Morgunblaðið - 19.11.1989, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1989
RAJIV GAADHI
FOR8ÆTI8R AÐHERRA IADLAAD8
ÆTTARVELDI
í HÆTTL?
FYRIR FIMM árum vann Kongressflokkurinn mesta kosningasigur sinn frá
því Indland hlaut sjálfstæði 1947 undir forystu Rajivs Gandhis
forsætisráðherra og tryggði sér 401 sæti af 500 í neðri deild þingsins. Nú
óttast forystumenn flokksins að hann kunni að tapa 150-170 þingsætum í
nýjum kosningum 22., 24. og 26. nóvember nk. Ef það reynist rétt kann svo
að fara að Kongressflokkurinn glati völdunum og Rajiv verði að láta af
starfi leiðtoga stjórnmálaflokks, sem virtist ósigrandi þegar hann var undir
forystu langafa hans, afa og móður. Þar með lyki rúmlega 40 ára valdatíma
voldugustu ættar Indlands.
Rajiv Gandhi tók við
völdunum af Indiru,
móður sinni, þegar
tveir lífverðir henn-
ar, sem voru Síkhar,
réðu hana af dögum í október
1984. Um það leyti ríkti meiri
órói á Indlandi en dæmi voru um
síðan landið varð sjálfstætt. Mikl-
ar óeirðir höfðu geisað í landinu
síðan herinn hafði ráðizt til at-
lögu gegn herskáum Síkhum í
Gullna hofinu í Amritsar um
sumarið og 2.000 voru myrtir
eftir tilræðið við Indiru.
Rajiv tókst að stilla til friðar
og var vinsæll í fyrstu, en þótti
hikandi og ekki nógu þroskaður.
Þó sýndi hann töluverða rögg-
semi þegar í upphafí: hreinsaði
til í forsætisráðuneytinu, rak
fjóra ráðherra, þar á meðal ráð-
herra fjármála og menntamála,
sem var frænka hans, friðmæltist
við forseta Pakistans og kom á
beinu símasambandi við hann og
hreinsaði til í Kongressflokknum,
þar sem töluverð spilling hafði
ríkt.
Kosningasigurinn fyrir fimm
árum var að sumu leyti að þakka
mikilli samúð, sem Rajiv hlaut
vegna fráfalls móður sinnar, en
hann h'ét einnig róttækum breyt-
ingum. Aðeins
tæp þrjú ár voru
þá liðin síðan
Indira hafði
fengið hann til
að leggja fyrir
sig stjórnmál.
Hann er 45 ára gamall, fæddur
tæpum þremur árum áður en
Bretar hörfuðu frá Indlandi. Fað-
ir hans var Feroze Gandhi, vin-
sæll þingmaður Kongressflokks-
ins, sem nú er látinn og var ekk-
ert skyldur frelsishetjunni Mah-
atma Gandhi.
Rajiv ólst upp í Nýju Delhi í
bústað afa síns, Jawaharlal
Nehru, fyrsta forsætisráðherra
Indverja, og stundaði nám við
Imperíal and Scientific College í
Lundúnum að loknu námi í Do-
on-skóla á Indlandi. Síðan lærði
hann vélaverkfræði í Trínity Coll-
ege í Cambridge og „bókahillur
hans voru fullar af vísindabókum
og kennslubókum í verkfræði, en
lítið fór fyrir bókum um stjórn-
mál eða sagnfræði" að sögn vina
hans. Þeir segja að hann hafí
haft mestan áhuga á jazz og
sígildri tónlist Vesturlanda, flugi
og laglegum stúlkum. Vegna
strangra gjaldeyrislaga á Ind-
landi fékk hann aðeins 2.000
dollara í vasapeninga á ári og
þar af fóru tveir þriðju til að
greiða kennslugjöld. Til þess að
verða sér úti um meiri vasapen-
inga vann hann í bakaríi, seldi
mjólkurís og stundaði vegavinnu.
í Cambridge kynntist Rajiv
Sonju Maino, dóttur ítalsks kaup-
sýslumanns, sem stundaði nám í
ensku. Þau giftust 1968, settust
að í stórum bústað Indiru í Nýju
Delhi og eignuðust tvö böm:
Rahul, 18 ára, og Priyanka, 16
ára. Rajiv hafði alltaf haft mikinn
áhuga á flugi og réð sig til flug-
mannsstarfa hjá indverska flug-
félaginu þegar hann kom aftur
til Indlands.
Rajiv kunni vel við flugmanns-
starfið og lét svo lítið yfir sér
að enginn úr Nehru-ijölskyldunni
var eins lítt þekktur og hann.
Árum saman stóð hann í skugga
yngri bróður síns, Sanjay, sem
var metnaðargjarn og hóf fljótt
afskipti af stjómmálum. Um
miðjan síðasta áratug var Sanjay
orðinn óumdeilanlegur pólitískur
arftaki Indiru Gandhi, en hann
fórst í flugslysi 1980. Draumur
Indiru um að völdin héldust í
ættinni virtist að engu orðinn,
en hún sneri sér til Rajivs og
hálfu ári eftir að bróðir hans fórst
samþykkti hann að hætta flug-
mennskunni og snúa sér að
stjórnmálum, þótt hann væri
tregur til þess.
Fyrst í stað vann Rajiv að
_______________ æskulýðsmálum
Teikning/Pétur Haildórsson

„Þau veittu mér
tækifæri fyrst í
stað, en síðan varð
ég að standa á eigin
fótum.“
Rajiv Gandhi um ættartengsl
sín.
„Bókahillur hans
voru fullar af
vísindabókum og
kennslubókum í
verkfræði.“
Vinir Rajivs Gandhis í Cam-
bridge.
„Staðan er enn mjög
jöfn.“
Prannoy Roy, indverskur
fréttaskýrandi.
MAWWSIViYNP
eftir Gudm.Halldórsson
fyrir Kongress-
flokkinn, <• en
síðan var hann
kjörinn á þing,
valinn einn af
fimm aðalritur-
um flokksins og loks kosinn for-
seti hans 1984. Hann lagði hart
að sér fyrir flokkinn og hafði
meðferðis urmul skjala um hin
ýmsu málefni þegar hann ferðað-
ist á vegum hans. Um ættar-
tengsl sín sagði hann: „Þau veittu
mér tækifæri fyrst í stað, en
síðan varð ég að standa á eigin
fótum.“ Hann skar fljótt upp
herör gegn spillingu og hlaut við-
urnefnið Mr. Clean, þar sem hann
var flekklaus. En spilling er enn
mikil á Indlandi og hann hefur
ekki sloppið við ásakanir sjálfur.
Hann var gagnrýndur fyrir að
vera of herskár í garð Pakistana,
en fékk lof fyrir að beita sér fyr-
ir nýtingu orkuauðlinda og berj-
ast fyrir verndun tígrísdýra og
hreinsun Ganges-fljóts. Sumir
gamlir stjórnmálamenn gerðu
lítið úr honum og einn þeirra
sagði: „Við verðum að sætta okk-
ur við hann meðan „frúin“ er enn
hérna.“
Rajiv gerði sér h'tið far um að
ráðgast við gamla valdamenn í
Kongressflokknum og yngdi upp
í forystuliði hans. Hann hefur
ráðið að heita má öllu í flokknum:
ráðið vaji forystumanna hans og
mótað stefnuna, deilt út fé úr
sjóðum flokksins og ákveðið
hvaða menn færu í framboð.
Flokkurinn kveðst standa vinstra
megin við miðju og Rajiv og fleiri
forystumenn hans telja sig sósíal-
ista,- en dregið hefur verið úr
hömlum á einkaframtaki síðan
hann varð forsætisráðherra.
Um leið og Rajiv jók fijálsræði
í efnahagsmálum eftir að hann
kom til valda hét hann því að
binda endi á kyrrstöðu. Efna-
hagsþróunin hefur yfirleitt verið
jákvæð. Þjóðartekjur hafa aukizt
um rúmlega 5%; heldur meira en
að var stefnt 1984. Við erfiðleika
hefur verið að stríða í landbún-
aði, en ástandið virðist vera að
lagast. Iðnaðurinn hefur staðið
með blóma og framleiðslan
aukizt um rúm 8% síðan Rajiv
tók við.
Aukin velmegun kann að
hjálpa Kongressflokknum í kosn-
ingunum nú. En aukinn hagvöxt-
ur hefur fyrst og fremst komið
vaxandi miðstétt í borgum til
góða. Það hefur vakið nokkra
óánægju, einkum herskárra
bændahreyfinga, sem hafa
sprottið upp í Uttar Pradesh,
Maharashtra og víðar, og leið-
togar Kongressflokksins hafa
haft áhyggjur af þessu. Um leið
hefur vakið kurr að verð á mat-
vöru hefur hækkað á síðustu
mánuðum og að allur fram-
færslukostnaður hefur aukizt.
Svokallað Bofors-mál hefur
spillt fyrir Rajiv Gandhi og dreg-
ið úr áhrifum hans. Grunur leikur
á að hann eða menn honum hand-
gengnir hafi þegið mútur af
sænska hergagnafyrirtækinu
Bofors, sem seldi Indverjum
sprengjuvörpur fyrir 1,4 millj-
arða dollara fyrir nokkrum árum.
Bofors tryggði sér samninginn
með mútugreiðslum, sem námu
200 milljónum dollara, þótt ekki
sé ijóst hvert féð fór. Samkvæmt
upplýsingum blaðsins Hindu hef-
ur stjórnin villt um fyrir þinginu
í málinu.
Blaðið birti nýlega útdrátt úr
dagbók Martins Ardbo, fyrrum
yfirmanns Bofors. Samkvæmt
þeim upplýsingum virðist aðal-
framkvæmdastjóri eins af þrem-
ur leppfyrirtækjum sem hafði
þegið mútur af Bofors, hafa hitt-
„lögfræðing Gandhi-sjóðsins" í
Genf 21. júlí 1987. Rajiv neitaði
því strax að hann vissi nokkuð
um þennan sjóð, en ekki er víst
að allir trúi honum. Bofors-málið
getur því orðið honum dýrkeypt,
en ekki er víst að flókin hneyksl-
ismál hafi eins mikil áhrif á íbúa
■ sveitahéraða og á borgarbúa.
Fleiri mál hafa orðið til þess
að margir draga í efa að Rajiv
sé með eins hreinan skjöld og
fyrir fimm árum. Meðal annars
hefur komizt upp um mútu-
greiðslur vegna kafbátakaupa og
því hefur verið haldið fram að
fjölskyldur kaupsýslumanna, sem
standa í tengslum við Gandhi-
ættina, hafi notið sérstakrar
lánafyrirgreiðslu í ríkisbönkum.
Jafnvel rannsókn á morði móður
hans hefur komið honum illa.
Samkvæmt opinberri skýrslu í
vor var tilræðið liður í víðtækara
samsæri. Gefið var í skyn að
embættismaður af Síkhaættum,
Rajinder Kumar Dhawan, hefðí
verið viðriðinn það. Dhawan lét
af störfum skömmu eftir tilræðið
vegna grunsemda, sem vöknuðu
þá, en Rajiv gerði hann að einum
helzta aðstoðarmanni sínum þeg-
ar hann átti við erfiðleika að etja
í febrúar í ár. Eftir birtingu
skýrslunnar í vor tilkynnti stjórn
Rajivs að Dhawan hefði verið
hreinsaður af öllum ásökunum,
en indversk blöð sökuðu hana um
yfirhilmingu.
Deilur innan flokksins sýna að
áhrif Rajivs hafa dvínað. Sjálfur
landvamaráðherrann, Krishna
Chandra Pant, ákvað að gefa
ekki kost á sér í kosningunum,
þar sem Kongressflokkurinn
bauð honum ótryggt sæti í Delhi
í staðinn fyrir öruggt kjördæmi
í Uttar Pradesh, sem hann sagði
að Rajiv hefði lofað sér. Sá sem
fyrir þessu stóð var N.D. Tivari,
yfirráðherra í Uttar Pradesh, sem
hefur verið talinn líklegasti eftir-
maður Rajivs, en óttast að Prant
geti orðið honum hættulegur
keppinautur.
Venjulega hefur kosningabar-
átta Kongressflokksins hafízt
með fjöldafundi í Delhi, en að
þessu sinni ákvað Rajiv að hefja
•baráttuna í Faizabad í Uttar
Pradesh. I næsta bæ, Ayodhya,
er helgidómur, sem Hindúar og
múhameðstrúarmenn hafa deilt
um. Valið á Faizabad sýndi hve
mikla áherzlu Rajiv leggur á
nauðsyn þjóðareiningar til að
tryggja sér fylgi.
„Staðan er enn mjög jöfn,“
sagði fréttaskýrandinn Prannoy
Roy fyrir nokkru, „ en aðeins
stjómarandstaðan getur bætt
stöðu sína. Henni hefur tekizt
að standa saman, þótt það kunni
að þykja ótrúlegt og komi á
óvart. Rajiv á í alvarlegum erfið-
leikum.“ Hann sagði að meiri-
hluti kjósenda teldi að stjórnar-
andstaðan gæti myndað ríkis-
stjóm og að atkvæði greidd henni
mundu ekki fara til spillis, en
mesti vandi andstæðinga stjórn-
arinnar væri sá að tveir þriðju
kjósenda teldu að flokkar þeirra
gætu ekki starfað saman af heil-
indum.