Morgunblaðið - 24.01.1965, Blaðsíða 31

MORCUNBLAÐIÐ
31
Sunnudagur 24. jan. 1965
— Páll V. G. Kolka
1 Framhald af bl. 6.
sagna og fjölda mynda, er skýra
efnið og auka gildi bókarinnar.
Þó nokkrar smáskekkjur finnist
í fyrstu útgáfu þessa mikla
verks, er engin undur, og ekki
um að sakast. En skilgóð þekk-
ing höf. á sögu og ættfræði skeik
ar hvergi.
í kvæðinu Húnabyggð eftir
Kolka lækni standa m. a. þessar
ljóðlínur.
„Húnabyggð þinn hróður gjalli,
heill í skaut þér jafnan falli.“
* Þetta er ekki hljómur frá
augnabliks hrifningu, það er
heitasta ósk skáldsins — hljóm-
ur frá órofatryggð, mótaðri á
bernskuárunum, og sem nær
fyllingu sinni í huga þroskaðs
manns.
Þeir, munu, sem betra er, fleiri
er dást að útvarpserindum Páls
Kolka, en hinir sem kveinka sér
og finnst hann mæla ómjúkt um
einstaklinga og stéttir er lagt
hafa fyrir róða fornar dyggðir
en tileinka sér í þeirra stað
„læpuskapsódyggðirnar“ og
þeirra fylgikonur, sem logbrand-
ar Heklu megna ekki lengur að
bægja frá landsbyggðinni. Kolka
þekkir sem læknir, að banvæn
kýli verður að fjarlægja, þó sárs
auki fylgi aðgerðinni og eins hitt
að af beiskum lyfjum batnar
mönnum oft bezt. Gerði ekki Sig
hvatur skáld kraftaverk með
Bersöglisvísum? Harðsvíraður og
óvinsæll konungur varð að góð-
um manni og réttlátum og var
síðan nefndur „hinn góði“. Þá má
og minnast þess „að það er sann-
ur vinur er til vamms segir“.
Öll þessi áminnstu erindi
Kolka eru hnitmiðuð sókn gegn
ýmsum hættulegustu meinsemd-
um, er nú í vaxándi mæli þjá
og þjaka einstaklinga og stéttir
þjóðfélagsins.
Meðan til eru í landinu menn,
sem af fullri djörfung kveða og
flytja bersöglisvísur, vara menn
við að rjúfa vébönd um heilaga
dóma og helga staði getum við
örugglega treyst því að guð vors
lands vakir yfir og verndar þjóð
og land.
Á þessum tugamótum í ævi
Páls Kolka læknis, árnum við
hjónin honum, frú hans og fjöl-
skyldu allri heilla. Við þökkum
læknishjónunúm og börnum
þeirra hjartahlýju þeirra og
heila vináttu í okkar garð svo
og allra sem okkur eru kærir.
Megi þjóð vor njóta sem
Jengst starfskrafta þeirra hjóna
sem og allra sinna drengskapar-
manna.
Stgr. Davíðsson.
MÉR ER tjáð, að vinur minn,
fyrrverandi héraðslæknir, Páll
V. G. Kolka, verði sjötugur, 25.
þ.m. Ég hélt að þessi atburður
biði næsta árs. Þetta misminni
mitt kom þó ekki að sök, því að
vitneskjan um hið rétta barst
mér úr mörgum áttum. Húna-
vatnssýsla man sinn burtflutta
son.
Húnvetnirngar, og margir fleiri,
muna heimili Kolkahjónanna á
Blönduósi, því að svo mátti næst-
um heita, að þar væri jafnan
opið hús, og að hverjum sem
kvaddi dyra, væri tekið sem
„týndum syni“. Sá þáttur heim-
ilisrekstrarins, hvíldi að eðlileg-
um hætti fyrst og fremst á herð-
um konu læknisins, Guðbjörgu
Kolka, en þeirri konu hefir verið
gefið í vöggugjöf, hjartahlýja,
þokki og reisn, í óvenju ríkum
mæli. Slíkur heimilisrekstur
hlýtur að hafa verið nokkuð
ikostnaðarsamur, en enginn mun
hafa heyrt þess getið, að hús-
bóndanum hafi þótt gestakoman
um of, enda þótt fjárhagsskútan
muni stundum hafa flotið með
hsta.
Og Húnvetnirngar muna lækn-
inn Pál Kolka, sem starfaði í
héraðinu nær aldarfjórðung.
Læknirinn, sem fékk stundum
sjúklinga sína senda heim aftur.
eftir myndatökur og athuganir
sérfræðinga í Reykjavík, með
þeim ummælum, að þeir gætu
eins vel fengið skurðaðgerðina,
ef hennar var þörf, framkvæmda
hjá lækninum á Blönduósi, jafn-
vel þó að um mjög verulega
skurðaðgerð væri að ræða. Sú
vissa var héraðsbúum ekki lítils
virði, að þeir gætu óhræddir lagt
sig undir hníf læknis síns. Þar
færi einn af allra færustu skurð-
læknum landsins. Húnvetningar
og fleiri, muna og fræðaþulinn,
sem virtist vera hreinn þekking-
arstjór, einkum á sviði sögu, ætt-
fræði og skáldskapar. Hann reit
m.a. bókina ,,Föðurtún“, þar sem
geysimikill innanhéraðsfróðleik-
ur er samandreginn, sem vafa-
lítið má telja, að ella hefði glat-
azt að miklum hluta, svo sem
persónulegar upplýsingar og
reynslu gamals fólks, sem nú er
liðið.
Þá muna Húnvetningar og
skáldið Pál Kolka, sem ort hefir
mörg falleg og þróttmikil kvæði,
en ekki enn hlotið almennt þá
viðurkenningu, sem vert væri,
eins og raunar fleiri, staðið í
skugga samtímamannsins, skáld-
jöfursins Davíðs Stefánssonar.
Ef til vill verður Páls Kolka
þó lengst minnst í Húnavatns-
sýslu, vegna þáttar hans í að
koma upp nýja héraðsspítalan-
um á Blönduósi, og það svo fljótt,
sem raun varð á. í mörg ár flutti
hann þetta hugðarmál sitt af
áhuiga og þrautseigju brautryðj-
andans, þar til sigur vannst.
Hann teiknaði sjálfur húsið í
byrjun og þeirri teikningu þurfti
sáralítið að breyta, enda vissi
hann sem héraðslæknir í sveit,
hvers með þurfti, og hafði sjálf-
ur skoðað nær alla spítala hér-
lendis og mjög marga erlendis.
En húsið var stórt og hlaut að
kosta nokkuð margar milljónir.
Allir viðurkenndu hina brýnu
þörf, en flestum hraus hugur við
kostnaðinum. Jafnvel þáverandi
landlæknir, sá glöggi og gáfaði
maður, taldi stærð hússins mjög
úr hófi á þessum stað. Þá var
það að húr.vetnskur bóndi reis
upp á sýslufundi og sagði: „Við
skulum byggja sþítalann, við
getum það ef við viljum." Og
Húnvetningar tóku fljótlega
undir þau orð. Og húsið var
byiggt, en er, því miður, þegar
að verða of lítið, þó að það rúmi
allt að 60 sjúklinga og , aðra
vistmenn, auk lækna. og hjúkr-
unar- og þjónustuliðs. En stækk-
un var í upphafi gert ráð fyrir,
þegar á þyrfti að halda. Einnig
það var öðrum fremur lækninum
að þakka.
Og - nú eru Húnvetningar
stoltir af þessu nýja, myndarlega
sj úkrahúsi sínu og mega vel
vera það. Oig þeir eru einnig
stoltir af því, að það var þeirra
eigin læknir og sýslungi, sem að
mestu lagði til þá þekkingu og
forvinnu, sem til þurfti.
Á sextugsafmæli Páls Kolka,
var honum tilkynnt, að Húnvetn-
ingar hefðu ákveðið að láta gera
líkön úr bronzi af honum og konu
hans, er skyldu geymast í spítal-
anum og skyldi hann sjálfur
ákveða þeim þar stað. Og það
sem Hjúnvetningar ákveða að
igera, það gera þeir. Líkön voru
mótuð af snillingnum Ríkharði
Jónssyni, en steypt erlendis.
Og nú standa þau á sínum
ákveðna stað og verða þar um
ókomin ár, sem talandi vottur
þakklætis og velvilja héraðsbúa,
og síðar sem óbrotgjarn minnis-
varði Kolkahjónanna og starfs
þeirra, um ókomnar aldir.
Ég sendi afmælisbarninu, frú
hans og fjölskyldu, mínar ein-
lægustu árnaðaróskir, og þakka
liðin samskipti og samvinnu. Og
ég er þess jafnframt fullviss, að
allir Húnvetningar, sem náðu að
kynnast Kolka og heimili hans,
taka í huga sínum undirþærárn-
aðar- og blessunaróskir.
Guðbr. ísbcrg.
Hann fæddist í Húnaþingi
héraðshöfðinginn slyngi.
Skurðlæknir skatna beztur,
skáldmæltur, aufúsugestur.
Gáfum er miklum gæddur,
gagnrýninn, alls óhræddur.
Ekki myrkur í máli,
málfar, sem gjört af stálL
Ekki án æðri stjórnar,
orku sinni hann fórnar.
Veit; að sá valdið hefur,
sem vizku og krafta gefur.
Héraðshælið mun halda,
hans minning aldir alda.
Líknsemd og leiðsögn veita,
þar læknar mega eftir breyta
Hann gekk þar frá Grettistaki,
gumar yfir því vaki.
Lét spaklega ljósker skína,
hans sporaslóð má ei týna.
Föðurtún sín réð fága,
færði til háa og lága.
Stutt en glöggt var þóstundum
stefnumót af þeim fundum.
Gjörði þar glæsta fest'
glansandi, laus við bresti.
Meitlað við myndir hefur,
margt það er fróðleik gefur.
Stiklað er hér á stóru,
en strengirnir margir voru,
er hugur og hönd nam bæra
í heimalandinu kæra.
Enn lifi áratugi,
ellikröm ei hann bugi.
Með góðri konu hann gengur,
gefist það einnig lengur.
Hann gekk sjaldan grónar
slóðir,
það geymast hans fróðleiks-
sjóðir.
Helzt má ei hans vé volka.
Heill og þökk Páll V. G. Kolka.
Árni E. Blandon.
EINN svipmesti, gáfaðasti og sér-
kennilegasti fjölvitringur þessar-
ar aldar á þvísa _landi, íslandi,
Páll V. G. Kolka rith. og fyrrv.
héraðslæknir, verður sjötugur á
morgun. Sveit fjölvitringanna,
sem á liðnum öldum og langt
fram á þessa öld, var aðall ís-
lenzkra menntamanna er nú
furðu þunnskipuð. Auk þess ger-
ast nú flestir í þessari fornhelgu
sveit gamlir og hárir. Illu heilli
eigum við nú engin Iðunnarepli
til þess að yngja þessa gömlu
garpa upp, því að mikill sjónar-
sviptir verður að þessum sér-
stæðu mönnum, þegar þeir eru
allir. . ,
Eins og að líkum lætur, feng-
um við, ,sem nú jöðrum við
sextugt, þegar á unga aldri veð-
ur af slíkum manni. Páll varð
á skömmum tíma víðfrægur
læknir og fyrst og fremst sem
skurðlæknir. Við leikmenn köll-
uðum slíka lækna heppna ,enda
vissum við ekki þá, og vitum
varla enn, hvað að baki býr
„heppninni“. Þá fór og með fjöll-
um, hve pólitískur Páll værþ
þótti hann ærið harðskeyttur í
ræðu og riti, enda er maðurinn
einarður, orð- og ritfær með af-
brigðum.
Læknisdómur og pólitísk átök
Páls eru mér þó að mestu fram-
andi. Ég kynntist honum fyrst
að gagni sem lesandi ljóða hans
og skal nú farið örfáum orðum
um þá kynningu.
1 formála sem Páll skrifar að
Ijóðabókinni Hnitbjörg, sem kom
út 1936, segir hann sig á skóla-
árum lítt hafa iðkað ljóðalestur
og ljóðagerð. Það var því ekki
fyrr en hann var kominn á
fertugsaldurinn, að hann hóf að
yrkja, en sinnti því lítt á næstu
árum. Páll er því fyllilega mið-'
aldra, er hann fer að iðka ljóða-
gerð í alvöru. Skáldið segir orð-
rétt í fyrrgreindum formála: „Á
miðju sumri gróðursetti ég þessi
skrælnuðu fræ í litlum og frið-
sælum reit innan míns ágæta
heimilis, og þangað hef ég oft
leitað hvíldar eftir erfiði dagsins
og skjóls undan illviðraskúrum."
Allir, sem nokkuð þekkja til
ljóðagerðar, (hér er vitnað til
hefðbundinna og stuðlaðra Ijóða)
— vita, að það er mikil missa
þeim, sem við ljóðagerð fást, að
yrkja ekki á æskuárunum. Er
bæði, að hjá miðaldra manni er
eldur æskunnar orðinn heldur
kældur, og einnig hitt, að viss
þjálfun er það að yrkja, á meðan
menn eru á milli vita, þótt vel
oftast sé sá skáldskapur af vindi
vakin alda, sem verður til og
deyr um leið. Páll hefur að sjálf-
sögðu að mestu misst af eldi æsk-
unoar, en á þjálfunarleysi ber
ekki, enda mun hann, þegar hann
hóf Ijóðagerð, hafa verið þaul-
lesinn í íslenzkum og erlendum
skáldskap. Slík lesning er að
vísu ekki bein þjálfun í ljóða-
gerð, en býsna áleiio bending til
gáfaðs og þroskaðs manns um
góð vinnubrögð.
Ljóðabókum Páls, bæði Hnit-
björgum, sem út komu 1936 eins
og segir, og Ströndinni, sem kom
út 1940, var að vísu vel tekið.
Nokkrir heiðursmenn urðu til
þess að skrifa vinsamlega um
bókina, og er mér minnistæðast-
ur Konráð Vilhjálmsson, eldgáf-
aður fræðimaður og skáld gott.
Hann hafði m. a. það til brunns
að gera að þekkja hvorki haus
né sporð á höfundi Ijóðanna. En
það hefur löngum þótt brenna
við, að gagnrýni okkar ísl. á list-
um sé háð vináttu og tengdum.
Þetta er Þó sem betur fer vel
oftast þvaður eitt og þvættingur.
Bæði mér og öðrum þótti við
fyrsta lestur ljóða Páls sem sum
kvæða hans bæru nokkurn svip
af skáldskap Einars Benedikts-
sonar. Hitt duídist engum, að
hér var fyrsta skáld íslendinga
á ferðinni, sem komst án klæða-
og lokkabruna úr brennu hins
mikla skáldjöfurs. Páll orti sig
fljótlega úr hlekkjum E. B„ hafi
þeir þá nokkrir verið. Mér er
næst að halda, að um nærtækari
skýringu sé að ræða. Ég held, að
Páll hafi aldrei stælt E. B„ held-
ur miklu hafi þess gætt í fyrstu
kvæðum Páls, meðan hann hafði
ekki fundið sitt ljóðalag, hve ná-
skyldir þessir menn eru í and-
anum. Báðir vitmenni mikil og
um leið dulúðugir og einfaldir
í sinni barnatrú.
Ekki hefur Pál borið hátt á
skáldaþingum. 1 yfirlitsgreinum,
sem skrifaðar hafa verið um
Ijóðaskáld síðustu áratuganna, er
hans að engu getið. Hið sama er
að segja um bókmenntasögur
þeirra Kristins E. Andréssonar og
Stefáns Einarssonar. Engum get-
um skal að því leitt, hvernig á
þessum firrnum stendur.
í örstuttri blaðagrein er þess
vitanlega enginn kostur að gera
kvæðum Páls skil. Ég ætla því
aðeins að vitna í örfá kvæði
hans frumsamin. Hins vegar verð
ég að ganga framhjá veigamestu
kvæðum hans, því að enginn tími
gefst að sinni til að gera þeim
nokkur skil.
í kvæðinu A Holtavörðuheiði
minnist hann liðinna stunda og
segir m. a.
Vaxið er gras yfir götuna þá,
glötuð er leiðin frá æskunnar
dögum. —•
Enn mun ég síðar meir áfanga
ná.
Enginn, sem kemur, mun slóð
mína sjá,
falda þar undir, sem fénaður
gengur í högum.
Gata mín hverfur
í gleymskunnar skaut,
gatan, sem aldirnar mörkuðu
í klettinn.
Nútíminn leggur sér bílfæra
braut,
beint yfir klungur og grösuga
laut,
og stanzar ei framar
við eldgamla áningarblettinn.
Páll er að vísu vel oftast vit-
rænt skáld, en þó bregður fyrir,
að hann leikur á þýðari strengi,
sbr. í kvæði Lóuunginn, sem
hefst á þessu erindi:
Þin móðir bjó þér mjúka
vöggu-sæng
í mosató við ilm af fjólu og reyr
og ^kýldi þér við skúr
með hlýjum væng.
í skini vorsins bærði heitur þeyr
þinn gula, mjúka dún á brjósti
og baki.
Þér bættist fjör í hverju
andartaki,
er sólin vermdi völl og gljúpan
leir.
Páll á einnig auðvelt með að
bregða upp lifandi og litríkum
myndum. 1 kvæðinu Máraflúr er
þetta erindi:
Máraflúr glitrar á marglitum
vegg.
marmarasúlu með tággrannan
leae
ber yfir litflísa blikandi röð,
boganna kili og skeifur.
Mánaskin flæðir um mosaik —»
hlöð,
múrtind og purpuraveifur.
í síðustu bók Páís, er út kom
fyrir jólin í vetur og höfundur
nefnir Úr myndabók læknis, eru
auk greina og fyrirlestra fáein
kvæði. Við lestur kvæðanna þar
staldraði ég m. a. við erindi, setn
höf. kallar í Görðum:
Ég geng um hlaðið í Görðum,
þar gapa við bæjardyr
með hurð, sem er brotin af t
hjörum.
í húmið ég stari og spyr:
„Leynist líf hérna inni —
eða lík við nánari kynni.“
í erindi þessu er rammur seið-
ur og svarti galdur, sem þeir
einir skilja til nokkurrar hlítar,
sem ganga tvisvar um sömu
Garða, sem verða gereyðingunni
að bráð. í fyrra skiptið er altt
iðandi af lífi, hvort sem er í koti
eða á stórbýli. Síðar miklu kem-
ur sami maður að bænum og sér
þar eins og skáldið „hurð, sem
er brotin af hjörum“. Ég bið af-
mælisbarninu allra heilla og
vona, að Páll verði enn sem fyrr
harðskeyttur, þegar þar að kem-
ur, að Elli kerling tekur hann
glimutökum.
Hjörtur Kristmundsson.
— Áhrif Breta
Framhald af bls. 1
loknu var hann um skeið einn
af fulltrúum Breta hjá Þjóða-
bandalaginu í Genf. Hann beið
mikinn ósigur í þingkosningum
1931, og ákvað þá að leggja stjóm
málin á hilluna og helga sig
kennslustörfum.
I síðari heimsstyrjöldinni var
Stewart lengst af í Austurlönd-
um á vegum brezku leyniþjón-
ustunnar, en árfð 1945 var hann
kjörinn þingmaður Verkamanna
flokksins fyrir Fulham kjöfdæm
ið í London. Eftir það gegndi
hann ýmsum ábyrgðarstöðum á
vegum^ ríkisstjórnar Clements
Attlees, og var skipaður ráðu-
neytisstjóri í hermálaráðuneyt-
inu. M.a. starfá hans má nefna
að hann var formaður brezkrar
þingnefndar, sem heimsótti ýms
ríki í Suður Ameríku. og um
tíma var hann deildarstjóri í
birg'ðamálaráðuneytinu. 1961—62
var hann fulltrúi Breta hjá
Evrópuráðinu og Vestur Evrópu
bandalaginu. Og árin 1961—64
talsmaður Verkamannaflokksins
í mennta- og húsnæðismálum.
í júní í fyrra fór Stewart meS
Harold Wilson til Moskvu, þar
sem þeir áttu viðræður við
Nikita Krúsjeff, þáverandi for-
sætisráðherra, og fleiri leiðtoga.
Þegar Wilson myndaði svo stjóm
sina að loknum kosningum s.l.
haust, skipaði hann Stewart
menntamálaráðherra.
SPÁIN, SEM BRÁST
Eins og kunnugt er kom ósig-
ur Gordons Walkers í aukakoan-
ingunum í Leyton mjög á óva,rt,
því Leyton hefur um áratuga
skeið verið talið öruggt kjdr-
dæmi Verkamannaflokksins.
Daginn sem kosningamar fóru
fram (fimmtudag). skýrðu brezk
blöð frá síðustu úrslitum skað-
anakönnunar varðandi auka-
kosningarnar. Spurningin hljdð
aði svo: Hvernig haldið þér að
þér greiðið atkvæði við auka-
kosningarnar? Og svörin voru:
Með Verkamannaflokkau.nl
52,8%, með íh ai d s f I o k ka u m
31,1% með Frjálslynda flokkntnm
14,0%, með öðrum flokkum.
0,2% og óákveðið 1.9%
Sé þeim óákveðnu sleppt, skipt
ast atkvæðin samkvæmt skoSanaa
könnuninni þannig milli flokka:
Verkamannafl............S3,#%
íhaldsfl..................... 31,7%
Frjálsl. fi.................. 14,8%
Aðrir fl...................... 0,2%
Þrátt fyrir þessa spá frá
..National Opinion Polls“ hlaut
Buxton, frambjóðandi Éhafds-
flokksins, 16,544 atkvæði eg kesn
ingu, en Gordon Walker aðeins
16.339 atkvæði