Þetta eru leikregl-
ur sem við höfum búið við síðan
1983 með þokkalegri sátt. Fisk-
veiðistjórnunarkerfið hefur
breytt hlutum til batnaðar. Ha-
græðingin hefur aldrei verið
meiri í sjávarútvegi og ég tel að
það megi þakka fískveiðisfjórn-
unarkerfinu það og þjóðin öll
nýtur þess á einn eða annan
hátt,“ segir Emil.
Gunnar Tómasson
Fiskveiði-
stjórnunin
verði tryggð
GUNNAR Tómasson, fram-
kvæmdastjóri Þorbjarnar í Gr-
indavík, segir að sér lítist illa á
það ef ekki verður hægt að
stjórna fiskveiðum eftir því kerfi
sem unnið hafi verið eftir síðustu
ár. Hann telur að sömu sjónar-
mið og koma fram í dómi Hæsta-
réttar eigi við um fleiri atvinnu-
greinar, þar á meðal landbúnað-
inn._
„Ég trúi ekki öðru en að menn
fínni leið til að tryggja það því
ekki líst mér á að menn fari í
þessar ólympísku veiðar sem
hafa alls staðar reynst illa og
aukið fjárfestingu stórkostlega
og kostnað við veiðarnar. Með
ólympískum veiðum á ég við þeg-
ar settur er hámarksafli og allir
fá að sækja óhindrað. Þetta er
því nokkurs konar sóknarmark,"
segir Gunnar.
Hann kveðst reikna með að
menn finni skynsamlegustu leið-
ina út úr málinu en hann segir
Ijóst að niðurstaða dóms Hæsta-
réttar sé sú að fimmta grein laga
um sfjórn fiskveiða fái ekki stað-
ist. Hann kveðst ekki átta sig á
því hver sé útgönguleiðin í mál-
inu enda dómurinn nýlega fallinn
og menn varla farnir að melta
niðurstöðuna nægilega vel.
„Ég tel þessi tíðindi þó ekki
stærri en gengur og gerist frá
því að þetta kerfi var sett á. Það
hafa margar ábendingar komið
fram sem menn hafa lagfært og
mér finnst þetta vera ein af
þeim.“
Gunnar kveðst líta svo á að
það séu ákveðin atvinnuréttindi
fólgin í störfum í sjávarútvegi,
livort sem þau eru áunnin eða á
annan hátt tilkomin. Þetta á líka
við um önnur störf í þjóðfélag-
inu. Sjónarmið þessi eiga við
fleiri greinar en sjávarútveg því
landbúnaðurinn byggist að veru-
legu leyti á svipuðu kerfi. I land-
búnaði ávinna menn sér ákveðin
réttindi og kvóta og niðurgreiðsl-
ur.
Sigurbjörn
Svavarsson
Afellis-
dómur yfir
Alþingi
SIGURBJÖRN Svavarsson, út-
gerðarstjóri Granda og formað-
ur Útvegsmannafélags Reykja-
víkur, sagði að sér þætti mest
um vert að vita hvernig Alþingi
hygðist bregðast við dómi
Hæstaréttar.
Alþingi setji leikreglur og
dómur Hæstaréttar sé áfellis-
dómur yfír störfum Alþingis, að
mati Sigurbjörns. „Hæstiréttur
telur að Alþingi hafi ekki gætt
jafnræðis við lagasetninguna. Nú
snýst málið um það hvort leik-
reglunum verði breytt að ein-
hveiju verulegu ráði í kjölfar
dómsins. Búast má við verulegri
umræðu um með hvaða hætti
lögunum verði breytt,“ segir
Sigurbjörn.
Hann segir að þegar úthlutun
á aflahlutdeild fór fram hafi í
raun verið um skömmtun að
ræða svo menn gætu fallist á þá
skerðinguna sem þeir urðu fyrir
við gildistöku fiskveiðistjórnun-
arlaganna. Frá 1983 til 1990 hafí
lögin gilt til eins eða tveggja ára
í senn en ótímabundið eftir það.
„Nú telur Hæstiréttur að eðli
stjórnkerfisins hafi breyst við
það. Þá snýr málið að því hvern-
ig löggjafínn bregðist við því.
Stjórnvöld takmarka ennþá veið-
ina í dag miðað við meðalveiði
siðustu 30 ára,“ segir Sigurbjörn.
Hann rekur umrót á fjármála-
markaði til óvissu sem hafi skap-
ast í kjölfar dóms Hæstaréttar.
„Sum fyrirtæki hafa keypt mikl-
ar aflaheimildir og eru skuldug
þess vegna en önnur ekki. Óviss-
an kemur því þeim verr sem hafa
fjárfest rnikið í aflaheimildum.
Almennt er það einnig svo að
þróunin hefur verið á þann veg
að fyrirtækin eru metin út frá
kvótaeign í þorskígildum sem
markaðurinn hefur sjálfur verð-
metið. Nú óttast menn að mark-
aðsverðmætið minnki en ég sé
ekki rökin fyrir því.“
Sigurbjörn segir að það þurfi
að fara fram umræða um málið á
Alþingi og að stjórnvöld þurfi að
hafa frumkvæði að því að koma
fram sem allra fyrst með þær
breytingar sem þau telja að þurfi
að verða á lögunum.