Morgunblaðið - 01.02.1997, Page 6

6 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Banda-
ríkin borga
ekki meira
Þeir tímar eru að baki er Bandaríkjamenn tóku
umyrðalaust á sig kostnað vegna borgaralegs flugs á
*
Keflavíkurflugvelli, skrifar Olafur Þ. Stephensen.
Bandaríkjamenn hyggjast ekki taka á sig nein
aukaútgjöld vegna fyrirhugaðrar stækkunar
Leifsstöðvar eða aukinnar flugumferðar.
BANDARÍSKI flotinn hefur tekið
ákvörðun um að taka ekki á sig
neinn nýjan kostnað vegna fyrirhug-
aðrar stækkunar Flugstöðvar Leifs
Eiríkssonar eða annarra framkvæmda á Kefla-
víkurflugvelli, sem kunna að verða nauðsynleg-
ar vegna aukinnar borgaralegrar flugumferðar
um völlinn.
Þessi afstaða Bandaríkjamanna kemur í raun
ekki á óvart, enda hafa þeir lengi lagt áherzlu
á að ísland greiddi stærri hluta kostnaðar
vegna borgaralegs flugs um Keflavíkurfiugvöll
og tæki þátt i að finna leiðir til spamaðar í
rekstri vallarins. Hins vegar eru Bandaríkin
skuldbundin, samkvæmt samningum við ís-
land, að standa straum af rekstri og viðhaldi
flugvallarins. Það þarf því að semja um það
með einhveijum hætti að Bandaríkin taki ekki
á sig aukinn kostnað.
Greiða rekstur og viðhald
Samkvæmt viðauka við vamarsamninginn,
sem samið var um á sjötta áratugnum, skömmu
eftir komu vamarliðsins hingað, eiga Bandarík-
in mest af byggingum og tækjum á flugvellin-
um og bera allan kostnað af viðhaldi flug-
brauta, akbrauta og flugvélastæða og af snjó-
hreinsun, hálkuvörnum og viðhaldi ljósabúnað-
ar. Þá standa Bandaríkin undir öllum kostnaði
af slökkviliði flugvallarins. Þetta samkomulag
er ekki opinbert plagg, samkvæmt upplýsing-
um frá varnarmálaskrifstofu utanríkisráðu-
neytisins.
Árið 1974 var gert annað samkomulag, þar
sem Bandaríkin skuldbundu sig til að greiða
kostnað af því að nútímavæða tækjabúnað
flugvallarins á tíu áram, til þess að hann full-
nægði kröfum Alþjóðaflugmálastofnunarinnar.
Um leið tóku Bandaríkjamenn að sér að greiða
fyrir því að aðskilja starfrækslu farþegaflug-
stöðvarinnar og herflugsins. Þannig skuld-
bundu þeir sig til að greiða umtalsverðan hluta
kostnaðar við byggingu Flugstöðvar Leifs Ei-
ríkssonar og kosta „lagningu aðkeyrslubrauta
fyrir flugvélar, byggingu flugvélastæða, lagn-
ingu vegna, þar með talinn nýr bílvegur, svo
og endumýjun á kerfi því, sem flytur elds-
neyti að flugvélum,“ eins og þar segir. Þegar
upp var staðið greiddu Bandaríkin um tvo
þriðjuhluta heildarkostnaðar við byggingu
Leifsstöðvar og aðrar framkvæmdir vegna
aðskilnaðar herflugs og farþegaflugs.
Undanfarin ár hefur ísland staðið straum
af kostnaði við flugumferðarstjóm og síðast,
er ný blindlendingartæki voru keypt, vora þau
greidd af íslenzku fé. Kostnaður Islands vegna
rekstrar Flugmálastjómar á Keflavíkurflug-
velli var rúmlega 250 milljónir króna á síðasta
ári og hefur hann hækkað nokkuð á undanföm-
um áram, en árið 1992 var hann um 200 millj-
ónir. Kostnaður Bandaríkjamanna af rekstri
og viðhaldi flugbrautanna hefur verið á bilinu
fimra til þrettán milljónir Bandaríkjadala
, (345-900 milljónir króna skv. núverandi gengi),
eftir því hversu miklar viðhaldsframkvæmdir
hafa verið. Á seinni árum hefur Mannvirkja-
sjóður NATO greitt hluta kostnaðar vegna við-
halds á flugbrautum en þó ekki nema um 65%
- Bandaríkjamenn hafa þurft að greiða af-
ganginn, sem hefur að stóram hluta verið
kostnaður vegna borgaralegs flugs, sem Mann-
virkjasjóðurinn hefur ekki talið koma sér við.
Meðan á kalda stríðinu stóð voru Bandarík-
in tilbúin að greiða áðumefndan kostnað
umyrðalaust. Bandaríkjamenn litu svo á að
hann væri hluti af fómarkostnaði, sem yrði
að inna af hendi til að tryggja aðstöðu þeirra
hér á landi, líkt og sá aukakostnaður sem fylgdi
einokunarkerfi í verktöku á Keflavíkurflug-
velli. Á síðustu áram hafa forsendurnar hins
vegar breytzt. Árið 1992 settu Bandaríkjamenn
fram kröfur um „réttláta og sanngjarna" skipt-
ingu kostnaðar vegna reksturs Keflavíkurflug-
vallar. Þeir vitnuðu þá til þess að eftir að kalda
stríðinu hefði lokið væru rúmlega 40% umferð-
ar um völlinn borgaralegt flug og íslendingar
hlytu því að taka aukinn þátt í kostnaði við
rekstur hans.
ísland tilbúið í sparnað, en
ekki kostnaðarþátttöku
Af hálfu íslenzkra stjómvalda kom þá fram
að gera yrði greinarmun á spamaði (cost sa-
ving) og kostnaðarþátttöku (cost sharing). ís-
Iendingar væra til viðræðu um það fyrrnefnda,
en ekki það síðamefnda. íslenzk stjórnvöld
hafa síðan staðið fast á þessari afstöðu.
Þessi mál voru mjög til umræðu er fram-
kvæmd varnarsamningsins var endurskoðuð á
árinu 1993 og aftur á síðasta ári. í fyrra tilfell-
inu var sett í sameiginlega bókun íslands og
Bandaríkjanna, sem undirrituð var í janúar
1994, ákvæði um að báðir aðildar samþykktu
að gera það, sem í þeirra valdi stæði til að
draga úr kostnaði við rekstur Keflavíkurstöðv-
arinnar. Hins vegar var hvergi kveðið á um
kostnaðarþátttöku. í framhaldi af þessu var
skipuð kostnaðarlækkunarnefnd vamarliðsins
og íslenzka ríkisins, sem átti að gera tillögur
um spamað. Sú aðgerð nefndarinnar, sem
mestu hefur skilað, er lokun einnar flugbraut-
ar á Keflavíkurflugvelli. Lokunin sparaði kostn-
að við dýrt viðhald, sem ella hefði þurft að
ráðast í, og talið er að rekstrarsparnaður sé á
bilinu 30-40 milljónir króna á ári.
í viðræðum um endurnýjun samkomulagsins
frá 1994 knúðu Bandaríkjamenn enn á um
kostnaðarþátttöku íslendinga vegna Keflavík-
urflugvallar og fengu enn þvert nei. Hins veg-
ar var sett í nýja samkomulagið, sem undirrit-
að var í apríl í fyrra, að halda áfram viðleitni
til að lækka kostnað við reksturinn og því
ætti kostnaðarlækkunarnefndin að halda áfram
störfum. Samkvæmt heimildum Morgunblaðs-
ins hefur nefndin þó ekki komið saman frá því
í apríl á síðasta ári, er nýja bókunin við varnar-
samninginn var undirritað.
Meirihluti umferðar vegna
borgaralegs flugs
Bandaríkjamenn túlka bókunina þannig að
samkomulag sé um að kostnaður þeirra við
rekstur flugvallarins hækki ekki, heldur lækki.
Að undanförnu hefur yfirmönnum varnarliðsins
verið gerð grein fyrir áformum um að stækka
Leifsstöð vegna aukinnar flugumferðar um
Keflavíkurflugvöll, enda ber íslenzkum stjórn-
völdum og varnarliðinu að hafa samráð um
allar framkvæmdir á Keflavíkurflugvelli. Hefja
átti framkvæmdir við stækkunina á þessu ári,
en þeim hefur nú verið frestað. Gert hefur
verið ráð fyrir að íslenzka ríkið greiddi stækk-
un flugstöðvarinnar, en Bandaríkjamenn telja
að nýr kostnaður gæti engu að síður hlotizt
af henni i rekstri og viðhaldi vallarins. Þeir
hafa því séð ástæðu til að koma þeirri afstöðu
sinni á framfæri að þeir muni ekki taka á sig
neinn aukakostnað vegna stækkunar flug-
stöðvarinnar eða annarra framkvæmda vegna
aukinnar flugumferðar. Morgunblaðinu er
kunnugt um að Boyington flotaforingi, yfir-
maður vamarliðsins, hefur rætt þessi mál við
utanríkisráðuneytið. Engar frekari viðræður
munu þó hafa átt sér stað.
Hlutur borgaralegs flugs í umferð um Kefla-
víkurflugvöll hefur aukizt verulega á síðustu
áram. Arið 1992, er Bandaríkjamenn töidu
hlut borgaralegs flugs vera um 40%, voru lend-
ingar borgaralegra flugvéla á veilinum 6.300
talsins, samkvæmt tölum frá Flugmálastjóm,
og 756.000 farþegar fóra um völlinn á því
ári. Árið 1995 vora lendingar hins vegar 7.300
og farþegar 930.000. Þeir fóru yfir milljón á
síðasta ári og lendingum fjölgaði enn.
Á sama tíma hefur herflugið dregizt saman,
enda hefur flugvélum Bandaríkjamanna í
Keflavíkurstöðinni fækkað úr tæplega 30 árið
1992 í 17 nú. Ekki er ljóst við hvað Bandaríkja-
menn miðuðu árið 1992, er þeir sögðu 40%
umferðar um völlinn vegna borgaralegs flugs
og 60% vegna herflugs. Samkvæmt tölum frá
Flugmálastjóm vora „hreyfingar" á Keflavík-
urflugvelli samtals 61.878 á síðasta ári. Inni
í þessari tölu eru allar lendingar, flugtök,
snertilendingar og lágaðflug. Af þessum
„hreyfingum" á borgaralega flugið 31.665, eða
51%, en herflugið afganginn, eða 49%. Gera
má ráð fyrir að borgaralega flugið haldi áfram
að auka hlut sinn.
Bandaríkjamenn geta bent á að aukning
borgaralegrar flugumferðar skili Flugmála-
stjórn tekjum af lendingargjöldum, sem geri
íslendingum auðveldara að bera aukinn kostnað.
Hjá bandarískum heimildarmönnum kemur
fram að t.d. aukinn kostnaður við rekstur nýrra
flughlaða, sem þurfi að bæta við á Keflavíkur-
flugvelli, sé eingöngu vegna borgaralegrar
umferðar og óeðlilegt að Bandaríkjamenn taki
þátt í kostnaði við t.d. hreinsun þeirra eða við-
hald. Bandaríkjamenn hafa lengi verið ósáttir
við að bera ábyrgð á flughlöðum, sem ein-
göngu era til borgaralegra nota. Bæði herflug-
vélar og aðrar flugvélar nota hins vegar flug-
brautirnar sjálfar.
Viðkvæmt og erfitt mál
Það er ekki einfalt mál hvað á að gera í
framhaldinu. Ef báðir aðilar era sammála um
að kostnaður Bandaríkjamanna af rekstri flug-
vallarins eigi að lækka, en ekki hækka, og að
þeir taki ekki á sig nýjan kostnað, virðist tvennt
koma til greina. í fyrsta lagi er að koma á
skilgreindri kostnaðarskiptingu á borð við þá,
sem Bandaríkin hafa áður krafizt. Það myndi
hins vegar útheimta nákvæma sundurliðun á
því hvaða kostnaður fellur til á Keflavíkurflug-
velli vegna herflugs og hvað vegna borgaralegs
flugs, en markalínan þar á milli er ekki alltaf
skýr. Einnig myndi þetta væntanlega þýða
endurskoðun samkomulagsins um greiðslu
kostnaðarins vegna vallarins, en íslendingar
hafa ajltaf hafnað kröfum um kostnaðarþátt-
töku. íslenzk stjórnvöld telja málið því afar
viðkvæmt og erfitt.
í öðra lagi gætu einhvers konar kaup kaups
komið til greina; að Bandaríkin samþykki að
sjá áfram um rekstur flugvallarins að öllu leyti,
jafnvel með einhveijum viðbótum, en íslending-
ar verði þá á móti að taka að sér að greiða
einhver önnur verkefni til þess að heildarkostn-
aður Bandaríkjamanna af rekstri Keflavíkur-
stöðvarinnar lækki.
Bandarískir heimildarmenn telja að taka
verði á þessu máli fljótlega. Það gefur þó lengri
frest til að leysa það að stækkun Leifsstöðvar
skuli hafa verið skotið á frest.
Tugmillj ónatj ón þegar Bátastöðin í Neskaupstað brann tíl grunna
„Eldurinn stóð
15-20 metra
upp í loftið“
„ELDURINN stóð 15-20 metra upp
í loftið og eldhafið var mikið. Þarna
var óhemju eldsmatur og við vissum
ekki hvað af honum gæti sprangið,
t.d. gaskútar, en þeir sprungu sem
betur fer ekki,“ segir Benedikt Sig-
uijónsson slökkviliðsmaður í Nes-
kaupstað, sem gerði viðvart um eld
í Bátastöðinni í fyrrinótt.
í byggingunni var trésmíðaverk-
stæði og lagerhús. Ekki er ljóst um
eldsupptök, en grunur leikur á að
kviknað hafi í út frá rafmagni. Báta-
stöðin var í eigu Síldarvinnslunnar
og er talið að tjónið nemi á milli 30
og 40 milljónum króna, en það verð-
ur metið til fulls innan skamms.
„Ég heyrði einhver óvenjuleg hljóð
um nóttina og hélt fyrst að köttur
væri að krafsa undir glugganum hjá
mér. Tíu mínútum áður en ég varð
var við eldinn Ieit ég út en sá ekk-
ert, en þegar hávaðinn ágerðist
gægðist ég aftur út og sá þá að reyk-
ur stóð upp úr byggingunni. Ég hélt
raunar fyrst að kviknað hefði í öðra,
húsi sem er á milli mín og Bátasmiðj-
unnar,“ segir Benedikt Siguijónsson,
sem gerði viðvart um eldinn.
Fjölmennt slökkvilið
Slökkviliðsmenn og nágrannar
tóku þátt í slökkvistarfínu, alls um
35-40 manns þegar mest var, með
tólf brunaslöngur og var sjó dælt
yfir húsið.
W.xmkMÆ'wm m y f W& | ■ i'qj ttC Æ 1
i /V fm JHLJi < m
Morgunblaðið/Ágúst Blöndal
MIKILL eldsmatur var í Bátastöðinni og þrátt fyrir atbeina fjölmenns slökkviliðs tókst ekki að ráða
niðurlögum eldsins áður en húsið brann til kaldra kola.
„Þarna era örfáir metrar í sjó og
menn sáu strax að ekki þýddi að
vera með tæknilegar aðferðir við
slökkistarfið, heldur þyrfti að ausa
eins miklu vatni og hægt væri yfír
húsin, ekki síst til að koma í veg
fyrir að hann bærist yfir í nærliggj-
andi byggingar. Næsta hús er aðeins
um sex til sjö metra í burtu og ef
ekki hefði verið stafalogn hefði orðið
gríðarlegt tjón,“ segir hann.
Erfiðlega gekk að ná tökum á eld-
inum, meðal annars vegna þess að
húsið var einangrað með píasti og
sagi og í því geymt timbur og máln-
ing, svo eitthvað sé nefnt. Slökkvi-
starfi lauk formlega um hádegi, eftir
um átta stunda baráttu við eldinn.
Bátastöðin var um 800 fermetrar
að stærð og var um gamalt timbur-
hús að ræða, sem tvö stálgrindarhús
höfðu verið byggð við. Á árum áður
fór þar fram bátasmíði en í seinni
tíð hefur trésmíðaverkstæði og lager
verið þar til húsa, auk þess sem þar
hefur verið aðstaða fyrir starfsmenn
slippsins í Neskaupstað.