Morgunblaðið - 24.01.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADIB
Stitumdagur 24. jan. 1965
HJAL.TI Þórarinsson, yfir-
beknir, flutti útvarpserindi 8.
jan. sl.. sem hann nefndi „Um
krabbamein". í tilefni af erind-
inu, sem vakti mikla atihygli,
srveri blaðið sér tii Hjalta og
átti við hann eftirfarandi sam-
tal.
„Það færist nú æ meir í vöxt
i mörgum menningarlöndum,
að rætt sé og ritað um krabba-
mein fyrir almenning“, sagði
Hjalti. .,Til skamms tíma voru
flestir læknar nokkuð hikandi
í þessum efnum, þar sem þeir
óttuðust að hvers konar upp-
lýsinj;ar og fræðsla um þennan
voðalega sjúkdóm, yrði aðeins
tii þess að valda hugarangri og
hræðslu alls fjöldans. Eflaust
verður vart um sjúkdóminn
rætt eða ritað, án þess að það
veki nokkurn ugg, og víst er
um það, að margt varðandi
þennan sjúkdóm verður að
ræða af varúð og skilningi.
Flestum mun þó ljóst nú orðið.
að einmitt með því að fræða
almenning um einkenni og
gang sjúkdámsins, stuðlum við
að því, að sjúklingar leita læk-
is fyrr, og við það aukast bata-
tiorfur þeiwa stórlega. öll al-
menn fræ'ðsla um sjúkdóminn
hlýtur því uð verða snar þátt-
ur í þeirri viðleitni okkar að
ná sem bezfum árangri í bar-
áttunni við krabbameinið. Til
að koma í v-eg fyrir óþarfa mis-
skilning og ótta tek ég skýrt
fram, að enda þótt ég ræði hér
á eftir um krabbamein í ýms-
um líffærum og nefni mörg ein
kenni sem fylgja sjúkdómnum,
þá eru einkennin yfirleitt aldrei
einhlít fyj'ir krabbámein. held-
ur geta þau fylgt ýmsum öðr-
un sjúkdómum og eru því
fyrst og fremst nefnd til að
leggja á það áherzlu, a’ð full-
kominnar rannsóknar sé þörf
hverju sinni.“
• Illkynja og góðkynja æxli.
— Hvernig tekur krabba-
meinið sér bólfestu í líkaman-
um, ef orða má spurningu svo?
„Flestir vita hvað átt er við
með orðinu æxli, en það er
sjúkleg samstöfnun frumna af
einni eða fleiri tegundum.
Þessar frumur skipta sér, þeim
fjölgar ört og þær lúta ekki
lengur lögmálum líkamans.
Æxlistfrumurnar líkjast frum-
um þess lífæris. sem æxlið vex
i, en eru þó frábrugðnar nokk-
uð, einkum ef um illkynja æxli
er að ræða, þá eru þær bæði
misstórar og óreglulegar í lög-
un. Aðalmunurinn á illkynja
æxli og góðkynja er þó sá, að
faið fyrrnefnda vex hraðar og
virðir engin vefjaskil eða líf-
færamörk, heldur stækkar
jafnt og þétt, vex út í umhverf-
ið og getur vaxið 1 gegnum æð-
4r. taugar, vöðva og jafnvel
bein. Líkaminn hefir engin
áök á að hefta útbreiðslu þess
hl lengdar.
Til eru tvær aðaltegundir ill-
kynjaðra æxla. Sarkmein, sem
vaxa frá bandvef eða stoðvef
alls konar, og krabbamein, sem
vaxa frá kirtilvef eða yfirborðs
þekju. Frá illkynja æxlum, sem
flá að vaxa óáreitt, berast sfðan
æxlisfrumur með sogæðum í
aðliggjandi eitla eða líffæri, og
með blóðinu geta þær borizt til
fjarlægra líffæra og tekið til að
vaxa þar. Þetta nefnist mein-
varp eða útsæði æxlisins, Það
gefur auga leið, að þegar mein-
vörp eru komin í önnur líffæri,
er ekki unnt að uppræta sjúk-
dóminn, jafnvel þó kleift reyn-
ist að nema brott upphaflega
æxlið. Krabbamein er miklu al-
gengara en sarkmein.“
— Er krabfeamein „gamall“
sjúkdómur?
„Þessi sjúkdómur hefir ugg-
laust fylgt mannkyninu frá
upphafi vega og verið einn að-
albölvaldur þess. Það furðar
því engan. þó að mikið sé lagt
af mörkum til vísindastarfsemi,
sem miðar að því að finna or-
sakir og eðli sjúkdómsins, ef
þar með væri unnt að koma í
veg fyrir hann, eða lækna hann
að fullu. Ennþá hefir þetta ekki
tekizt, en margt hefir þó á unn-
izt, jafnvel hvað orsakir sjúk-
dómsins snertir, en þó einkum
varðandi greiningu og meðferð.
Ég er svo bjartsýnn að trúa
því* að sigrazt verði á þessum
vágesti og það fyrr en sí'ðar.
Á meðan við bíðum þess, verð-
um við að gera okkur Ijóst,
hvað við getum mest og bezt
gert fyrir þessa sjúklinga á
hverjum tíma.“
• Magakrabbi algengastur.
— í hvaða líffæri er krabba-
mein algengast?
„Ef athuguð er skýrsla
Krabbameinsfélags Islands fyr-
ir árið 1955 — 1959, kemur í
Ijós, a'ð algengasta krabbamein
hjá konum er brjóstakrabbi.
168 sjúklingar á þessum fimm
árum, eða rúmlega 18% af öll-
um illkynja æxlum hjá þeim;
næst kemur krabbamein í maga
16.67%, þá krabbamein í leg-
hálsi, 7.66%, og fjórða í röð-
inni er krabbamein í eggja-
stokkum, 6.2%.
Hjá karlmönnum er krabba-
mein í maga langalgengast, eða
314 sjúklingar á þessu tíma-
bili. og 35.55% af öllum illkynja
æxlum hjá þeim. Næst kemur
krabbamein í blöðruhálskirtli,
8.36%, þriðja er húðkrabbi,
6.67%, og í fjórða sæti er lungna
krabbi, 4.86%. Lungnakrabbi
hefir þó aukizt mjög síðustu
árin og er sennilega ennþá
framar í röðinni nú, en var
fyrir áratug nær óþekktur
sjúkdómur hér á landi.“
Yið sjáum strax að maga-
krabbi hefir algjöra sérstöðu, er
algengasta meinsemdin hjá
karlmönnum, en næst algeng-
asta meinsemdin hjá konum og
samanlagt langalgengasta ill-
kynjaða æxlið hér. Það hefir
lengi verið svo, að tíðni maga-
krabba hér á landi hefir verið
einna hæst í heiminum, en ein-
mitt þessi tegund krabbameins
er mjög mistíð eftir löndum.
Þetta eitt sér er fróðlegt rann-
sóknarefni, en þó engan veginn
skýrt ennþá. Vissulega kemur
til greina, að einhver ákveðin
fæðutegund, efni í fæðu eða mis
munandi tilreiðsla fæðunnar,
eigi drjúgan þátt í þessu. Á
annan einfaldari hátt verður
vart skýrður sá mikli landfræði-
legi munur, sem er á tíðni þessa
sjúkdóms. Krabbamein í vél-
inda er einnig nokkuð algengt
hér, en einnig það er misal-
gengt í hinum ýmsu löndum.
Engin sjúkdómseinkenni benda
örugglega á krabbaemin í maga,
en segja má, að lystarleysi, mat
leiði, megrun og hvers kyns
óhægð eða verkir eftir máltíð-
ir hjá miðaldra og eldra fólki,
sem áður hefir verið hraust £
maga, gefi ákveðið tilefni til
fullkominnar rannsóknar á
meltingarvegum.
Það getur verið mjög erfitt
að greina magakrabba á byrj-
unarstigi, en bezta hjálp okkar
við greininguna er röntgen-
myndataka og sýrupróf, og síð-
ustu árin er einnig farið að
leita að illkynja frumum í maga
innihaldi, eftir að maginn hefir
verið skolaður. Meðferðin er
skurðaðgerð og er þá tekinn
hluti magans eða allur maginn,
eftir því hve útbreidd mein-
semdin er. Ýmsir aðrir sjúk-
dómar í maga valda svipuðum
einkennum, og mjög oft reynist
nauðsynlegt að gera skurðað-
gerð á maga, án þess að um
krabbamein sé að ræða.“
• Rannsóknarskilyrði
góð hér.
— Er vitað um orsakir maga-
krabbans?
„Nei, en mikið er unnið aS
rannsóknunum á þessum sjúk-
dómi.
Undanfarin ár hefir farið
fram hér á landi víðtæk rann-
sókn á útbreiðslu magakrabba-
meins, ef verða kynni, að það
gæti gefið einhverja vísbend-
ingu um orsakir þess og eðli.
Rannsóknir þessar fara fram
í sambandi við og samráði við
heimsfræga krabbameinsstofn-
un í Ameriku. Hlaut prófessor
Dungal til þeirra allmyndarleg-
an vísindastyrk og á hann og
allir þeir sem að þeim vinna,
miklar þakkir skildar fyrir
störf sín. Það er staðreynd, að
þó að við séum fáir íslending-
ar og lítils megnugir fjárhags-
lega, þá munu óvíða í heimin-
um eins góð skilyrði til þess
háttar rannsókna og einmitt
hér. Veldur þar um fámenni
okkar og hversu auðvelt er að
rekja hvert einstakt sjúkdóms-
tilfelli. í áðurnefndri skýrslu
Krabbameinsfélagsins sést, að
rúmlega 2/3 sjúklinganna er
utan af landi eða 211 á þessu 5
ára tímabili, en tæpur þriðj-
ungur, eða 103, úr Reykjavík.
Flestir eru sjúklingarnir í ald-
ursflokknum 70—-79 ára, eða
137, en 127 í næsta aldursflokki
fyrir neðan, sem táknar tals-
vert lægri tíðni á þeim aldri,
því að sá aldursflokkur er mun
fjölmennari. 70 sjúklingar eru
80 ára eða eldri, en þar er
tíðnin hæst. Nokkrtr sjúkl-
ingar eru aðeins 30—39 ára og
er af því ljóst, að krabbamein
er ekki eingöngu sjúkdómur
gamals fólks, en vissulega er
tíðnin hærri með hækkandi
aldri. Tíðni magakrabba hefir
ekki aukizt á þessu tímabili.
þvert á móti eru heldur færri
sjúklingar 1959 en 1955.
• Önnur meltingarfæri.
— En er krabbamein ekki
algengt í öðrum meltingarfaer-
um en maga?
„Sé haldið áfram með melt-
ingarfærin, þó er krabbamein
í ristli fimmta algengasta
Hjalti Þórarinsson.
krabbameinið hjá konum, en
hið sjötta hjá karlmönnum. Ef
tekin eru með krabbameín í
endaþarmi, verða þau saman-
lagt enn ofar á listanum. Við
ristilkrabba virðist arfgengi
greinilega koma til, en geta má
þess, að kenningar hafa kom-
ið fram um það, að anfgengi
gæti alltaf við þennan sjúk-
dóm, en það er engan veginn
sannað. í ristli og endaþarmi
eru góðkynja æxli talsvert al-
geng og geta valdið sömu ein-
kennum. Óvenju oft breyta þau
um vaxtareðli og ver'ða ill-
kynja. Má því segja, að séu
þau fjarlægð nógu snémma,
verði oft komið í veg fyrir
krabbamein. Einkenni koma oft
fljótt við þessi mein. Hin helztu
eru verkir í kviðanholi, blóð
og slím í hægðum og truflanir
á hægðum. Greining er frem-
ur auðveld með röntgenmynda
töku og einnig kemur til spegl-
un á endaþarmi og ne’ðsta hluta
ristils og rannsókn á hægðum.
Þrátt fyrir þessi greinilegu ein
kenni, leiða skýrslur í ljós, að
sjúklingar hafa haft einkenni
að meðaltali í hálft ár, þegar
þeir koma til skurðlæknis. Þrátt
fyrir þessa bið, íá þó um 30%
fulla lækningu, en ef tekin eru
aðeins þau tilfelli, sem koma
svo snemma, að meinvörp eru
ekki komin í eitla eða önnur
líffæri, þá læknast a.m.k. 85%.
Aðaleinkenni krabbameins
i vélinda eru kyngingarerfið-
leikar, en þeir fylgja einnig
ýmsum öðrum sjúkdómum i
þessu líffæri. Röntgenmynda-
taka og apeglun á vélindanu
auðveldar mjög greininguna, og
með þessum rannsóknum finn-
ast oft lítil æxli. Með skurð-
aðgerð er unnt að nema á brott
sýktan hluta vélindans, og oft
tekst að komast alveg fyrir
meinsemdina.“
• Unnt að greina hrjósía-
krabba snemma.
— Hvað vilduð þér segja
um brjóstakrabbann?
„Hér á landi er brjóstakrabbi
algengasta krabbameinið með-
al kvenna, svo sem áður er
getið. Einkenni er fyrst og
fremst hnútur eða fyrirferðar-
aukning í brjósti, og langtím-
um saman getur sjúkdómurinn
verið án verkja eða annarra
óþæginga. Unnt ætti að vera
að greina brjóstakrabba
snemma, einkum ef konur
temdu sér að þreifa brjóst
sín með vissu millibili, og
vil ég í þessu sambandi
minna á bækling með leið-
beiningum um þessa rannsókn,
sem krabbameinsfélögin sendu
frá sér fyrir nokkrum árum,
Að vísu eru góðkynja æxli al-
geng í brjóstum kvenna, en ég
tel skynsamlegast að nema
brott flest eða öll brjóstaæxli.
Það er ekki aðeins, að það
létti áhyggjum af konum, held
ur er oft erfitt eða ógerlegt að
greina á milli þessara tegunda
með vissu, nema æxli’ð sé tek-
ið og rannsakað. Ennfremur
kemur það fyrir, að góðkynja
æxli breyti um vaxtareðli og
verði jllkynja. Rannsóknir sem
farið hafa fram hér á landi,
leiða í ljós, að sjúkdómuvinn
er algengari hjá konum, sem
eiga fá eða engin börn, og
flestir eru sjúklingar á aldrin-
um 40—49 ára, me'ðalaldur 54.4
ár. Um 50% allra sjúklinga eru
á lífi 5 árum frá aðgerð, um
33% á lífi 10 árum frá aðgerð.
Þessi árangur er sambærilegur
við það sem gerist hjá grann-
þjóðum okkar, en vissuiega
ætti að vera unnt að bæta harn
verulega, ef sjúklingar kæmu
fyrr til aðgerðar."
• Blöffruhálskirtill og
húðkrabbi.
— Þér sögðuð áðan að
krabbamein í blöðruhálsKÍrtli
væri algengt hjá karlmönn-
um.
„Já, krabbamein í blöðruháls
kirtli er næstalgengasta illkinj-
aða æxið hjá karlmönnum.
Flestir eru sjúklingarnir mið-
aldra éða eldri. Það ve’dur
greinilegum einkennum frá
þvagfærum, svo sem tregðu við
þvaglát, auk sviða og verkjar.
Meðferð er skurðaðgerð, en
einnig eru gefin hormónalyf,
sem geta tafið vöxt þessata
æxla nokkuð.
Þriðja algengast krabbamein
fð hjá karlmönnum, en sjötta í
röðinni hjá konum, er húð-
krabbi. Þessi æxli geta komið
hvar sem er á yfirborð líkam-
ans, en algengustu tsguridir
þeirra vaxa þó helzt í andliti;
á enni, nefi og kinnum. Stað-
setningin gerir það að verkum,
að sjúklingar verða þetrra
fljótt varir. Flest vaxa þau
hægt, en fyrr eða siðar myndast
í þeim sár. Útsæði frá þeim
kemur seint e'ða ekki. Sjúk-
dómsgreiningin er auðveld, eí
haft er fyrir reglu, að fjartægja
grunsamlega hnúta úr húðinni
og rannsaka þá. Mikill meiri
hluti þessara sjúklinga lækn-
Framh. á bls. 25. ,:
„Aldrei verður nógsamlega brýnt fyrir
sjúklingum að draga ekki úr hömlu að
leita læknis, ef þeir verða varir einkenna,
sem gætu bent til þessa sjúkdóms,"
segir Hjalti Þórarinsson, læknir