Morgunblaðið - 01.02.1997, Síða 22

MORGUNBLAÐIÐ
22 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 1997
Morgunblaðið/Kristinn
ÍSLENSKUR þorramatur í trogum.
#fér
Þorrablót hafa verið haldin á íslandi fyrir
opnum tjöldum í rúma öld, og vísast hefur
Þorri verið blótaður á laun fyrr á öldum,
allt frá kristnitöku árið 1000. Sveinn
Guðjónsson kynnti sér sitthvað varðandi
þorrablót að fornu og nýju.
Hjererátveislastór,
hjer er ólgandi bjór,
drukkinn ákaft í skrautlegum sal.
Hjererhangikjðtheitt,
lýer er hnakkaspik feitt,
hjer er hákarl og magála val.
VÍSAN hér að framan er úr
Borðsálmi, sem fluttur var
á þorrablóti á Akureyri 26.
janúar 1884 og talinn vera eftir
Bjöm Jónsson yngri, ritstjóra á
Akureyri. Lýsingin á blótinu gæti
vel átt við sambærilegt samkvæmi
á okkar dögum og það segir okkur
að veislufóng á þorrablótum eru
hin sömu og þá, enda hefur um-
gjörð þorrablóta lítið breyst síðan
farið var að halda þau opinberlega
hér á landi fyrir rúmum 100 árum.
í bók sinni Þorrablót á íslandi
staðhæfir Árni Bjömsson, þjóð-
háttafræðingur, að mannfagnaður
á miðjum vetri hljóti að hafa átt sér
stað á Norðurlöndum áður en
kristin trú barst þangað og að sú
hátíð kunni að hafa heitið ýmsum
nöfnum eftir landsvæðum og sam-
félögum, til dæmis miðsvetrarblót,
þorrablót eða jólablót.
Lítið er vitað hvers konar blót
vom höfð í frammi áður en kristni
kom til sögunnar, en orðið þorra-
blót kemur að fomu fyrir í Flat-
eyjarbók, í upphafi Orkneyinga
sögu, þar sem segir frá Þorra, syni
Snæs ins gamla: „Þorri var blót-
maður mikill; hann hafði blót á
hverju ári á miðjum vetri; það köll-
uðu þeir þorrablót, af því tók mán-
aðurinn heiti.“ Dóttir Þorra hét
Góa og af öðram sem fyrir koma í
þessum þætti má nefna Kára og
Frosta og er því hér greinilega
verið að persónugera vetrarveðrið.
Árni Bjömsson telur í þessu sam-
hengi eðlilegast að líta á Þorra
sem einskonar vetrarvætti eða
veðurguð og segir meðal annars í
eldri útgáfu af riti sínu Saga dag-
anna:
„Tilvera orðsins þorrablót bend-
ir til þess, að einhver slík sam-
koma hafí einhverntíma verið til
siðs, en á ritunartíma Flateyjar-
bókar hafí menn löngu verið búnir
að gleyma tilefninu og fyrrnefnd
fornaldarsaga komin í staðinn. Og
hafí þorrablót verið staðreynd í
fomeskju, hefur hinn eðlilegi til-
gangur þess væntanlega verið
hinn sami og annarra blóta: að
blíðka þann sem biótaður er. Og
hafí Þorri verið vetrarvættur eða
veðurguð, þá er slíkt athæfí engan
veginn fjarri lagi... Þegar kristni
var lögtekin, hefur auðvitað verið
hannað að blóta slíkar heiðnar
vættir, enda nóg af kirkjulegum
stórhátíðum allt um kring. Því
hlutu þorrablótin forau að falla í
gleymsku. En auðsætt er þó, að
þorri hefur verið blótaður á laun á
venjulegum heimilum fram á okk-
ardaga."
AB furnum sið
Nokkra eftir miðja síðustu öld er
aftur tekið til við að efna til mann-
fagnaðar utan heimilis sem kennd-
ur er við Þorra. Munu samkomur
þessar hafa farið leynt í fyrstu, svo
enn sé vitnað til skrifa Ama
Bjömssonar um þessi mál. Fyrsta
öragga heimildin um slíkt sam-
komuhald er i fúndagerðarbók
Kvöldfélagsins í Reykjavík frá ár-
inu 1867, þótt hugsanlegt sé að
eitthvað þvílíkt hafi áður átt sér
stað hjá félaginu. Samkvæmt
gerðabók félagsins sóttu nítján
manns blótið og vora þar sungnar
„blótvísur" eftir Matthías
Jochumsson. Kvöldfélagið var
leynifélag með strangri þagnar-
skyldu og því geta blót félagsins
tæplega talist opinberar samkom-
ur.
Hafnarstúdentar efndu til þorra-
blóts „að fomum sið“ hinn 24. janú-
ar 1873 og er frá því greint í Nýj-
um félagsritum, málgagni Jóns
Sigurðssonar. Vora þar kveðnar
gamanvísur eftir Bjöm M. Ólsen
sem hétu Full Þórs. Á blótinu vora
samankomnir ýmsir forkólfar
sjálfstæðisbaráttu Islendinga og
má Ijóst vera af umgjörð blótsins
og framgöngu samkomugesta að
hugmyndin er samofin sjálfstæðis-
baráttunni á nítjándu öld, enda
leynir sér ekki að endurvakning
þorrablóta á þessum tíma er angi
af hinni rómantísku sjálfstæðisvið-
ÞORRABLOT
með þjóðlegri reisn
ÞORRABLÓT Bolvíkinga var
haldið með pompi og prakt
um síðustu helgi og þótti
svífa þar yfir vötnum þjóðlegri reisn
en víðast hvar annars staðar þar
sem Þorri karlinn er blótaður. Állt
frá upphafi hafa konur á Bolungar-
vík haft þann sið í heiðri að mæta til
leiks í þjóðbúningi kvenna, upphlut
eða peysufötum, og nú bættu karl-
amir um betur og margir þeirra
létu sauma á sig hinn nýja íslenska
hátíðarbúning og þóttu bera hann
einstaklega vel að mati kvennanna.
Blótið þótti enda fara vel fram, borð
svignuðu undan vestfirskum þorra-
mat, sem boiTnn var fram í trogum,
mikið sungið á þjóðlegum nótum og
dans stiginn af miklum móð fram
undir morgun.
Löng ag merk saga
Þorrablótin í Bolungarvík eiga
sér alllanga og afar merka sögu. Þar
eru í heiðri hafðar venjur og siðir
sem tæplega tíðkast á þorrablótum
annars staðar og hefur vakið verð-
skuldaða athygli víða um land.
Þorrablótið í
Bolungarvík, hið
51. í röðinni, var
haldið síðastlið-
inn laugardag í
félagsheimilinu.
Sem fyrr var
miðað við að
þorrablótið færi
fram fyrsta
laugardag í
þorra. Að vanda
var húsfyllir, eða
um 280 manns.
Það munu vera 53 ár síðan þorra-
blótið var fyrst haldið í Bolungarvík.
Engin sérstök félagasamtök standa
fyrir þessari einstæðu skemmtun,
heldur era það konur í bænum sem
bjóða körlum sínum til blótsins.
Á þorrablótum Bolvík-
inga hefur sá siður
lengi tíðkast að konur
klæðist íslenskum þjóð-
búningi. Á nýafstöðnu
blóti þar vestra létu
karlarnir sitt ekki eftir
liggja og mættu flestir
til fagnaðarins í hinum
nýja hátíðarbúningi ís-
lenskra karla.
Upphafið má rekja til þess að
nokkrar konur tóku sig til og skipu-
lögðu þorrablót. Þá var ekkert fé-
lagsheimili til í Bolungarvík, en
samkomur fóru fram í Stúkuhúsinu
svokallaða allt til ársins 1952. Þröng
húsakynni settu því skorður hversu
margir komust á
þorrablótið, en
með nýja félags-
heimilinu sem var
vígt árið 1952
varð þátttakan
ennþá almennari.
í mörg ár hefur
þorrablótið verið
óumdeilanlegm-
hápunktur í
FRÁ þorrablóti í Bolungarvík 1978. skemmtanalífi
Bolvíkinga.
Tvisvar féllu þorrablótin niður.
Hið fyrra sinnið var árið 1949 þegar
Akureyrarveikin svokallaða geisaði.
En nokkrum árum síðar var ætlunin
að konur sæju um þorrablót annað
árið en karlar efndu til góublóts hitt
árið. Það varð þó ekki að ráði heldur
héldu konumar uppi merkinu af
miklum myndarskap.
Á þeim tíma sem þorrablótin í
Bolungamk hófust, var íslenskur
búningur, upphlutur eða peysufot,
sparibúningur kvenna. Málin þróuð-
ust síðan svo að konumar sem
mættu til þorrablótsins voru skil-
yrðislaust klæddar íslenskum bún-
ingi og hefur það ævinlega verið svo.
Það er raunar eitt þeirra skilyrða
sem sett eru fyrir inngöngu á
þorrablót að konur mæti á
íslenskum búningi, en
karlar á dökkum fótum.
Engir aðrir fá inngöngu á
þorrablótið en Bolvíkingar
og það eingöngu hjónafólk,
eða fólk í sambúð og síðan
ekkjur og ekklar.
Þar sem svo vel er mætt
til þorrablótsins er raðað
upp langborðum og þorra-
blótsgestir mæta með trog
sín fyrr um daginn, hlaðin
venjulegum þorramat. Ekki
nota menn hnífapör á þess-
um þorrablótum, heldur
eingöngu vasahníf og ef til
vill skeið eða gaffal til þess
að borða með rófustöppuna.
Brjóstbirtu af öllu tagi taka
menn með sér á þorrablótið,
gjaman bjór og íslenskt brenni-
vín, sem sumir geyma í ullarhos-
um til þess að það varðveitist
kalt
Gríðarleg vinna er lögð í
skemmtiatriðin, en þau hafa líka
tekið miklum breytingum í tím-
ans rás. Á fyrstu þorrablótunum
munu skemmtanimar hafa líkst
meira íslenskum kvöldvökum, jafnt
í Bolungarvík sem annars staðar.
Þar voru lesin upp, sögur og kvæði.
Viðfangsefnin nú era hins vegar
þættir úr daglegu lífi Bolvíkinga, í
bundnu máli og óbundnu. Undir-
BOLVÍSKAR konur á
þorrablóti í janúar 1963.
búningurinn hefst strax
um jólaleytið þegar
konurnar í þorrablóts-
nefiidinni koma saman
og leggja á ráðin, fara
að semja efni, leita sér
aðstoðar ef þurfa þykir
og flytja síðan afrakst-
urinn undantekningar-
laust við sérlega góðar
undirtektir.
Undir lok skemmtun-
arinnar sprettur ein-
hver karlpeningurinn
úr sæti sínu og flytur
minni kvenna, en há-
punktur kvöldsins er þegar tilkynnt
er um næstu þorrablótsnefnd. Þar
er einfaldlega byggt á því að konur
fá það hlutskipti að setjast í þorra-
blótsnefndina, eftir að hafa sótt'
þorrablótin um einhver tiltekin ár.
Engum líðst að skorast úr leik og á
hverju þorrablóti er ný stjama
uppgötvuð. /
Á síðastliðnu hausti var
það iyrir frumkvæði nokk-
urra dugmikilla bolvískra
karla, að íárið var að huga
að því hvort ekki væri
áhugi á því að karlmenn
i vildu mæta á íslenska
búningnum á þorrablótið.
Kannaðar voru undir-
tektir og reyndust þær
svo góðar að ákveðið var
að leita eftir því að láta
sauma búning á alla þá
sem áhuga hefðu. Það
var saumastofan Sólin í
Kópavogi sem sá um að
sauma búningana og stóðu
konumar þai- með miklum
myndarskap að verkinu. Talið
er að um 80 prósent karlanna á
þorrablótinu nú hafi verið á ís-
lenska búningnum og er talið
að þeim muni enn fjölga að ári
liðnu.
HÁTTVIRTIR þingmenn
Vestfirðinga, Kristinn H.
Gunnarsson og Einar K.
Guðfinnsson, tilbúnir (
þorrablótsslaginn í hinum
nýja hátíðarbúningi ís-
lenskra karla.
Morgunblaðið/Þorkell