Morgunblaðið - 01.02.1997, Side 8

8 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Skýrsla unnin fyrir borgarstjóra
EKKI meira leyndó framhjá „plomp teljurunum" í fyrrverandi borg Davíðs . . .
Ragnar Arnalds um stj órnar skrárfrumvarp
Alþýðubandalagsanna um eignarrétt á náttúruauðlindum
Eðlilegar takmarkan-
ir á eignarrétti
SNARPAR umræður urðu á Alþingi
á miðvikudag um frumvarp sex
Alþýðubandalagsþingmanna um
breytingar á ákvæðum stjórnar-
skrár varðandi eignarhald á nátt-
úruauðlindum.
Ámi Mathiesen, þingmaður
Sjálfstæðisflokks, og Össur Skarp-
héðinsson, Alþýðuflokki, lýstu sig
báðir andvíga ákvæði um að við
eignarnám á landi skuli ekki greiða
fullar skaðabætur. Össur sagðist
þó í grundvaljaratriðum sammála
frumvarpinu. Ámi sagði að með því
væri vegið að rótum eignarréttarins
og væra gamlar sósíalískar hug-
myndir að baki. Hann sagði fram-
varpið ekki gæfulegt spor meðan
sameiningarviðræður jafnaðar-
manna stæðu yfír og leiddi að því
líkur að það myndi halda sósíal-
demókrötum og sósíalistum að-
greindum svo sem verið hefði.
Rannveig Guðmundsdóttir, Alþýðu-
flokki, sagði Áma óttast samein-
ingu vinstri manna og sú hræðsla
væri áberandi meðal sjálfstæðis-
manna um þessar mundir.
Framvarpið sjálft er gamalt að
stofni til og var fyrst lagt fram
fyrir um tuttugu árum en hefur oft
komið fyrir þingið síðan. í því er
kveðið á um að öll verðmæti í sjó
og á sjávarbotni innan efnahagslög-
sögunnar, afréttir og önnur óbyggð
lönd utan heimalanda, námur,
vatnsorka og jarðhiti neðan við 100
metra dýpi skuli teljast sameign
þjóðarinnar. Einnig er tekið fram
að þegar eignarnám sé gert í landi
sé ekki skylt að taka tillit til verð-
hækkunar sem stafí af uppbygg-
ingu þéttbýlissvæða í næsta ná-
grenni eða öðrum ytri aðstæðum.
Sósíalismi frá 1917
Guðný Guðbjörnsdóttir, Kvenna-
lista, lýsti stuðningi við frumvarpið,
en sagði að varðandi eignarrétt á
jarðhita mætti vel hugsa sér önnur
mörk en hundrað metra dýpi. Össur
Skarphéðinsson sagðist ósammála
sumu í frumvarpinu en að mörg
grandvallaratriði væru í samræmi
við baráttumál Alþýðuflokksins.
Árni Mathiesen kenndi það við
gamlan sósíalisma. „Sósíalismi
Ragnars Arnalds og félaga hans
er ekki dauður,“ sagði Ámi. „Hann
er sá sami og var fyrir tuttugu áram
og líkast til sá sami og sósíalisminn
árið 1917, þó sumt sé öðravísi í
útfærslunni. Framvarp þeirra er
bylting sem íslendingar munu ekki
sætta sig við. Þetta frumvarp vegur
að rótum eignarréttarins."
Bændur gerðir að leiguliðum
Ámi sagði það farsælast að eign-
arhald á náttúraauðlindum væri sem
líkast eignarhaldi á öðram hlutum.
Hann sagði að ef verðgildi lands
hefði í fleiri tilfellum verið látið ráð-
ast af markaðnum væri gróður víða
betur farinn. Ennfremur sagði hann
að með frumvarpinu væra bændur
gerðir að leiguliðum að tilteknum
gæðum landsins og ef landið væri
nýtt í opinbera þágu væri óhjá-
kvæmilega gengið á rétt þeirra.
Hann gagnrýndi sérstaklega ákvæði
um breytingar á bótum vegna eign-
amáms. „Hvemig skyldi standa á
því að þéttbýli myndast á tilteknum
svæðum. Það er vegna þess að gæði
landsins era þannig að hagstætt er
að nýta landið í þessum tilgangi.
Þar með myndast verðgildi, alveg á
sama hátt og landið öðlast verðgildi
vegna þess að það er fagurt, eða
ef það gefur af sér jarðargróður.“
Enginn heimskommúnismi
Ragnar Amalds sagði það mis-
skilning að verið væri að aftengja
almennan eignarrétt með frum-
varpinu eða að bændur væru gerðir
að leiguliðum.
„Ég tel að með þessu framvarpi
verði eignarréttur nákvæmlega sá
sami og hann er í dag samkvæmt
túlkun og margítrekuðum skilningi
Hæstaréttar. Það er einungis verið
að skilgreina í hverju eignarréttur
bænda á afréttum er fólgin. Hann
er óbeinn og takmarkaður eins og
Hæstiréttur hefur sagt í sínum
dómum. Það er enginn stórkostleg-
ur heimskommúnismi að menn geri
tillögur um að takmarka eignar-
rétt. Það hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn margsinnis gert og ýmiss konar
takmarkanir era í löggjöf. Það þarf
hins vegar að skilgreina eignarrétt
með skýrari hætti en gert er í dag.
Það er ekki langt síðan fram-
kvæmdastjóri Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna kallaði rit-
stjóra Morgunblaðsins síðasta sós-
íalistann vegna þess að hann leyfði
sér að ítreka þá skoðun sína að
tryggja þyrfti sameign þjóðarinnar
á auðæfum sjávar. Auðvitað era til
þeir menn í Sjálfstæðisflokknum
sem líta á það sem sósíalisma að
minna á sameign þjóðarinnar. Ég
er sósíalisti, það er hárrétt." Ragn-
ar sagðist vonast til að fleiri hefðu
skilning á þeim sósíalísku sjónar-
miðum að gæta jafnræðis í þjóðfé-
laginu.
Ragnar benti á að varðandi eign-
arnám væri fordæmi frá Noregi
fyrir því greiddar væru sanngjarnar
frekar en fullar bætur.
Rannveig Guðmundsdóttir, Al-
þýðuflokki, sagði að sjá mætti fjöl-
mörg dæmi um verðhækkanir á
landi vegna þéttbýlisþróunar á suð-
vesturhominu síðustu áratugi. Hún
benti á að þess konar verðhækkan-
ir yrðu ekki fyrir atbeina landeig-
endanna heldur þéttbýlisins sjálfs.
„Það hefur gerst á síðustu áram
að sveitarfélög og Fasteignamat
ríkisins hafa fallið í það að meta
jarðir út frá ytri aðstæðum.“
Loðnuveiðar við ísland
Loðnustofn-
inn í lægð á
8-10árafresti
Hjálmar Vilhjálmsson
LOÐNUVEIÐAR við ís-
land gengu fremur
brösulega í sumar og
haust, þrátt fyrir að loðnu-
stofninn hafi sjaldan eða
aldrei verið talinn stærri.
Slæmt tíðarfar hefur sett
strik í reikninginn en Hjálm-
ar Vilhjálmsson, fískifræð-
ingur á Hafrannsóknastofn-
un, segir að sumar- og haust-
vertíðin hafi gengið fremur
illa allt frá árinu 1988. Hann
segir ennfremur að frá því
að farið var að fylgjast
skipulega með loðnunni árið
1966 hafi komið lægðir í
stofninn á 8-10 ára fresti.
- Hvernig stendur á að
veiðarnar á sumar- oghaust-
vertíð hafa gengið jafn illa
og raunin er, þrátt fyrir að
stofninn sé talinn mjög stór?
„Það er erfitt að fínna eina
ákveðna skýringu á því. Þeg-
ar sumar- og haustveiðar á loðnu
hófust á miðjum áttunda áratugn-
um og alveg fram undir 1988,
fengu menn oft góðan afla norður
í hafi yfir sumarið þegar eitthvað
var af loðnu á annað borð. Jafn-
framt var oft góð veiði þegar vel
gaf til sjós á haustin, alveg frá
miðjum október fram í janúarlok.
Eftir að loðnan er komin upp að
ströndinni hefur yfírleitt alltaf
verið góð veiði. En sumarið 1988
gekk ioðnan ekki norður í íslands-
hafíð á milli Grænlands og Jan
Mayen í ætisleit, heldur hélt sig
vestarlega í Grænlandssundi og
djúpt úti af vestanverðu Norður-
landi. Það má líklega rekja til
mikils sjávarkulda úti af norðan-
verðu landinu utan við land-
grunnsbrúnina, allt austur fyrir
Langanes og langt austurúr. Loðn-
an hélt sig norður undir græn-
lenska landgrunnskantinum, suð-
ur og suðaustur frá Scoresby-
sundi og var þar yfír sumarið og
fram í byijun nóvember en gekk
þá inn á venjulegar slóðir út af
Norðurlandi. Éftir það var ágætis
veiði, einnig í janúar 1989.
Síðan hefur veiðin verið fremur
stopul á sumar- og haustvertíð-
inni, þó komið hafi kaflar þar sem
veiðin hefur gengið vel, burtséð
frá því hvað mikið er af loðnu, að
því er virðist. Eftir 1988 hefur
loðna ekki gengið norður í haf í
ætisleit með reglubundnum hætti
eins og var á áranum 1976 til
1987, jafnvel þegar hvað minnst
var af henni um og uppúr 1980.
Á þessu hef ég ekki viðhlítandi
skýringar en einnar þeirra er trú-
lega að leita í vistfræði íslands-
hafs þar sem enn skortir þekkingu.
Aflabrögð á sumarvertíð eru
mjög háð því að loðnan gangi norð-
ur í íslandshaf í ætis-
leit. Tímabilið frá því í
seinni hluta október og
út janúar er nokkuð
annars eðlis. Þá safnast
stóra loðnan gjarnan í
torfur í landgrunnsbrúnina norð-
anlands og austan. Á þessum slóð-
um og tíma hefur loðnuveiði líka
verið stopul um árabil, gagnstætt
því sem var á árum áður. A þessu
hafa heldur ekki fundist viðhlít-
andi skýringar. Umhverfisaðstæð-
um virðist ekki um að kenna en
loðnusjómenn benda gjarnan á að
minna af þorski fylgi loðnunni nú
en áður og því séu torfur gisnari.
Ennfremur kunni fjölgun stórhvala,
einkum hnúfubaks, að hafa sömu
áhrif. Eflaust hefur hvort tveggja
sitt að segja en óyggjandi lausnar
verður að bíða enn um sinn.“
►Hjálmar Vilhjálmsson er
fæddur 25. september á Brekku
í Mjóafirði, S-Múlasýslu. Hann
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum að Laugarvatni 1957.
Hann lauk B.Sc. prófi frá háskól-
anum í Glasgow í Skotlandi árið
1965. Hjálmar varði doktorsrit-
gerð sína um íslensku loðnuna
við háskólann í Björgvin í Nor-
egi árið 1994. Hjálmar hefur
starfað hjá Hafrannsóknastofn-
un frá árinu 1965, aðallega við
loðnu- og sildarrannsóknir en
tók sér rannsóknarleyfi við
Northwest Atlantic Fisheries
Centre í St. John’s á Nýfundna-
landi í Kanada árin 1989-90.
Kona Hjálmars er Kolbrún Sig-
urðardóttir, deildarstjóri.
- Nú er loðnan fremur viðkvæm
fyrir breyttum skilyrðum í hafinu
og stofninn sveiflukenndur. Má
jafnvel búast við hruni stofnsins í
nánustu framtíð?
„Vöxtur og viðgangur loðnunn-
ar er mjög háður umhverfis-
aðstæðum. Enda þótt vaxtarhrað-
inn sé að nokkru háður hitastigi
er það ætisframboðið sem úrslitum
ræður. Það ræðst hinsvegar af
tvennu, það er átumagninu sjálfu
og stærð loðnuárganganna. Árif
árgangastærðar eru þó ógreinileg
nema í undantekningartilvikum
eins og til dæmis 1983, en sá ár-
gangur bar uppi stórveiði á tveim-
ur vertíðum, 1986-7 og 1987-8.
Við höfum hinsvegar ekki stofn-
stærðarmælingar nema frá árinu
1978. Það er nokkuð öruggt að
árið 1970 var mjög lítið af loðnu
sem meðal annars lýsti sér í því
að hún gekk ekki vestur fyrir
Dyrhólaey. Um 1980 kom síðan
fram önnur mjög áber-
andi lægð þegar stofn-
inn nánast hrundi og
síðan aftur í kringum
1990.
Nú verður að gæta
þess að þessi ferill sem við höfum
er afskaplega stuttur en á þessu
rúmlega 30 ára tímabili virðast
hafa komið lægðir með um 10 ára
millibili. Hvað það er sem veldur
því, veit enginn. En eitt af því sem
maður hefur reynt að skoða, er
hvort þessar lægðir tengist veiðun-
um með einhveijum hætti. En það
er ekki að sjá mikla samsvörun
þar á milli. En við skulum bíða
og sjá til með tíu ára sveifluna.
„Illt er að treysta merinni," sagði
Grettir forðum, við skulum bíða
og sjá,“ segir Hjálmar Vilhjálms-
son.
Veiðar skaða
ekki loðnu-
stofninn