Morgunblaðið - 20.10.1987, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1987
ÞEIR RÉTTLAUSU
eftirHelga Jóhann
Hauksson
Síðastliðinn vetur voru réttir 700
kennarar án fullra starfsréttinda
við grunnskóla landsins. Þar af
voru um 430 settir kennarar en
u.þ.b. 270 stundakennarar. Flest
þetta fólk hefur hafíð kennslu eftir
eftirgangssemi skólastjóra eða ann-
arra sem talið hafa það vera það
hæfasta sem viðkomandi skóla bið-
ist í yfírþjrrmandi kennaraskorti.
Eftir margra ára baráttu Kennara-
sambands íslands fyrir lögverndun
starfsheitisins grunnskólakennari
hafa margir álitið að illa menntað
fólk sæti í stöðum sem fuilmenntað-
ir kennarar kæmust ekki í fyrir
hinum. Þetta er alrangt. í fyrsta
lagi eru réttindalausu kennaramir
yfírleitt með góða almenna mennt-
un. Eða eru eftir vandlega íhugun
skólastjóra, skólanefnda og
fræðslustjóra taldir hafa ýmislegt
til brunns að bera er gerir þá hæfa
til kennslu ákveðinna greina eða
aldurshópa. Nýkjömum formanni
KÍ, Svanhildi Kaaber, hættir til að
rejma að gefa villandi mynd af
þessu máli öllu og hefur meðal ann-
ars haldið því blákalt fram að þeir
skólstæðingar hennar sem hún hef-
ur kosið að kalla „leiðbeinendur"
séu jrfirleitt illa menntaðir. Af þeim
tölum sem ég hef aflað mér má
hins vegar ráða að á síðasta skóla-
ári hafí aðeins þriðji hver réttinda-
kennari haft stúdentspróf en
góður meirihluti réttindalausra
settra kennara haft það.
Ég tel nokkuð víst að á síðasta
skólaári var skólaganga réttinda-
lausra settra kennara síst skemmri
en meðal skólaganga kennara með
alla pappíra í lagi. Þetta er aðeins
sagt vegna orða Svanhildar en
breytir auðvitað ekki því að rétt-
indalaus kennari hefur ekki kenn-
arapróf. Annað atriði er það að í
mörg ár áður en starfsheitið gmnn-
skólakennari var lögvemdað hefur
samkv. reglugerð þurft að auglýsa
allar stöður sem réttindalausir
kennarar sátu í á hveiju vori. Sækti
réttindamaður um stöðuna varð sá
réttindalausi (sem ég vil reyndar
fremur kalla réttlausan) að víkja
hversu lengi sem hann hafði gegnt
starfinu. Réttindalaus kennari hef-
ur því í raun aldrei haft möguleika
á að hafa starf af hinum.
Hver var þá akkur Kennarasam-
bandsins sem stéttarfélags af því
að knýja fram lög um vemdun
starfsheitisins grunnskólakenn-
aui? Hlutverk Kennarasambands
íslands er fyrst og fremst að beij-
ast fyrir bættum kjömm félags-
manna sinna og það hugðist það
eipmitt gera með því að fá sett lög
sem útilokuðu að kennaraskortur-
inn yrði leystur með hjálp réttinda-
lausra kennara. Margir kennarar
gældu við þá hugmjmd að nýju lög-
in sköpuðu slíkt neyðarástand að
óhjákvæmilegt yrði að hækka laun
kennara svo um munaði.
Það sem gleymdist í þessum út-
reikningi var að ekki er nokkur leið
að sýna fram á að hægt sé að út-
vega sjö hundmð kennara í stað
þeirra réttlausu, jafnvel þó laun
kennara væm hækkuð vemlega. í
því sambandi má benda á að síðan
Kennaraskólinn varð að Kennara-
háskóla hefur hann síðastliðin
fjórtán ár aðeins útskrifað um þús-
und kennara og af þeim em u.þ.b.
600 starfandi kennarar. í raun
væri það mikil bjartsýni að ætla
að hægt væri að fá til kennslu-
starfa 200 kennara úr þeim hópi
sem verið hefur við önnur störf
síðastliðin ár, hvað þá fleiri. Varla
er um það að ræða að mikill fjöldi
kennara sem útskrifaðist úr gamla
kennaraskólanum, fyrir meira en
14 ámm, fáist til að yfirgefa núver-
andi störf sín til að taka upp kennslu
eftir langa fjarvem. En ekki er öll
sagan sögð. Við skulum til gamans
athuga hver kennaraskorturinn
gæti verið. Skólamálaráð KÍ komst
að þeirri niðurstöðu fyrir skemmstu
að 400 sérkennara vantaði við
gmnnskólana. KÍ hefur krafíst þess
að kennsluskylda kennara verði
stytt um V6. Aliir kennarar í gmnn-
skólum á landinu em um 3.000.
Til að verða við þessari kröfu vant-
aði því um 600 kennara til viðbótar.
Krafíst er fámennari bekkja og
samfellds viðvemtíma bama í skól-
um. Ætti að koma til móts við
þennan vanda þyrfti líklega að
ijölga kennumm um minnst 20%
eða um 600. Ekki má heldur gleyma
því að nokkur hluti kennaraskorts-
„Þeim tilgangi er náð
að réttindalausum
kennurum finnst sér
misboðið. Margir
reyndir úr þeirra hópi
munu ekki sækja um
kennslustarf næsta
haust og neikvæð um-
ræða á eftir að endur-
speglast í afstöðu
nemenda til þessara
kennara og hrekja enn
fleiri úr starfi.“
ins er leystur með alltof mikilli
jrfírvinnu annarra kennara. Ætli
600 kennarar eða önnur 20% sé
nokkur ofrausn til lausnar þeim
vanda. Hér höfum við því kennara-
skort sem nemur heilum 2.900
kennumm og em þó ýmsar fyrirsjá-
aniegar þarfír skólakerfísins
vantaldar.
Neyðarástand það sem skapaðist,
yrðu réttindalausir kennarar reknir
heim, mundi því aðeins verða til
þess að mikill fjöldi bama utan
Reykjavíkur yrði af þeirri kennslu
sem þau þó njóta í dag, ekki aðeins
í nokkrar vikur heldur ámm saman.
í vaxandi viðleitni Kennarasam-
bands ísiands til að láta lögmál
markaðshyggjunnar um framboð
og eftirspum vinna kennumm bætt
kjör hafa fomstumenn þess kosið
að líta fram hjá þessum staðreynd-
um. Þá em réttindalausir kennarar
einfaldlega fyrir. Þeir draga úr eft-
irspuminni.
Réttindalausir kennarar em um
fjórðungur þeirra sem greiða fé-
lagsgjöld til Kennarasambands
íslands en jafnframt þeir einu sem
verða að sætta sig við að hafa ekki
kosningarétt né kjörgengi til full-
trúaþings, fulltrúaráðs eða í stjóm
sambandsins fyrr en á fjórða ári
við kennslu. Jafnvel kennaranemar
eiga rétt á fullri aðild frá þeim degi
sem þeir fyrst setjast á skólabekk
í Kennaraháskólanum. í reynd hef-
ur þetta ákvæði laga KÍ gert rétt-
indalausa kennara algjörlega
áhrifalausa innan Kennarasam-
bands íslands. Það hefur aftur
endurspeglast í aðgerðum Kennara-
sambandsmanna sem beinlínis hafa
krafist þess að gengið væri á hags-
muni réttindalausra félaga þeirra.
Við síðustu samninga hélt KÍ hátt
á lofti þeirri kröfu að laun kennara
yrðu að hækka verulega og bar við
þeim rökum að laða þyrfti að skól-
unum hæfa og vel menntaða
kennara. Og hver er ekki sammála
þessu?
Með sömu rökum má segja að
þegar KÍ krafðist þess í sömu samn-
ingum að launamunur á þeim
kennurum sem annars vegar hafa
leyfísbréf og hins vegar hafa það
ekki, yrði aukinn um heila fjóra
launaflokka (án tillits til menntun-
ar), þá hafí það beinlínis verið að
hrekja frá störfum réttindalausa
félaga sína. Auðvitað er ekki síður
þörf á að réttindalausir kennarar
séu hæfír og almennt eftirsóttir
starfsmenn en hinir.
Fyrir nokkrum árum var það
baráttumál Kennarasambands fs-
lands að gengið yrði frá kennara-
ráðningum strax á vorin. KÍ þóttu
þetta sjálfsögð mannréttindi og
nauðsjm hvort tveggja skóla og
kennara ef undirbúningur fyrir
komandi skólavetur ætti að takast
vel. En likt og nemendur réttinda-
iausra kennara eigi ekki rétt á að
þeirra kennari sé vel undir veturinn
búinn, krafðist Kennarasambandið
þess í vor að ráðningar réttinda-
lausra kennara yrðu dregnar eins
langt fram á haust og unnt væri.
Á sjöunda hundrað réttlausra kenn-
ara biðu launalausir og í óvissu um
stöðu sfna, án þess að geta hafíst
handa. Til þess, eins og Svanhildur
Kaaber, formaður KÍ, sagði, „það
verður þá til að færri sækja um
næst“.
En er þetta nú vandinn? Er vand-
inn of margar umsóknir réttinda-
lausra? Nei, vandinn er auðvitað sá
að við skóla úti á landi fást alltof
fáir menntaðir kennarar. Við því
er ekki nema eitt svar. Það þarf
að halda innan skólakerfisins verð-
mætri rejmslu og þekkingu þeirra
sem þegar starfa við það. Réttinda-
laus kennari sem hefur eins árs
reynslu að baki er margfalt verð-
mætari þeim nemendum sem hann
kennir en sá er enga rejmslu hefur.
Þetta verður að viðurkenna og gefa
síðan öllum sem nú starfa við
kennslu, en hafa ekki til þess full
réttindi, færi á að stunda nám til
starfsréttinda, án þess að flytjast
búferlum með fjölskyldur sínar eða
sæta öðrum verulegum tilkostnaði.
Réttindalaus kennari, sem t.d.
starfar og býr vestur á fjörðum,
mjmdi auðvitað aldrei skila sér
þangað aftur ef hann yrði að flytja
suður til að afla sér kennslurétt-
inda. Erlendis eru reistir stórir
háskólar sem eingöngu veita fjar-
kennslu. Það ætti að vera leikur
einn að kenna starfandi kennurum
að kenna með sama hætti.
Stærstu mistök Kennarasam-
bandsins í þessu máli, en jafnframt
veigamesta skrefíð til að fækka
umsóknum réttindalausra kennara,
var þegar Kennarasamband íslands
krafðist þess af menntamálaráðu-
nejrtinu, og fékk því framgengt í
krafti laga um vemdun starfsheitis-
ins grunnskólakennari, að rétt-
lausir félagar þeirra fengju ekki
lengur að kalla sig kennara, heldur
eins og menntamálaráðuneytið orð-
aði það, „þá skyldu þessir starfs-
menn hér eftir nefndir leiðbeinend-
ur“. í raun eru það „þessir
starfsmenn" sem áratugum saman
hafa bjargað skólakerfinu, langoft-
ast eftir eftirgangssemi skólastjóra,
skólanefndarmanna eða neyðaróp í
auglýsingum. Það kemur því úr
hörðustu átt þegar menntamála-
ráðuneytið lejrfír Kennarasamband-
inu að leika sér svona með íslenskt
mál. Þessir starfsmenn, sem ekki
mega kallast kennarar, skulu hins
vegar hlíta erindisbréfi kennara
og gegna öllum skyldum annarra
kennara við grunnskóla. Sam-
kvæmt lögunum sem vemda
grunnskólakennara er þessum
starfsmönnum veitt undanþága til
kennslustarfa og síðan em þeir
ráðnir til kennslu en mega samt
ekki kallast kennarar. Á hvem hátt
er starf „leiðbeinanda" ólíkt starfí
„grunnskólakennara". Þeir kenna
sama námsefni, nota sömu
kennslubækur og njóta eða gjalda
sömu vinnuaðstöðu. Og þó. Við flest
störf hefur sjálft starfsheitið ekki
áhrif á starfíð sem innt er af hendi.
Öðm máli gegnir um starf kennara.
Kennarinn verður að eiga virðingu
og traust nemenda sinna ef vel á
að takast til. Það er hins vegar
beinlínis tilgangur Kennarasam-
bandsins með þessari kröfu að sá
vantrausti í garð réttindalausra.
Að fá foreldra til að spyija bömin
sín: „Hefurðu gmnnskólakennara
eða bara leiðbeinanda?" Sé raunin
sú síðamefnda muni foreldrar kreij-
ast „alvöm kennara" fyrir bamið
sitt. Verði þær kröfur nógu hávær-
ar er hægt að nota þær til að knýja
á um hærri laun.
Þetta væri þó sök sér væri í raun
til „alvöru kennari" fyrir umrædda
nemendur. Það er hins vegar því
miður staðreynd að þetta verður
aðeins til þess að enn færri hæfir
réttindalausir kennarar fást til
starfa en áður, án þess á annan
hátt að draga úr þeim vanda sem
fyrir er. Þeim tilgangi er náð að
réttindalausum kennumm fínnst
sér misboðið. Margir reyndir úr
þeirra hópi munu ekki sækja um
kennslustarf næsta haust og nei-
kvæð umræða á eftir að endur-
speglast í afstöðu nemenda til
þessara kennara og hrekja enn
fleiri úr starfí.
Stóra spumingin er hins vegar
sú, verður skólakerfíð einhveiju
bættara? Að mínum dómi fer því
viðs ijarri.
Nærtækast er að sýna viðleitni,
dugnaði og áhuga þess fólks til-
hlýðilega virðingu. Virkja þá
þekkingu og rejmslu sem það hefíir
aflað sér og bjóða öllum sem starfa
í dag við kennslu án starfsréttinda
að öðlast þau með ijamámi. Skóla-
kerfínu veitir ekkert af því. Þessi
mál em of veigamikil til að mennta-
málaráðunejrtið geti látið Kennara-
sambandið og Kennaraháskólann
ráða þeim og ráðskast með þau í
ljósi misskilinna einkahagsmuna
þessara aðila.
Höfundur er skólastjóri
Grunnskóla Súðavíkur.

i'-’Sr:
Luktir, samlokur, perur, luktarspeglar, luktargler, öryggi,
leiðsluskor, bílavír, þokuljós, vinnuljós, snúningsljós, rofar,
Releytengi.
ínaust
Borgartúni 26,
sími 622262.
Um 50 þúsund fslend-
ingar þjást af gigt
Norrænt Gigtarþing í Reykjavík á
næsta ári
NORRÆN Gigtarfélög héldu fund í Tampere í Finnlandi i lok septem-
ber þar sem meðal annars var rætt um að fjórar og hálf milljón
Norðurlandabúa þjáist af gigt, þar af um 50 þúsund íslendingar.
Einnig var rætt um að stofna samband Norrænna Gigtarfélaga á
næsta þingi sem haldið verður f Reykjavík í júní á næsta ári.
Tilefni fundarins var einkum að
undirbúa Norræna Gigtarþingið í
Reykjavík næsta vor og á fundinum
var ákveðið að stefna að stofnun
sambands Norrænna Gigtarfélaga.
Einnig var ákveðið að hefja undir-
búning að Norrænu Gigtarári 1990.
Að sögn Sveins Indriðasonar,
formanns Gigtarfélags íslands, var
það mál manna á þessum fundi að
mikið væri enn ógert í málefnum
allra þeirra milljóna Norður-
landabúa sem þjáist af gigt. Að
mati fundarmanna væri fyrsta
skrefíð til úrbóta að koma stjóm-
völdum og almenningi í skilning um
hve margt sé hægt að gera til úr-
bóta og hversu arðbærar slíkar
aðgerðir séu. Gigtin hefði reynst
vera dýrasti sjúkdómur þjóðanna, í
iæknishjálp, fötlun og vinnutapi.
Sveinn sagði ennfremur í sam-
tali við Morgunblaðið að fjöldi
gigtarsjúklinga virtist svipaður um
allan heim og almennt væri talað
um að 20% hefðu einhvem baga
af gigt o g yrðu fyrir vinnutapi henn-
ar vegna. Af þeim sem hefðu
alvarlegustu einkennin væm þijár
konur á móti hveijum karlmanni.
Hann sagði einnig að hátt í íjórð-
ungur örorkubóta Tryggingastofn-
unar væm vegna gigtarsjúkdóma.
Dagsbrún
mótmælir
skattaálögum
TRÚNAÐARRÁÐ Dagsbrúnar
hefur gert eftirfarandi sam-
þykkt:
Fundur í trúnaðarráði Dags-
brúnar haldinn 14. október 1987,
varar rfkisstjómina alvarlega við
að ieggja 10% söluskatt á land-
búnaðarvörar. Skattur þessi kemur
þyngst niður á tekjulitlar bamafjöl-
skyldur. Verkalýðshrejrfíngin mun
ekki horfa aðgerðarlaus á að þeim
tekjulægstu verði íþjmgt enn frekar
en orðið er.