Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Ásdís
ÞORRI íslenskra unglinga lætur ekki freistast af fíkniefnasölum en alltaf eru einhverjir sem þurfa aðstoð og
þá er best að hún fáist sem fyrst.
Foreldrar
læra að hlusta
Fjölskyldumiðstöð vefflia barna
í vanda hefur verið starfrækt um
skeið í Reykjavík og getur fólk
leitað þangað án þess að vera
skráð undir nafni í skýrslum
og án greiðslu. Krislján Jónsson
______ræddi við starfsmenn_____
miðstöðvarinnar og foreldra
sem hafa nýtt sér þjónustuna
til að leysa vandamál sín.
Árni
Einarsson
Sólveig
Pétursdóttir
OPINBER stofnun, staður
þar sem fólk kemur og
fær ókeypis aðstoð í
flóknu máli án þess að
nafn þess og heimilisfang séu færð
inn í skýrslur kerfisins. Þetta
hljómar eins og fjarstæða en er
samt til í Reykjavík, nánar til tekið
hjá Fjölskyldumiðstöð vegna barna
í vanda í Heilsuverndarstöðinni.
Þar er nú gerð tilraun með fyrsta
skref forvarna gegn vímuefnum og
meira en hundrað skjólstæðingar,
flestir á aldrinum 14-17 ára, hafa á
hálfu öðru ári notið þjónustu henn-
ar.
Oft er rætt um að of margir aðil-
ar á Islandi séu samtímis að fást við
vímuefnanotkun unglinga, jafnvel
með sömu aðferðum, og í mörgum
tilvikum væri heppilegra að sam-
eina kraftana. Barist sé um fjár-
magn til aðgerða og þá stundum
með kappi sem geti orðið fullmikið.
Að minnsta kosti þurfi að samræma
vinnubrögðin.
Fjölskyldumiðstöð vegna barna í
vanda er að nokkru leyti hugmynd
sem ætlað er að taka á þessum
galla. Þar vinna sérfræðingar frá
ýmsum stofnunum og samtökum í
hlutastarfi að því að greina við-
fangsefnin í samvinnu við skjól-
stæðingana og benda á ráð.
Foreldrarnir og unglingarnir
þurfa að sýna visst frumkvæði,
hafa samband við miðstöðina.
Sumir viðmælendur benda á að
smæð samfélagsins valdi því að
viðkvæm fjölskyldumál eins og
fíkniefnaneysla unglings geti orðið
auðveldari viðfangs verði þau ekki
hefðbundin kerfismál með ná-
kvæmum upplýsingum um skjól-
stæðinga. Á hinn bóginn er ljóst að
þetta torveldar að safnað sé ná-
kvæmum upplýsingum sem hægt
er að nota við rannsóknir á eðli
vandans.
Reynt að fyrirbyggja
Miðstöðin fór af stað sem til-
raunaverkefni vorið 1997 og mun
verða starfrækt að minnsta kosti út
þetta ár þrjá daga í viku eftir há-
degi eins og verið hefur. Markmiðið
með verkefninu er einkum að draga
úr áfengis- og vímuefnaneysiu
bama og unglinga í Reykjavík,
styðja þau og styrkja í þessum efn-
um og reyna eftir mætti að sam-
hæfa störf ýmissa félaga og stofn-
ana sem hafa það hlutverk að
bregðast við vandanum og ýmsum
birtingarformum hans en ekki síst
að fyrirbyggja að hann komi upp.
í sumum tilvikum leitar fólk til
miðstöðvarinnar án þess að það hafi
í sjálfu sér grun um vímuefnanotk-
un hjá umræddum unglingi en vill
takast á við vanda eins og ósann-
sögli og ýmis minniháttar afbrot
eða andfélagslega hegðun sem vitað
er að oft getur verið undanfari
vímuefnanotkunar.
Híbýli miðstöðvarinnar eru fram-
lag heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins, tvö herbergi í
Heilsuverndarstöðinni. Verkefnis-
stjóri er Árni Einarsson hjá
Fræðslumiðstöð í fíkniefnavörnum
og fastur starfsmaður einn, Þórunn
Hjartardóttir.
Formaður verkefnisstjórnar er
Sigurveig H. Sigurðardóttir hjá
Reykjavíkurdeild Rauða krossins
en deildin lagði upphaflega fram
rekstrarfé ásamt Forvarnasjóði.
Nú taka einnig ráðuneyti heil-
brigðismála og félagsmála auk
Reykjavíkurborgar þátt í rekstrin-
um.
„Við erum ekki stofnun sem tek-
ur ráðin af fólki heldur samherji
sem kemur inn þegar eitthvað
bjátar á,“ segir Árni. Ymist eru
það foreldrar eða unglingarnir
sjálfir sem leita hjálpar og er það
oft skólinn sem vísar fólki á mið-
stöðina, einnig er gott samstarf við
lögregluna í þessum efnum, að
sögn Arna. Fái nemandi aðstoð hjá
miðstöðinni sé hún veitt utan
skólatíma til að trufla ekki námið.
Mikilvægt sé að kennarar séu á
varðbergi, oft sjá þeir ýmislegt
sem geti farið fram hjá foreldrum,
þótt þeir séu allir af vilja gerðir.
Börnin ræði ekki endilega allt
heima hjá sér.
Unglingur sem er að vaxa hratt
og þroskast getur þurft mikinn
svefn, hann getur virst áhugalaus
um annað fólk í kringum sig, verið
önugur og mislyndari en áður.
Vandinn er sá að þessi lýsing og
fleiri einkenni eiga einnig við um þá
sem byrjaðir eru að neyta vímuefna
og því erfitt fyrir flesta foreldra að
átta sig á hættunni fyrr en neyslan
er orðin umtalsverð.
„Reyndir kennarar eru orðnir
mjög næmir og þekkja oft sinn hóp
og eru í raun ómetanlegir fyrir
börnin,“ segir Árni. „Þeir hafa að-
gang sem er kannski flestum öðrum
lokaður, sjá breytingar í námsferli
og geta þá brugðist við ef eitthvað
er að láta undan.
Og skólarnir hafa ekki brugðist
þótt okkur finnist stundum að þeir
hafi verið fullseinir til. Þeir vísa
málum til okkar og samstarfið er
gott en það er ekki hægt að ætlast
til að einstakir kennarar geti sjálfir
unnið mikið í hverju máli. Þar
verða aðrir að koma til, sérstaklega
þegar um tímafreka vinnu er að
ræða.“
I lok síðastliðins árs höfðu alls
109 böm og unglingar fengið aðstoð
fyrir tilstuðlan miðstöðvarinnar.
Fagfólk frá Stuðlum, Teigi, Barna-
og unglingageðdeild Landsspítal-
ans og Félagsþjónustu Reykjavíkur
sinnir ráðgjöf fyrir miðstöðina,
jafnt í samtölum við einstakar fjöl-
skyldur sem hópa annars vegar for-
eldra og hins vegar unglinga. Hóp-
arnir geta verið samtímis á staðn-
um en hvor í sínu herbergi. Ráð-
gjafar eru úr röðum sálfræðinga,
geðhjúkrunarfræðinga og félags-
ráðgjafa.
Að fiinna byrjunarreit á ný
Árni Einarsson og Sólveig Pét-
ursdóttir, sem vinnur sem félags-
ráðgjafi hjá borginni og sinnir
einnig ráðgjöf hjá miðstöðinni,
segja ljóst að ekki sé auðvelt að
meta árangur í vinnu af þessu tagi.
„Það hefur lengi verið svo að ekki
hefur verið gripið inn fyrr en mjög
seint í þessu ferli,“ segir Árni. „Það
sem við vildum gera var að færa
þessa íhlutun framar og auðvitað
vissum við ekki fyrirfram hvort það
tækist að vinna því sjónarmiði skiln-
ing, að svona starf geti haft forvam-
argildi. Við freistum þess að færa
málin aftur á byrjunarreit, áður en
vandamálið varð til. Þá komum við
ekki inn í mjög flókinn, félagslegan
og heilsufarslegan vanda sem kallar
á allt annað en það sem við erum að
byggja upp hérna.“
Fyrsta skrefið hjá miðstöðinni er
að foreldrar koma í viðtal og er lögð
áhersla á að unglingurinn sé með í
för ef kostur er. Venjulega sjá tveir
ráðgjafar um þetta viðtal og meta
þeir eftir fóngum stöðu unglingsins
með tilliti til neyslu og samskipta í
fjölskyldunni. Einnig er kannað hve
móttækilegir viðmælendur séu í
reynd íyrir aðstoð.
Stundum er gagnkvæmur mót-
þrói á ferð og ásakanir á báða bóga;
þegar verst lætur er í raun verið að
koma af stað tjáskiptum milli for-
eldra og bams. Samkenndina skort-
ir, eitthvað hefur brostið og ástæð-
urnar geta að sjálfsögðu verið fjöl-
margar og stundum lítt viðráðan-
legar. Þá þarf að fá utanaðkomandi
hjálp, ella vex örvæntingin og allt
getur sprungið. Þá er orðið enn erf-
iðara að finna lausn og sýna gagn-
kvæman skilning.
„Því minna sem bilið er orðið
þeim mun meiri líkur eru á að við
getum opnað samskiptaleiðir," segir
Arni.
Framhald aðstoðarinnar getur
verið þrenns konar, fáein viðtöl í
viðbót, þátttaka foreldra í hópstarfi
og loks bama í hópstarfi. Hver hóp-
ur hittist alls sex sinnum, einu sinni
í viku, og nýtur þá hjálpar fagfólks
við að ræða viðfangsefnið.
Hefur sín takmörk
Ámi segir að ráðgjafarsamstarfið
milli ólíkra stofnana og félaga hafi
gengið mjög vel, einkum eftir að
fólk fór að „slípast saman“. Viðhorf-
ið til þeirra sem eru að starfa á
sama sviði breytist og verði jákvæð-
ara. „Stjórnendur stofnana eru víða
mjög jákvæðir og vilja liðka til fyrir
okkur til að framkvæmdin takist
sem best,“ segir Árni. „Við erum að
„Maður er ósköp varnarlaus“
GERÐ var viðhorfskönnun hjá
notendum þjónustunnar í fyrra
og safnað saman í skýrslu ýms-
um upplýsingum um aðstæður
þeirra, einnig var liugað að
skiptingu unglinganna eftir
aldri, kyni og öðru sem þótti
áhugavert að vita. Svarhlutfall
var 54%.
Niðurstaðan virðist vera ótví-
ræð að einu leyti, meirihluti
þeirra sem svöruðu er afar
ánægður með þjónustuna. Nær
10% unglinganna höfðu alveg
hætt að neyta fíkniefna í kjölfar
hjálparinnar og hún hafði
minnkað hjá 29%.
Algengustu orsakir þess að
leitað var til Fjölskyldumið-
hegðunarvandi, þar næst erfið-
leikar í skóla, áfengisneysla,
slæmur félagsskapur og loks
önnur fíkniefnaneysla en áfeng-
isneysla. Liðlega helmingur
þeirra sem svöruðu hafði tekið
þátt í hópstarfí.
Blaðamaður ræddi við nokk-
ur foreldri um reynslu þeirra
og kusu þau að halda nafnleynd.
Móðir 16 ára drengs sagði hann
hafa byrjað að sýna merki um
þunglyndi en hann hafi verið
samvinnuþýður eftir að hann
gekkst við að vera farinn að
neyta fíkninefna. Aðstoðin hefði
borið góðan árangur og hann
væri nú hættur.
„Nú finnst. honum að pabbi og
mamma séu stórfín, kann að
meta hornsteininn sem fjöl-
skyldan er. Fyrst var þetta auð-
vitað mikið áfall og ég vil lýsa
þessu sem eins konar sorgar-
ferli. En ég hef ekki ásakað
sjálfa mig, við höfum sinnt hon-
um mjög vel uin dagana og sjálf
hef ég t.d. aðeins unnið hálfan
daginn.
Við reykjum ekki og hér er
aldrei neitt fyllirí. En orsakirn-
ar geta verið svo margar fyrir
því að svona tekst til, hann lenti
í ástarsorg, er mjög viðkvæmur
og skipti um vinahóp. Að stór-
um hluta snýst þetta um upplag
og persónuleika hvers og eins,
hvernig hann bregst við.“
Hún segist hafa reynt að eiga
samvinnu við aðra foreldra í
skólanum en það hafi reynst
gagnslítið. Áfallið og öll and-
lega spennan hafi verið mikil
þolraun fyrir hjónabandið, þau
hjón hafi ekki verið alveg sam-
stiga urn aðferðir en væru nú
jafn ánægð með niðurst.öðuna.
Og þau gætu ekki annað en bor-
ið bæði ættingjum og opinbera
kerfinu vel söguna, þau hefðu
ekki rekist, á slæma fordóma
eða annað neikvætt.
Móðir drengs sem nú er 18
ára sagði að ekki hefði verið um
að ræða fíkniefnanotkun í hans
tilviki heldur þjófnað og lygar.
Hún og eiginmaður hennar
hefðu viljað grípa inn áður en
vandinn yrði óleysanlegur. Þau
væru sérstaklega ánægð með
starfið í foreldrahópnum hjá
miðstöðinni, sem nú væri lokið,
en líklegt væri að hópurinn
héldi áfram af sjálfsdáðum.
Andinn væri einstaklega góður
og starfsfólk stöðvarinnar stæði
sig frábærlega.
„Við höfum sagt hvert öðru
til syndanna í hópnum en Iíka
hrósað fyrir það sem vel hefur
verið gert. Samkenndin er mikil
og við fáum styrk hjá hinum
foreldrunum. Mynstrið er oft
svipað. Strákurinn okkar er nú
fluttur að heiman, lögin kveða á
um sjálfræði og krakkarnir
geta bara farið þótt þau séu
ekki annað en óharðnaðir ung-
lingar. Maður er ósköp varnar-
laus.
En ég get alls ekki sagt að við
höfum leyst vandann, við erum í
eins konar biðstöðu og þetta er
uppgjörstími."