Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998 35
________________ERLENT_______________
Kynslóðadeilur og van-
traust á stjórnmálamenn
Nýir tímar krefjast nýrra lausna, segir
Sigrún Davíðsdóttir, og deilan í Danmörku
um biðeftirlaun er gott dæmi um slíkt.
ÞEGAR jafnaðarmenn komu biðeft-
irlaunum á fyrir nokkrum árum ríkti
atvinnuleysi og áhuginn beindist að
því að fá fólk til að hverfa sem fyrst
af vinnumarkaðnum. Þessi lausn ein-
kenndist af skammsýni því Danir
hverfa fyrr af vinnumarkaðnum en
margar aðrar þjóðir og við blasir að
það verður þjóðfélaginu dýrt.
Stöðugt minnkandi hópur vinnandi
fólks sér fyrir vaxandi hópi ellilífeyr-
isþega. Trúnaðarbrest kjósenda
gagnvart stjórn jafnaðarmanna má
rekja tii loforða leiðtoga þeirra fyrir
kosningai- og þess að kjósendur
skella skolleyrum við þó Poul Nyrup
Rasmussen forsætisráðherra og aðr-
ir ráðherrar segi deiluna sprottna af
misskilningi. Nú blasir við honum í
skoðanakönnunum minnsti stuðning-
ur við flokk jafnaðarmanna í 95 ár.
Biðeftii'laun hafa staðið Dönum til
boða við sextugt, til að brúa bilið að
eftirlaunaaldri, sem er 67 ára. Hug-
myndin var bæði að auðvelda ein-
staklingum í slítandi störfum að
hætta störfum, en einnig að rýma til
fyrir yngi’a fólki. Þetta hefur tekist
framar vonum, bæði vegna biðeftir-
launa og rýmri reglna um að fara á
eftiriaun fyrir lögboðinn eftirlauna-
aldur. Árið 1995 var hlutfall Dana,
sem komnir voru á eftirlaun fyrir
eftirlaunaaldur, 4,3 prósent, en næst
komu Finnar, 1,8 prósent. Danir eru
að jafnaði 60,8 ára þegar þeir draga
sig í hlé af vinnumarkaðnum.
Með þessum og svipuðum aðgerð-
um og efnahagsuppsveiflu hefur at-
vinnuleysi verið komið niður í um
sex prósent, sem ekki þykir umtals-
vert. Hinu sálai'lega og efnahagslega
álagi, sem atvinnuleysið skapaði,
hefur létt, en í staðinn er annað álag
í augsýn. Hagfræðingar vara ein-
dregið við að um þessar mundir
vinni um þrír Danir fyrir hverjum
ellilífeyrisþega, en á næstu öld stefn-
ir þetta hlutfall í tæplega tvo vinn-
andi á hvern einn ellilífeyi’isþega.
Þeir hafa lagt til að gerðar verði ráð-
stafanir til að hvetja fólk til að vera
lengur í vinnu þannig að meðalefth’-
launaaldur nái um 62 árum, sem er
svipaður aldur og í Svíþjóð.
Inn í þetta mál blandast einnig
kynslóðadeilur. Spurt er hvort rétt
sé að fólk á miðjum aldri og ungt
fólk megi horfa fram á hækkandi
skatta til að greiða fyrir lágan eftir-
launaaldur kynslóðar, sem alla sína
ævi hafí lifað góðu lífi. Kynslóðatog-
streita er víða þekkt vandamál og í
Danmörku bii'tist hún skýrlega í
þessum átökum.
Svikin Ioforð eða heilbrigð
skynsemi?
Það er gegn þessu, sem stjórnin
hugðist snúast með breyttum regl-
um og nýtur til þess stuðnings
hægrifiokkanna, sem lengi hafa haft
horn í síðu biðeftirlauna. Gallinn er
sá að ákvörðunin var tekin í hópi sér-
fræðinga, án samráðs við grasrótina
í Jafnaðarmannaflokknum og verka-
lýðshreyfinguna, sem á sínum tíma
tók þátt í að móta reglur um biðeftir-
launin. Nú eru um 140 þúsund Danir
á biðefth’launum.
Að öllu óbreyttu munu um 100
þúsund bætast í þann hóp á komandi
áratug. Reiknað var með að breyttu
reglurnar myndu draga 10-15 þús-
und frá þeim hópi, svo hér er ekki
um stóra hópa að ræða. Við þessa
byrði má svo bæta 170 þúsundum
sem eru atvinnulaus, 63 þúsundum í
vinnu sem hið opinbera styrkir til að
halda fólki í vinnu og 43 þúsundum á
ýmiss konar orlofsgreiðslum.
Stjórnin setti nýju reglurnar fram
sem lið í fjárlagagerðinni. A móti því
að torvelda aðgang að biðeftirlaun-
um átti að lækka eftirlaunaaldur úr
67 árum í 65 ár. Auk þess. átti að
stefna í að lækka til muna skattbyrð-
ina á skattgreiðendum undir 45 ára
aldri, þeim, sem annars áttu að
greiða fyrir þægindi hinna eldri.
Stjórninni hefur heldur ekki tekist
að koma almenningi í skilning um að
óbreytt ástand þýddi enn hærri
skatt á ungt fólk, í stað þess að með
nýjum reglum er fólk hvatt til að
leggja til hliðar fyrir eigin ellidögum.
En stjórnin getur líka rækilega
kennt sér um reiðina, sem gosið hef-
ur upp í verkalýðshreyfingunni og
víðar. Einstrengingsleg kosningalof-
orð jafnaðarmanna frá í mars um að
hreyfa ekki við biðeftirlaunum eru
rifjuð upp sýknt og heilagt og kallað
upp að stjórnin svíki loforð, Nyrup
hafi logið og fleira í þeim dúr.
Uppsteitin stafar einnig af því að
tillögumar eru í augum margra enn
eitt dæmið um að grundvallará-
kvarðanir séu ekki lengur teknai’ í
lýðræðislegri umræðu, heldui’ af sér-
fræðingum bak við lokaðar dyr ráðu-
neyta. Málið er hið lang alvarlegasta
sem jafnaðarmenn hafa mátt glíma
við undanfarin mörg og vandasöm ár
og enn ekki ljóst hverjar afleiðing-
arnar verða.
BRINO MAGLI
Reuters
Karpov í
ANATOLI Karpov, heims-
meistari Alþjóðaskáksam-
bandsins (FIDE), er nú í
fimm daga heimsókn í Bosníu
til að kynna sér uppbygging-
Sarajevo
arstarfið í landinu eftir stríð
ið á árunum 1992-95. Rúss-
neski heimsmeistarinn teflir
hér á Olympíusafninu í Sara-
jevo.
Bein Amelíu Ear-
hart fundin?
VERA kann að bein sem fundust á
eyju í Pólinesíu geti gefið vísbend-
ingar um dularfullt hvarf Amelíu
Earhart, sem freistaði þess árið
1937 að verða fyrsta konan til að
fljúga kringum hnöttinn.
Breskir hermenn fundu beinin á
eynni Nikumaroro, suðvestur af
Hawaii, árið 1940, en herlæknir úr-
skurðaði þá að þau væru af karl-
manni. Richard Gillespie, sem hef-
ur undanfarin tíu ár rannsakað
hvarf Earhart, fann nýlega skjöl
um skoðun beinanna. Tveir réttar-
mannfræðingar sem hafa kynnt sér
gögnin segja að samkvæmt þeim
tölum sem þar eru gefnar upp hafi
beinin verið af hvítri konu af norð-
ur-evrópskum uppruna og á hæð
við Earhart.
„Hér höfum við sennilega áhrifa-
mestu skjalfestu og vísindalegu vís-
bendingarnar f 61 ár, sem gætu
leitt til þess að brátt verði ljóst
hvað kom fyrir Amelíu Earhart,“
sagði Gillespie í viðtali við dagblað-
ið Los Angeles Times. En þó víst
þyki að ekki hafi margar konur,
sem þessi lýsing átti við, verið á
ferðinni á Nikumaroro á fjórða
áratug aldarinnar, eru ýmsir van-
trúaðir á að málið sé nú upplýst.
Sérfræðingar hafa áður komist að
þeirri niðurstöðu að álstykki, sem
Gillespie fann á eynni og taldi vera
úr Lockheed A-10E Electra flugvél
Earhart, og gúmmíhæll, sem hann
taldi vera úr skó hennar, tengdust
ekki flughetjunni.
Almennt er talið að Earhart hafi
tapað áttum, orðið eldsneytislaus
og hrapað í Kyrrahafið einhvers
staðar á milli Asíu og Hawaii, en
sumir vilja meina að Japanir hafi
tekið hana fasta, grunaða urn
njósnir.
Topptilboð
Ökklaskór
PÚSTSENDUM SAMDÆGURS - 5% STAÐGREIÐSLUAFSLÁTTUR
Opið laugard. 10-18, sunnud. 13-17
Toppskórinn
Veltusundi v/lngólfstorg, sími 5521212
Teg.: 573051
Litur: Svartir
Fóðraðir
Stærðir: 40-46
Verð kr. 2.995
Léttir og þægilegir
kr. 14,900 m
Hltl NO M VGLI
IJRLNO MAGI.I
kr. 13.900
Hltl'NO MAGI.I
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
KRINGLAN
Kringlunni 8-12,
Reykjavík
Sími 568 9212