Morgunblaðið - 14.02.1999, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
GRJÓTAGATA 11 hét áður Tjarnargata 3C. Pað er sérstaklega gott dæmi um flutning húss LÍTIL hús verða reisuleg þegar þau hafa verið endurgerð eins og Grjótagata 12.
og endurgerð þess á nýjum stað.
Stöðugt færist í aukana að fólk kaupi
gömul hús vegna þess að það sér mikla
möguleika í breytingum á því. Nikulás
Ulfar Másson lagði mikla áherslu á í sam-
tali við Hildi Friðriksdóttur að menn
gerðu sér grein fyrir hvað þeir væru með
1 höndunum, þannig að breytingar væru
gerðar í samræmi við gerð hússins
og uppruna þess.
IN mælistika á
menningarstig
þjóðar er hvemig
hún fer með menn-
ingararfinn. Islend-
ingar hafa gjarnan
litið til bókmenntanna en eru dálít-
ið langt á eftir öðrum þjóðum í
varðveislu á byggingararfinum, að
sögn Nikulásar Úlfars Mássonar,
deildarstjóra húsadeildar Árbæjar-
safns og sérfræðings um eldri
byggðir. Hann segir hins vegar að
alls staðar sé skilningur að glæðast
á því að þessi menningararfur sé
mjög mikilvægur, enda sé engin
framtíð án fortíðar.
Frá fæðingu og framan af aldri
bjó Nikulás í gömlum húsum. Eftir
að hann kom heim úr arkitekta-
námi frá Bretlandi árið 1985 keypti
hann gamalt hús, Hellisgötu 23 í
Hafnarfirði, og gerði það upp. Nú
býr fjölskyidan hins vegar í stein-
húsi frá 1960. „Þegar börnin voru
orðin fjögur var gamla húsið orðið
alltof lítið og þá var eina hugsunin
sú að fá nógu mörg herbergi. Ég er
hins vegar harðákveðinn í því að
kaupa mér gamalt hús í Þingholt-
unum þegar börnin eru farin að
heiman," segir hann svo bjartur á
svip.
Skrá yfir 5.558 hús
Hann kveðst alla tíð hafa haft
mikinn áhuga á gömlum húsum.
Því sló hann til er honum bauðst
starf á Árbæjarsafni árið 1991, sem
hann gegnir ennþá, en í því felst að
veita sérfræðiráðgjöf og gefa um-
sagnir um eldri hús. „Það hefur
orðið mikil vakning á undanfömum
árum og mjög gaman að verða vitni
að því hvað fólk er tilbúið að leggja
á sig til að endurgera húsin í upp-
runalegri mynd. Það er okkar hlut-
verk að komast að upprunalegri
gerð húsa fyrir fólk.“
Nikulás segir að margir átti sig
ekki á því þegar þeir vilja endur-
gera eða breyta gömlum húsum,
að samkvæmt gildandi þjóðminja-
lögum þurfi þeir fyrst að snúa sér
til Árbæjarsafns með fullbúnar
teikningar um væntanlegar breyt-
ingar áður en þær eru lagðar fyrir
byggingamefnd Reykjavíkurborg-
ar. „Við eram búin að slá inn upp-
lýsingar um 5.558 hús eða öll þau,
sem byggð eru fyrir 1945, inn í
Húsaskrá Reykjavíkur. Þar era
meðal annars upplýsingar um
byggingarár, fyrstu eigendur og
uppranalega gerð hússins. Ef hús-
ið er forskalað í dag eða með
annarri greinilega yngri klæðn-
ingu get ég flett því upp hvernig
klæðning hússins var upphaflega.
Oft er einnig hægt að sjá hvers
konar timburklæðning þetta var,
svo sem listasúð, reisifjöl eða liggj-
andi panell.
Árið 1874 komst Reykjavík inn í
branatryggingakerfí Danmerkur
og síðan þá hafa öll timburhús í
Reykjavík verið brunavirt, þannig
að við getum líka elt uppi allar
breytingar á húsinu.“
Öðruvísi hugsun nú
en hjá ‘68-kynslóðinni
Nikulás telur að upphaf þeirrar
vakningar að gömul hús séu ein-
hvers virði megi rekja tO sigurs
Bernhöftstorfunnar í byrjun átt-
unda áratugarins. „Það komst í
tísku hjá ‘68-kynslóðinni að búa í
gömlum húsum í Þingholtunum.
Hins vegar gerði þessi kynslóð
ekki upp húsin sín samkvæmt þeim
kröfum sem gerðar era í dag.
Hugsunin var önnur.
Núna er fólk spennt fyrir að
gera húsin sín upp í uppranalegri
mynd. Ég hef oft orðið undrandi á
því hvað það gerir sjálft miklar
kröfur, jafnvel umfram það sem
arkitektamir fara fram á. Þetta á
ekki við bara um ytra útlit heldur
einnig efnisnotkun og liti, sem
skipta líka máli. Fólk er meira að
segja farið að láta strekkja striga
og veggfóðra í þeim húsum, sem
það á við. Einnig að halda í gamla
kúlupanelinn, sem yfírleitt er undir
gömlu veggfóðri. Allt er þetta part-
ur af sál hússins.“
Gluggar skipta sköpum
Hér á landi era fáir arkitektar
sérhæfðir í endurgerð gamalla
húsa. Nikulás segir, að því miður
virðist arkitekta oft skorta þá
hugsun sem þurfi til slíkra verka.
Þeir hafi margir hverjir tilhneig-
ingu til að gera húsin of nýtískuleg
og þannig vinni þeir á móti upp-
runalegri gerð. „Það þarf allt aðra
hugsun þegar gömul hús era gerð
upp en við nýbyggingar. I íyrsta
lagi þarf að skoða aldur hússins og
upphaflega gerð og því næst varð-
veislugildið. Við höfum til dæmis
séð alltof mörg tilvik þar sem hús
hafa verið augnstungin sem kallað
er, þ.e. að í stað lítilla glugga hafa
verið sett eitt eða tvö stór gler.
Gluggar skipta öllu máli við endur-
gerð húsa, því að þeir era augu
hússins.
Við höfum svolítið reynt að fara
inn á þessa braut í sambandi við
fræðslu. Undanfarin fjögur ár höf-
um við í samvinnu við Húsafriðun-
arnefnd ríkisins og Menntafélag
byggingariðnaðarins haldið nám-
skeið fyrir iðnaðarmenn sem vilja
sérhæfa sig í endurgerð gamalla
húsa. Þau hafa almennt verið mjög
vel sótt.“
Hverfisgatan þarfn-
ast upplyftingar
Spurður hvaða hverfi hafi helst
tekið breytingum á undanförnum
árum segir Nikulás erfitt að nefna
einhver einstök. „Við Miðstræti er
búið að gera gífurlega skemmtilega
hluti. Einnig er sú staðreynd, að
Þingholtin og Vesturgatan era
smám saman að fá á sig upphaflega
mynd, mjög spennandi fyrir okkur
sem vinnum að minjavörslu. Þessa
mynd var gjörsamlega búið að
eyðileggja í gegnum árin.“
Þegar spurt er um eitthvert sér-
stakt svæði, þar sem virkilega
þyrfti að taka til hendinni, nefnir
Nikulás Hverfisgötuna. „Hún er
ótrúlega ijót. Þar eru hins vegar
mörg fín hús á bak við þá skram-
skælingu sem þama hefur orðið."
í framhaldi af því nefnir hann,
að á næstunni verði auglýstir
styrkir Húsvemdarsjóðs og nú sé
ætluniirað leggja áherslu á mið-
borgina og þá einkum Laugaveg og
Hverfisgötu. „í fyrra lögðum við
áherslu á Miðstræti, því þar era
mörg stór og mikil hús, sem dýrt
er að endurgera. Það er aldrei að
vita nema Húsvemdunarsjóðurinn
einbeiti sér að vesturbænum á
næsta ári, því þannig ætlum við að
reyna að stýra því, að þessi styrkur
nýtist heilum götum í einu en ekki
bara einu og einu húsi.
Fyrir tveimur árum skoðaði ég
ÖU hús sem fengið höfðu lán áður
en sjóðnum var breytt í styrktar-