Morgunblaðið - 16.03.1985, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MARZ 1985
21
V axtaverkir
— eftir dr. Benjamín
H.J. Eiríksson
í þessu verðbólguþjóðfélagi hafa
oss ölium lærzt nokkur grund-
vallaratriði verðlags- og pen-
ingamála. Ég ætla að byrja með
því að ræða eitt slíkt grund-
vailaratriði, sem mörgum gekk
illa að skilja í fyrstu. Þetta er sú
staðreynd að króna er ekki endi-
lega króna, krónan ekki endilega
sama verðmætið, krónu verðmæti,
ekki eftir að verðbólguþróunin er
komin vel af stað. Menn höfðu al-
ist upp við það að krónan væri
króna, þar sem hún var verðmælir
efnahagskerfisins, og hafði lengi
verið. En nú var svo komið að
stærð krónunnar, verðmæti henn-
ar, fór eftir öðru, eftir öðrum hlut-
um, aðstæðunum. Breytist að-
stæðurnar, breytist krónan. Þegar
verðlagið hefir tvöfaldast, þá hefir
krónan minnkað um helming, það
er að segja verðmæti hennar.
Sá sem átti hús sem var 25.000
kr. virði, hann átti nú orðið hús
sem var 50.000 kr. virði. Hann átti
sitt hús eftir sem áður, sama hús-
ið, hafði engu tapað og ekkert
grætt. Eigandinn, sem selur húsið
á 50.000 kr. stendur alveg jafnt að
vfgi og hann hefði staðið, hefði
hann selt húsið á sínum tíma fyrir
25.000 kr. Krónan er orðin að
hálfri krónu. Sá sem áður hafði
500 kr. í kaup á mánuði er jafn vel
settur nú með 1.000 kr. Mæli-
kvarði hinna efnislegu verðmæta
hefir minnkað um helming, allar
stærðir peningakerfisins hafa því
tvöfaldast (aðrar en hlutfallstöl-
ur).
Þótt mörgum væri það erfitt, þá
beygðu menn sig seint og síðar-
meir fyrir þessari staðreynd:
stærð eða verðgildi krónunnar fer
eftir aðstæðunum. Menn tóku upp
verðtryggingu peninganna, það er
að segja nýjan verðmæli: visitölu
af einhverju tagi, og mældu stærð
eða verðgildi krónunnar með þess-
um nýja verðmæli. Farið var að
greiða „verðbætur" á upphæðir
peninga, það er að segja að leið-
rétta verðgildi krónunnar, pen-
ingaupphæðanna, vegna breyttra
aðstæðna. Verðlagið, sem skráð er
í krónum eftir sem áður, hafði
breytzt þrátt fyrir rýrnun sína
hélt krónan hlutverki sínu sem
samfösunartæki efnahagskerfis-
ins. Af lánsfé og innlánsfé var far-
ið að greiða verðuppbót, þannig að
sá sem hafði peningana á leigu,
hann varð að greiða verðuppbót,
og auk þess að sjálfsögðu vexti.
Þessi upphæð heitir nú á íslenzku
— upphæðin i heild — nafnvextir,
eins og Bjarni Bragi Jónsson hefir
réttilega bent á í nýlegri blaða-
grein. Nafnvextir eru því ekki
vextir frekar en sæhesturinn hest-
ur.
Setjum sem svo að lántakinn
reki atvinnufyrirtæki. Hvemig fer
hann með fjármagnið, sem hann á
að greiða nafnvexti af, þ.e. bæði
verðbætur og vexti? Því er auð-
svarað. Við verðlagningu vöru
sinnar og þjónustu lætur hann sér
alls ekki nægja að verðleggja hana
þannig, að hann fái við sölu á
markaðnum aðeins uppborinn
framleiðslukostnaðinn, þar með
reiknaða vexti, raunvexti. Hann
verðleggur þannig, að fyrirtækið
fái uppborið fyrirsjáanlegan fram-
leiðslukostnað, sem er dálitið
hærri en framleiðslukostnaður-
inn, í krónum reiknað, var fyrir
stundu. Það er orðið daglegt mál
„að ætla fyrir verðhækkunum".
Þetta fyrirbrigði ætti ekki að
þurfa að tyggja í neinn útskrifað-
an hagfræðing, sízt af öllu ef hann
ber doktorstitil, eins og dr. Magni
Guðmundsson gerir, en hann hefir
nýlega flutt erindi í útvarpi um
þetta mál, og birt það í Tímanum
hinn 8. þ.m. Hann ber það blákalt
fram að nafnvextir séu vextir og
að verðbætur á fé eigi að greiðast
út sem laun, eða verða eftir sem
hagnaður. En lántakinn, sem ég er
að lýsa, innheimtir daglega verð-
bætur gegnum fyrirtæki sitt,
verðbætur sem hann á að greiða
lánardrottni sínum. Hagfræðing-
ur sem kallar nafnvextina vexti og
fullyrðir að nafnvextirnir séu
vextir, fer með blekkingar og
ósannindi. Hann veit betur. Geri
hann það ekki, þá á hann ekki að
kynna sig sem hagfræðing. í báð-
um tilfellunum einangrast hann,
eins og annað sem menn vilja ekki
samlagast.
Dr. Magni talar um það, að
„áróðurskallar lánskjaravisitöl-
unnar“ kalli „vexti aðeins þann
hluta vaxta sem er ofar verðbólg-
umörkunum". Hér er um að ræða
enn nýja blekkingu hjá honum.
Verðbætur á fjárupphæðir má vel
reikna eftir öðrum verðstuðli en
lánskjaravísitölunni, sem við nú-
verandi aðstæður hefir reynzt
misheppnaður verðstuðull. Það
voru mikil mistök í annars ágæt-
um ráðstöfunum að láta ekki sama
verðstuðul gilda um lánin og giltu
um kaupgjaldið, og það af pólitísk-
um ástæðum.
Þeir sem settu saman láns-
kjaravísitöluna hafa hugsað sér,
að sparifjáreigandinn fengi svo-
litla hlutdeild í réttlætinu, sem
verið var að úthluta. Hann átti að
fá einn þriðja upp í hækkun fast-
eigna, sem hann kynni að vilja
kaupa síðar. Vegna hinnar gífur-
legu sveiflu neyzluvöruverðlags-
ins, framfærsluvísitölunnar, og
seinkun kaupgjaldsins, og valda-
hlutfallanna milli sparifjáreig-
andanna annars vegar og launþeg-
anna hinsvegar, í þjóðfélaginu,
hefir þetta skapað erfitt vandamál
fyrir þá sem standa í íbúðakaup-
um og yfirvöldin. Strax og menn
áttuðu sig á því hvert stefndi hefði
ríkisstjórnin þurft að taka í taum-
ana. Lagasetning hefði sennilega
kostað árekstra við dómarana,
a.m.k. vegna þegar gildandi sam-
ninga. En í versta tilfelli hefði
Benjamín H J. Eiríksson
„Verdbætur á fjárupp-
hæðir má vel reikna eft-
ir öðrum verðstuðli en
lánskjaravísitölunni,
sem við núverandi að-
stæður hefír reynzt mis-
heppnaður verðstuðull.
Það voru mikil mistök í
annars ágætum ráðstöf-
unum að láta ekki sama
verðstuðul gilda um lán-
in og giltu um kaup-
gjaldið, og það af póli-
tískum ástæðum.“
borgað sig fyrir ríkið að greiða
einfaldlega sem styrk til skuldar-
anna mismun þann sem mis-
munur á verðstuðlum olli og veld-
ur. Enda munu ráðstafanir af
þessu tagi vera nú f fullum gangi
hjá henni. Það hefir þó ekki haldið
aftur af þeim sem hafa hvað mest-
an hag af framleiðslu óánægju í
þjóðfélaginu, enda er sú atvinnu-
grein orðin að stóratvinnurekstri,
sem nú upp á síðkastið nær
viðstöðulaust um allt land.
Það eru því grófar blekkingar,
byggðar á hreinum ósannindum,
það sem dr. Magni segir um vext-
ina. Hver einasti kaupsýslumaður
og atvinnurekandi veit, að hann er
ekki að ávaxta upphæð peninga
með gefnu verðgildi. Þvert á móti
veit hann manna bezt, að krónu-
tala verðmætanna sem hann er að
kaupa og selja, er sífellt að breyt-
ast, og verðleggur samkvæmt því,
það er að segja, breytir sífellt
krónutölu sama verðmætisins sem
hann er með. I örri verðbólgu á
hann til með að gera þetta svo að
segja frá degi til dags. Þetta
Bridgekeppni í Stykkishólmi
Stykklshólmi, 1. mars.
SVEITAKEPPNl í bridge var haldin
nýlega í Stykkishólmi. Þetta var
svæóismót Vesturlands og tóku 10
sveitir þátt í mótinu víðsvegar úr um-
dæminu.
Sigurvegarar mótsins voru Ak-
urnesingar, sveit Alfreðs Viktors-
sonar, en með honum voru þeir
ólafur ólafsson, Karl Alfreðsson
og Guðjón Guðmundsson. Fengu
þeir 190 stig. önnur varð sveit
Þorvaldar Pálmasonar úr Borgar-
firði, sem fékk 160 stig, þriðja varð
sveit Jóns Guðmundssonar, Borg-
arfirði með 159 stig og fjórða varð
sveit Ellerts Kristinssonar, Stykk-
ishólmi með 157 stig.
Forseti bridgesambands Vestur-
lands er Þorgeir Jósepsson á Akra-
nesi. Sveitakeppni bridgefélags
Stykkishólms hefst á mánudaginn.
........ Árni.
Frá bridgekeppninni í Stykkishólmi.
myndi hann ekki láta sér detta i
hug að gera — gæti það ekki
vegna samkeppninnar — ef verð-
lagið, þ.e. verðgildi peninganna
væri stöðugt. Það er því rangt sem
dr. Magni segir: „Þegar vextir al-
mennt eru hækkaðir, eykst rekstr-
arkostnaður fyrirtækja, hagnað-
ur, sem lagður er til hliðar, dvín.“
Á verðbólgutímum ganga margs-
konar viðskipti mjög vel. Stórir
þættir viðskiptalífsins blómstra.
Kaupsýslumenn og framleiðendur
vita langtum meira en dr. Magni
um þetta sem ég hefi kallað verð-
bætur, það er að segja minnkandi
verðgildi krónunnar, minnkandi
verðgildi peninganna sem þeir
hafa milli handanna. Margir
þeirra spila á slagverk hrynjandi
peningagildis sem hreinir snill-
ingar, verða auðugir á auðteknum
gróða. Helztu hjálparkokkar
þeirra heita verkalýðsforingjar,
einnig Alþýðubandalagsforingjar
gæða, gáfna og fegurðar. (Lýsing
Guðrúnar á Svavari Gestssyni.)
Þessir menn ganga undir hring-
ekju verðbólgunnar og keyra hana
áfram með áfergju.
Og frá hverjum er svo tekið með
hinum geysiháu „vöxtum", sem dr.
Magni segir svo mikið um, það er
að segja nafnvöxtunum, sem eru í
senn verðbætur og raunvextir —
hvaðan koma þeir? Þeir koma af
laununum, segir dr. Magni. Það
eru þeir sem gera að launin eru
lág, það eru verðbæturnar, sem
gera að launin eru lægri en þau
þyrftu að vera. Samkvæmt þessu
er það óþarfi að viðhalda raun-
gildi fjármagnsins — peninganna
— með verðbótum, peninganna
sem atvinnurekandinn hefir til
rekstrarins og fengnir eru úr lána-
stofnunum. Þær eiga að fara i
laun og aukinn hagnað fyrirtækj-
anna, í stað þess að skilast til
lánastofnananna aftur i fullu
verðgildi, ásamt vöxtum — raun-
vöxtum. Með aðferð dr. Magna
myndi fjármagn lánastofnananna
einfaldlega gufa upp á skömmum
tíma. Hvað gæti þetta ástand þró-
ast lengi eftir forskrift dr.
Magna? Peningastofnanir þjóðar-
innar hefðu verið tæmdar og at-
vinnulifið þá væntanlega rekið
með nýprentuðum peningaseðlum
eingöngu eða erlendu lánfé. Ég
held að sitthvað fleira myndi fara
úr skorðum í þjóðfélaginu við
þessa þróun. Ég ætla ekki að rekja
þessa hrollvekju lengra. Minnist
þess aðeins, að sumum marxista-
ríkjunum mun stjórnað eftir
svona forskriftum.
í erindi dr. Magna eru margvís-
legar blekkingar aðrar, en þannig
líta staðhæfingar hans út. En
kannski veit hann ekki betur.
Hann segir t.d. að það sé ekki til-
viljun „að við greiðum hæstu vexti
á Vesturlöndum, en lægstu laun-
in“. Fyrst er nú það, að þetta sem
hann kallar hæstu vexti er í raun
hæsta verðbólgan. Þetta eru sem
sé mestmegnis verðbætur, þótt
hann geri graut og kalli vexti.
Hann virðist aldrei hafa heyrt
það, að laun verkamannsins komi
úr afurð hans. Sambandið við
vextina er það, að þegar nóg er af
fjármagninu, þá fær verkamaður-
inn langtum betri og virkari tæki
að vinna með. Hann fær togara í
stað árabáta. Og vegna þess að
nóg er af fjármagninu, þá verður
leiga þess lág, vextirnir lágir. Svo
nú ætti ekki að vera svo erfitt að
skilja þá, sem vilja umfram allt
auka sparnaðinn, sparifjármynd-
unina. Launin myndu hækka og
atvinnutækifærum fjölga. En það
er varhugavert að draga hugsun-
arlitið hráar ályktanir í svona
flóknu máli. Væri kenning dr.
Magna rétt, þá ættu launin að
vera hæst í löndum araba. Þar eru
engir vextir, þeir eru bannaðir. Sú
aðferð sem dr. Magni mælir með,
að taka hluta af sjálfu fjármagn-
inu og bæta því við afurð verka-
mannsins, bæta því við laun hans,
myndi fljótlega draga úr framleið-
ni hans, vegna lakari fram-
leiðsluskilyrða, lækka Iaun hans.
Þetta væri að éta ekki aðeins út-
sæðið heldur kálgarðinn. Afleið-
ingarnar yrðu hnignun atvinnu-
lífsins og lakari lífskjör. Frétt frá
sumum hinna „nýfrjálsu“ ríkja
benda til þess að þau séu á línu dr.
Magna, og að niðursveiflan sé
þarlendum til ama. Hér mætti
bæta ástandið í bili með erlendum
lánum, en það yrði aðeins gert á
kostnað framtíðarinnar. Sú fram-
tíð virðist nálæg ef ekki þegar
komin. Ef til vill erum við nauðug-
ir viljugir þegar á línu dr. Magna,
og niðursveiflan þegar hér.
Væru erlendu lánin á íslenzkum
höndum, íslenzkt fjármagn, þá
væri margt öðruvísi hér í landi.
Sennilega mætti búast við land-
flótta hinna fátæku, sem ekki
myndu sumir hverjir vilja lifa í
landi hinna ríku. Mér hefur alltaf
fundizt mótsagnir í þeirri viðleitni
að gera þjóðina ríka, án þess að
nokkur yrði ríkur, helzt allir ein-
hverskonar öreigar, að minnsta
kosti fræðilegir öreigar.
Dr. Magni kvartar yfir því hve
gagnrýni sé illa þegin hérlendis.
Eg held að viðtökurnar fari dálítið
eftir því hvernig gagnrýnin sé.
Maður sem er ber að blekkingum
og ósannindum getur ekki vænzt
allt of góðrar móttöku, jafnvel
þótt hann sáldri velkunnum og
skynsamlegum athugasemdum út
í annars bragðvondan rétt. Hon-
um finnst að ekki sé nóg á sig
hlustað. Þegar dr. Magni kom
heim með doktorspróf frá Kanada,
þá sá ég skrif í blaði þess efnis, að
hann hefði skrifað ritgerð sína um
einokunarlöggjöf Dana, og gefið i
skyn að hann væri eitthvað
snöggsoðinn sem hagfræðingur.
Sjálfur legg ég meira upp úr því
sem frá mönnunum kemur heldur
en prófum þeirra, svo góð sem þau
annars kunna að vera. Sjálfsagt
var viðfangsefnið menntandi fyrir
dr. Magna, en ég fullyrði að það
hefir ekki gert neitt jákvætt fyrir
innlegg hans í umræðurnar um
peningamál. Blekkingar hans í
erfiðum og flóknum málum verða
honum áreiðanlega ekki til vegs og
munu lítið draga úr einangrun
hans.
12.3.1985
Dr. Benjamín HJ. Eiríksson er
fyrrv. bankastjóri Framkræmda-
banka íslands. Hann rar um árabil
ráðunautur ríkisstjórnar um efna-
hagsmál.
Utgeröarmenn —
Smábátaeigendur
Dýptamælar
fyrir minni báta.
Hagstætt verö
Sjálfstýringar
fyrir minni og stœrri skip,
meö eöa án dælubúnaðar,
12 eða 24 volt.
Hagstætt verö. Leitiö
upplýsinga.
R AFEIND AT Æ K JAÞJONUST A
Árna Marinóssonar
Grandagarði 18,
101 Reykjavík, sími 29510.