Morgunblaðið - 24.01.1965, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLAÐÍÐ
,:.Sunnudag«r 24,. jan, 1965 ''i

Sfötugur á morgun:
Páll V. G. Kolka læknir
PÁLL Valdimar Guðmundsson |
Kolka er fæddur 25. 1. (Páls-
messu) 1895, að Torfalæk í
A-Húnavatnssýslu. Foreldrar
hans Guðm. Guðmundsson bóndi
á Torfalæk og Ingibjörg Ingi-
mundardóttir voru af traustu og
gáfuðu húnvetnsku bændafólki.
Páll var snemma settur til
mennta, stúd. varð hann 1913,
cand. med. 1920. Rek ég ekki
frekar ætt hans og námsféril,
því það mun af öðrum gert.
Þar sem Blanda minnist við
Ægi konung og fellur í faðm
hans hefur í órofi alda myndazt
hvammur mikill — full röst trl
allra átta og umluktur á þrjá
vegu af háum melbökkum.
Hvammur þessi hefur verig ós
Blöndu, þegar jökullinn var enn
á næsta leiti, en tekinn að
bráðna ört á nýju hlýinda skeiði
og vatnsflaumurinn æddi til sjáv
ar. Er jökulfarginu létti af lyft-
ist landið yfir sjávarborð, en
fljótið braut sér farveg um
hvamminn miðjan, þar sem það
klýfur hann nú.
í þessum hvammi stendur
kauptúnið Blönduós. Þar hófst
fyrst verzlun fyrir tæpum níutíu
árum. Fram yfir siðustu alda-
mót var byggðin aðeins næst sjó
á suðurbakka óssins. Á síðari
árum hefur verið byggt allstórt
hverfi norðan árinnar.
Á syðri Blöndubakkanum,
snertu spöl austan þjóðvegarins
stendur nú stór bygging, og ris-
há, sú stærsta í kauptúninu.
Grunnur hússins er um 600 fm.,
en það er fjórar-hæðir ofan kjall
ara. Aðrar byggingar þrengja
hvergi að, stór skrúðgarður á
tvær hliðar, en út frá honum
og húsinu eru túnvellir klofnir
akbraut og gangstigum. Þessi
bygging er sjúkrahúsið á Blöndu
ósi, eða Héraðshælið, en svo
nefna Húnvetningar sjúkrahús
sitt, enda meira en sjúkrahús í
venjulegri merkingu. Héraðshæl-
ið var byggt á árunum 1952'—54
og tekið í notkun á jólaföstu
sama ár (1954). í húsinu eru
stofur með þrjátíu sjúkrarúm-
um. Vistheimili fyrir 24—30
gamalmenni er á f jórðu hæð húss
ins. Þar er og stór vel búin dag-
stofa fyrir íbúa hæðarinnar. Á
annarri og þriðju hæð eru bið-
stofur, móttökuherbergi, skurð-
stofa og stofur með rannsóknar-
tækjum. Á neðstu hæðum eru
tvær rúmgóðar íbúðir fyrir
héraðslækni og aðstoðarlækni
hans. í húsinu eru og íbúðarher-
bergi hjúkrunarkvenna og ann-
ars starfsfólks, sem og eldhús og
matsalur. Þarna er í stuttu máli
allt á sama stað. Þarna er veitt
öll sú heilsugæzla og heilbrigðis-
þjónusta sem annars er möguleg
úti í strjálbýli landsins.
Þegar við stöldrum við hjá
sjöunda mílusteininum á ævi-
vegferð Páls Kolka fyrrv. héraðs
læknis, er skylt að horfa til baka
og rifja upp, þó lítið ágrip sé,
af byggingarsögu Héraðshælis
Húnvetninga, vegna þess að sú
framkvæmd var fyrst og fremst
hans verk. Hans var hugsjónin,
frumkvæðið og umsjón og stjórn
öll á tilhögun og daglegum störf-
um.
Ég mun hafa fyrir tíu árum,
við svipað tækifæri lýst fyrir
almenningssjónum þeim hindrun
um, sem ryðja þurfti úr vegi
áður en Héraðshælið stóð full-
byggt, búið beztu tækjum og
öllum öðrum búnaði, og af hve
miklum dugnaði og ósérplægni
að því var unnið og skal það
ekki frekar endurtekið. Er þess
þó skylt að geta, að einstakl-
ingar og félög í héraðinu studdu
sjúkrahúsmálið af alhug, þegar
lækninum hafði tekizt að vekja
áhuga manna á málinu, trú, á
nauðsyn þess og skjótan sigur.
Læknirinn var óþreytandi að
brýna sljóvar eggjar. Forusta
brást heldur ekki er á stað var
farið. Vafalaust hafa og hollar
vættir vakað yfir verkinu.
Tvennt vakti sérstaka athygli
við framkvæmd þessa: Hversu
skjótt hún gekk fram og varð
fullgerð, og þá hitt að þetta
vandaða hús 9000 rúmm. að
stærð kostaði aðeins (fyrir utan
innbú) tæpar sex millj. krónur,
eða um 660 krónur hver rúmm.
Læknirinn kunni að velja verk-
stjóra og verkamenn.
Auk annars veitir þetta full-
komna sjúkrahús örugga trygg-
ingu þess, að dugandi læknar
fáist til starfs í Blönduóslæknis-
héraði um langa framtíð, því
marga áratugi mun Hælið full-
nægja, sem slíkt, þörfum héraðs-
ins.
í full tuttugu ár hafði Kolka
læknir orðið að stunda sjúkl-
inga sina í lélegu timburskýli, er
alltaf var yfirfullt, og í stöðug-
um ótta vegna eldhættu. Það
vakti því óblandinn fögnuð lækn
ishjónanna og að sjálfsögðu
allra héraðsbúa, þegar Héraðs-
hælið var tekið til starfa.
* SKEMMDARFÝSN
Skemmdarfýsn er sjálf-
sagt sálrænn kvilii eins og svo
margt annað, sem tekur sér ból-
festu í mannssálinni. Misjafn-
lega mikið ber á þessum hvötum
hjá fólki, en þegar þeir sjúku
sjá sér leik á borði — komast í
gott færi þar sem enginn sér til
— er látið til skarar skriða. Að-
koman ber þá oft vitni um mjög
bágt andlegt ástand skemmdar-
varganna og maður fyllist með-
aumkun jafnt sem undrun.
★ OFT í VIKU
Meðal daglegra farþega í
Hafnarfjarðarvögnunum hjá
Landleiðum er að finna
skemmdarvanga, sem sennilega
mundu rífa bílana í sundur
lið fyrir lið, ef ökuferðin entist
þeim til þess. Vikulega og
stundum oft í vifcu eru unnin
í vögnunum ' skemmdarverk,
sem þúsundir króna kostar að
bæta. Algengast er ,að áklæði
sætanna séu rist í sundur með
hnífum og svampurinn spænd-
ur upp. Sætisbökum er líka
spyrnt úr umgjörðunum og
duga þá engar festingar.
Skemmdarvargarnir virðast
hafa með sér skrúfjám til þess
Ég sem rita þessar línur gjör-
þekki svo framvindu mála í átt-
högunum, að ég get fullyrt, að
þó búið væri nú að bæta úr
brýnustu þörf hvað snertir sjúkra
hús í Austur-Húnavatnssýslu
væri Héraðshælið ekki enn risið
af grunni svo fullkomið, sem það
er og með slíkri reisn, ef víðsýni
og atorku Páls Kolka læknis
hefði ekki við notið.
Bókin Föðurtún eftir Pál
Kolka, lækni, kom út 1950. Allan
ágóða af útgáfunni um 50 þús.
kr. gaf höfundurinn til Héraðs-
hælisins. Auk þess gáfu læknis-
hjónin, Páll og frú Guðbjörg
björg Kolka, tuttugu og fimm
þúsund til Hælisins. En aðrar
fórnir og óbeinn stuðningur
þeirra læknishjónanna verður
hvorki til króna metinn eða
þeim að verðleikum þakkað. í
þessu sem öðru eru þau einhuga.
Þekkja og Húnvetningar vel sem
fjölda margir aðrir, að hvar sem
frú Guðbjörg Kolka kemst í
snertingu við mannúðar- og líkn-
armál er hún • albúin að veita
hverskonar styrk og stuðning
sem hún frekast má orka.
Kolka læknir naut þess skem-
ur en skyldi að starfa við ágæt-
ustu skilyrði í Héraðshælinu.
Hann fékk lausn frá embætti
1960 og flutti hingað til Reykja-
víkur.
Þegar Páll Kolka kom til
Blönduhéraðs 1934 hafði hann
þegar aflað sér menntunar innan
lands og erlendis, var þjálfaður
læknir með mikla reynslu og
góðan orðstír. „Til átthaganna
andinn leitar, þó ei sé loðið þar
til beitar". Kolka hafði lengi
að íosa nokkrar skrúfur — já,
fleiri en nokkrar: Auk skemmd-
anna á stólunum er reynt að ná
út öllum skrúfum, sem sjást —
— og verður að yfirfara vaign-
ana reglulega með tilliti til þess
— auk annars venjulegs við-
halds.
★ IÐJUSAMIR NÁUNGAR
Þetta er orðin hrein plága
hjá Landleiðum — ekki aðeins
vegna kostnaðarins vegna
endurbóta á skemmdum mun-
um, heldur líka vegna' tafanna,
sem bílarnir verða fyrir af
þessum sökum. Á þriðjudaginn
var einn bíllinn t.d. tekinn úr
umferð vegna þess að spjöll
höfðu verið unnin á sætum.
Á miðvkudag var þessi vagn
aftur tekinn í notkun — en þá
var búið að gera við skemmd-
irnar. Á miðvikudagskvöld var
vagninn enn tekinn úr notkun,
því nú var búið að eyðileggja
önnur sæti, sem tekin voru til
viðgerðar á fimmtudag. Já, þeir
sitja ekki allir auðum höndum
í Hafnarfjarðárvaigninum.
★ ENGIR ÓVITAR
Ég talaði við Ágúst Haf-
þráð sín föðurtún, þráð að helga
þeim líf sitt og krafta og hvarf
því frá tekjumiklu starfi í Vest-
mannaeyjum og tók við erfiðri
og tekjurýrri héraðslæknisstöðu
í átthögunum. Laun héraðslækna
voru þá lág og læknisþjónusta
lágt metin til verðs. Samt eru
þeir ótaldir sem hann gaf þjón-
ustu sína. Þessum orkumanni
hraus ekki hugur við erfiðleik-
berg, forstjóra Landleiða, og
spurði, hvort ekki væri hægt
að grípa til einhverra ráðstað-
ana gegn skemmdarvörgunum.
Hann sagði, að erfitt væri um
vik — en nú væntust þeir hjá
Landleiðum þess, að almenn-
ingur, farþegarnir í vögnunum,
kæmu til liðs við Landleiðir —
og gerðu viðvart, þegar
skemmdarvargar væru að verki.
„Þetta eru svo stórfelld
spjöll, að það er óhugsandi að
hægt sé að vinna þau án þess
að annað fólk í vagninum verði
þess vart. Bilstjórarnir eiga
erfitt með að fylgjast með
þessu, því skemmdirnar eru
yfirleitt unnar aftarlega eða
aftast í vagninum — þar sem
unglingar safnast oft saman“,
sagði hann.
Ég skil heldur ekki hvernig
hægt er að horfa á fólk við
slíka iðju, án þess að láta bíl-
stjórann vita. Þau eru engir
óvitar, sem eru hér að verki.
Það eru engin smábörn, sem
vinna þessi spjöll.
■k SKORAÐ Á FARÞEGA
En svo hélt Ágúst áfram:
„Við erum að reyna að hafa
vagnana hreinlega og þokka-
lega að innan, leggjum mikla
unum. Glímuskjálftinn hleypti
hita í hverja taug.
Húnvetningar urðu ekki fyrir
vonbrigðum með nýja lækninn.
Kolka reyndist ekki aðeins góð-
ur læknir, er bætti heilsu fólks-
ins og bjargaði mörgum manns-
lífum, heldur og varð hann
ýmist brautryðjandi eða ótrauð-
ur stuðningsmaður hverskonar
framfara og menningarmála i
héraðinu. Hann komst því ekki
undan að taka við ýmsum trún-
aðarstörfum. M. a. var hann
sýslunefndarmaður Blönduóss-
hrepps um langt skeið og jafn-
an sjálfkjörinn. Fofmaður skóla
nefndar barnaskólans var hann
mörg ár og ætíð öflugur stuðn-
ingsmaður fræðslumálanna, svo
sem allrar menningar.
Páll Kolka er löngu þjóðkunn-
ur fyrir framlag sitt til islenzkra
bókmennta í ljóðum og óbundnu
máli. Hjá honum fer saman meitl
að mál og stílleikni. Ljóð hans
eru þrungin lífsspeki, næmum
skilningi hins djúphyggna
menntamanns á fornum fræðum
og gildi þeirra fyrir mannlífið
á hvaða öld sem er. Þótt nokkurt
svipmót sé með ljóðum Kolka
og kvæðum E. Benediktssonar,
er um enga stælingu að ræða, en
aðeins svipuð meðferð hins
meitlaða máls og skyldleiki skoð
ana á lífinu og tilverunni. Glöggt
er það sameiginlegt með ljóðum
þ.essara manna sem og allra okk-
ar beztu skálda, að þau bergmála
það göfugast og háleitasta 1
mannssálinni, og er því lestur
ljóðanna hollur til nokkurs and-
legs þroska og sálubóta.
Bókin Föðurtún er ítarleg
héraðslýsing og mest sinnar teg-
undar. Þar er lýst öllum byggð-
um og eyðibýlum Húnaþings, frá
sýslumörkum Skagaf jarðarsýsiu'
að Hrútafjarðará, svo og getið
ábúenda jarðanrta á öllu þvl
svæði um langt skeið auk ýmissa
Framhald á bls. 31
áherzlu á það. Þess vegna er
það ekki eingöngu kostnaður-
inn, sem við erum að huigsa um,
þegar skemmdarvargar hafa
verið að verki“.
„Við förum þess mjög á leit
við alla farþega, að þeir komi
til samvinnu við okkur og
hjálpi okkur að hafa hendur í
hári skemmdarvarga. Þeir, sem
staðnir verða að venki, verða
svo að útvega sér far með ein-
hverjum öðrum en Vögnum
Landleiða", sagði Ágúst að lök-
um. — Ég tek undir þessa
áskorun til farþeganna í Hafn-
arf j arðarvzvíninum.
★ „PÓSTIIÓLF 120“
Mér hefur borizt fýrir-
spurn um það hvernig standi á
að útvarpsþátturinn „Pósthólf
120“, sem hófst í haust, var
felldur niður fyrirvaralaust.
Þeigar farið var að athuga
málið fengum við þær. fyéttir,
að Gísli J. Ástþórsson, sem ann.
aðist þennan útvarpsþátt, hefði
veikzt skyndilega og legið í
sjúkrahúsi í nokkra mánuði —.
þar til fyrir nokkrum dögum
að hann kom heim. Hann mun
enn ekki hafa náð sér að fullu
og verður því bið á að „Póst-
hólf 120“ verði opnað fyrir út-
varpshlustendur. En vonandi
nær Gísli fullri heilsu sem
fyrst. Þátturinn hans varð strax
vinsæll og margir vildu sjálf-
sagt heyra í honum aftur við
fyrsta tækifæri.
B o $ c K
þokuluktir
sívalar eða kantaðar, einnig
luktargler í ökuljós.
BRÆÐURNIR ORMSSON h.f.
Vesturgötu 3. — Síírti 11467