Morgunblaðið - 05.12.1998, Blaðsíða 68

-»68 LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ina verður þjónustan hagkvæmari
og betri þegar sérleyfin hverfa og
samkeppnin eykst.
Grundvallaratriðið í markaðshag-
kerfinu er írelsi einstaklingsins til
að framkvæma það sem hann trúir
á, innan ramma þeirra laga og
reglna sem gilda á hverjum stað og
tíma. Því fyrirferðarminni sem bein
inngrip ríkisvaldsins í einstaka
rekstrarþætti hagkerfisins eru, því
betri verður árangurinn.
I flestum vestrænum ríkjum eru í
dag til staðar lög og reglugerðir er
varða einkaleyfi og vemd hugverka.
Veiting einkaleyfis byggist á upp-
finningu. Forsenda þess að um upp-
finningu sé að ræða er að sú lausn
sem einkaleyfið er veitt fyrir sé nýj-
ung, eitthvað sem ekki hefur verið
gert áður með þeim hætti sem upp-
finningin felur í sér.
Sá grundvallarmunur er á veit-
ingu einkaleyfis og einkaréttar eða
sérleyfis að einkaleyfi er veitt á
grundvelli hlutlægra skilyrða sem
sett eni í almennum lögum, byggt á
alþjóðlegum samningum og viðmið-
unum um hvað telst einkaleyfis-
hæft. Hinsvegar er einkaréttur eða
sérleyfi veitt af ákveðnum aðila á
ákveðnu svæði til afmarkaðs verk-
efnis sem einkaréttar- eða sérleyfis-
veitandinn ræður yfir innan síns
svæðis.
Hvað margumrætt gagnagrunns-
frumvarp varðar er réttara að tala
um veitingu einkaréttar eða sérleyf-
is en einkaleyfis til handa þeim aðila
sem fær réttinn til uppbyggingar
grunnsins. Með veitingu einkarétt-
ar eða sérleyfis væri rekstraraðilan-
um ti-yggð ákveðin einokunarað-
staða á viðskiptalegri nýtingu
þeirra upplýsinga sem færðar eru
inn í grunninn. I þessu sambandi
hefur hinsvegar vaknað sú spuming
hvort vera kunni að veiting einka-
réttar eða sérleyfis í þessu tilviki,
stangist á við samkeppnislög inn-
lend eða alþjóðleg. Virðast menn
ekki á einu máli í því efni, sem vek-
ur upp spurningar um áhættuna af
því fyrir hugsanlegan sérleyfishafa
að fá leyfið og geta átt á hættu að
lenda í málaferlum vegna þessa í
framtíðinni.
Ljóst er að uppbygging gagna-
grunns samkvæmt frumvai'psdrög-
unum felur ekki í sér uppfmningu
heldur er hér fyrst og fremst verið
að fjárfesta í uppbyggingu upplýs-
inga, sem liggja fyrir, með þekktri
aðferðafræði. Það að hugsanlega
kunni að verða til á grundvelli
gagnagrunnsins uppfmningar sem
gætu verið einkaleyfishæfar er allt
annað mál og á ekki að blanda inn í
þessa umræðu.
Sumir vilja líkja uppbyggingu
gagnagrunnsins við rannsóknir og
þróun í lyfjaiðnaði og telja að því
frumkvæði sem þeir aðilar sýna,
sem eru reiðubúnir að taka að sér
þetta verkefni, megi líkja við rann-
sóknir og þróun í lyfjaiðnaði sem oft
á tíðum leiðir til veitingar einkaleyf-
is. Ýmsir þessara aðila telja eðlilegt
að þeir sem taka að sér þetta viða-
mikla verkefni njóti verndar vegna
kostnaðar við verkefnið og þess
áræðis og frumkvæðis sem í því
felst að leggja út í það.
Lyfjafyrirtæki fá ekki einkaleyfi á
að ráðast í tilteknar rannsóknir. Þau
geta hinsvegar sótt um einkaleyfi ef
niðurstöður rannsókna þeirra fela í
sér uppfmningu. Með einkaleyfum
geta lyfjafyrirtæki síðan tryggt
stöðu sína fyrir viðkomandi aðferða-
fræði og áhrif þeirra lyfja sem þau
þróa, í ákveðinn tíma. Það gerist
hinsvegar oft að á einkaleyfistíman-
um koma fram lyf frá öðrum lyfja-
fyrirtækjum gegn sama sjúkdómi,
sem vinna gegn sjúkdómseinkenn-
unum með öðrum hætti og brjóta
því ekki í bága við einkaleyfið sem
veitt hafði verið. Jafnvel kunna hin
nýju lyf að fela í sér möguleika til
veitingar einkaleyfís sem ekki þarf
að brjóta í bága við það einkaleyfi
sem áður hafði verið veitt til lækn-
inga á sama sjúkdómi. Þau rök að
eðlilegt sé að veita sérleyfi vegna
uppbyggingar gagnagrunnsins,
vegna kostnaðar við hann, fá því
ekki staðist ef verkefnið er borið
saman við rannsóknir og þróun í
lyfjaiðnaði, því þai' þurfa fyrirtæki
að íjárfesta í rannsóknum og þróun
í DAG eru margir þeirrar skoð-
unar að félagslega markaðshagkerf-
ið, eins og við þekkjum það innan
flestra OECD ríkjanna, skili þegn-
um sínum bestum lífskjörum og lífs-
gæðum. Markaðshagkerfið ein-
kennist af því að ríkisvaldið lætur
markaðinn um viðskiptin, en beinir
sjónum sínum að setningu laga og
___reglugerða, þar sem almennar leik-
reglur viðskiptalífsins eru settar.
Michael Porter hefur skrifað mik-
ið um þessi mál og nýtur alheims-
virðingar fyrir viðhorf sín. í grófum
dráttum má segja að inntak kenn-
inga hans sé að flestar tegundir op-
inberra afskipta af einstökum mál-
um í viðskiptalífinu geri meira
ógagn en gagn. Hann telur stjórn-
völd ekki geta stýrt samkeppnis-
hæfni þjóða, heldur aðeins haft
áhrif á hana. Oftar en ekki leiði af-
skipti stjórnvalda til þess að virkni
markaðarins bjagast. Hann telur
meginhlutverk stjórnvalda vera að
standa vörð um samkeppnisskilyrð-
in, stuðla að afnámi hafta og sér-
tækra einokunarskilyrða, einka-
væða og efla framleiðni. Hann telur
mikilvægt að íyrirtæki byggi sam-
keppnisyfirburði sína á framleiðni
en ekki sértækri vemd. Einungis
þannig muni þau ná afburðaárangri
á alþjóðlegum mörkuðum.
Við Islendingar þekkjum áhrif
einokunar og sérleyfa á lífskjör
okkar frá því hér á öldum áður og
framundir það síðasta. Þróunin hjá
okkur hefur verið í þá átt að draga
úr lögvernduðum inngripum ríkis-
valdsins í viðskiptalífið. Það eru
ekki mörg ár síðan Póstur og sími
hafði sérleyfí á því að leyfa fólki að
tala í síma. Það sérleyfi er nú smátt
og smátt að víkja og sjálfsagt dytti
engum í hug að veita Landssíman-
um aftur sérleyfi og ég efast um að
stjómendum hans þætti eðlilegt að
hann fengi það aftur. Landssíminn
eins og aðrir sem misst hafa sér-
leyfin sín hefur lifað þetta af og það
er ekki nokkur vafi á því að í heild-

t

I

r m '
*

■;:,ú
Aðventusunnudagur í Hellisgerði
6. desember
Dagskráin hefstkl.15.00.
Töfrandi kynnir: Skari skrípó.
• Botnleðja.
• Sigurvegarinn í Höfrungi '98 - hæfileikakeppni
grunnskólanna í Hafnarfirði.
• Unglingahópur Fríkirkjunnar syngur.
• Hugvekja unglings.
• Hellisbúinn.
• Valið atriði úr Höfrungi '98.
• Danshljómsveitin Land og Synir.
Komið tímanlega. Næg bílastæði í miðbænum.
Nánari upplýsingar um dagskrá
í Riddaranum, Upplýsingamiðstöö
Hafnarfjarðar, Vesturgöfu 8,
sími 565 0661.
Velkomin á slóð gaflarans:
www2.hafnarfj.is
FjÖRÐUR
- miðbœ Hafnarfjarðar
Jola handverksmarkaður
í dag, laugardag 5. desember
kl.11.00-16.00.
>•»*»
SPARISJOÐUR
HAFNARFJARÐAR

RAFVEITA HAFNARfJARÐAR HAFNARFJARÐARHÖFN
BUNAÐARBANKINN
I
.K'jLbr-
HAFNARFIRÐI
v//Ml
mga
L
Landsbanki
íslands
Bankl allra landsmanna

HÓPBÍLAR hf. V
m

' AÐ SKJÓTA SIG í FÓTINN