Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
EVRÓPUMÁL taka mikinn tíma frá finnskum stjórnrnálamönnum og um mitt ár taka Finnar við formennsku
í ráðherraráðinu. Á myndinni má sjá Paavo Lipponen, forsætisráðherra Finna, lengst til vinstri á myndinni,
ræða við evrópska starfsbræður, þá Viktor Klima, kanslara Austurríkis og Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands. Joschka Fischer, utanríkisráðherra Þýskalands, veltir málum fyrir sér á meðan.
ESB veldur tíma-
skortí í fínnskum
stjórnmálum
? V BAKSVIÐ
Evrópumál verða með beinum eða óbein-
um hætti í brennidepli fínnsku þingkosn-
inganna í mars, skrifar Lars Lundsten.
Finnar taka við forsæti Evrópusambands-
ins í júlí og þarf ný ríkisstjórn að vera
orðin föst í sessi fyrir þann tíma.
IMARS nk. verður kosið til
þings í Finnlandi, einungis
þremur mánuðum áður en
Finnar eiga að taka við forsæti
ráðherraráðs Evrópusambandsins af
Þjóðverjum. Verði stjómarmyndun-
in löng og flókin gæti Finnum reynst
erfitt að ná þeim árangri sem stefnt
hefur verið að því að næðist undir
þeirra forystu.
Núverandi ríkisstjórn Paavo
Lipponens (jafn.) er fímm flokka
stjóm er samanstendur af tveimur
stómm og þremur litlum flokkum.
Þeir stóm em Jafnaðarmannaflokk-
urinn og Hægriflokkurinn. Auk
þeirra eiga Græningjar, Vinstra
bandalagið og Sænski þjóðarflokkur-
inn aðild að stjóminni.
Lipponen forsætisráðherra og
Sauli Niinistö fjármálaráðhema
(hægrim.) hafa verið stefnufastir
Evrópusinnar sem stýrt hafa Finn-
um inn í myntbandalag Evrópu
(EMU) allt frá upphafi. Færa má
rök fyrir því að jafnaðarmenn og
hægrimenn ættu auðvelt með að ná
saman að nýju eftir kosningar. Samt
er ekki talið ólíklegt að stjórnarand-
stöðunni takist að koma annað hvort
Jafnaðarmannaflokknum eða Hægri-
flokknum úr stjóm.
Miðflokkur Esko Ahos er sá flokk-
ur þar sem ESB-andstæðingar era
fjölmennastir. Formlega er flokkur-
inn ekki gegn aðild Finna að ESB
enda var aðildin samþykkt í stjóm-
artíð Ahos. Flesta kjósendur flokks-
ins er hins vegar að fínna á lands-
byggðinni og ESB-aðildin hefur
bitnað illa á bændum og tekjur
þeirra rýrnað vemlega á síðustu ár-
um.
Af þessum orsökum gæti reynst
erfítt að mynda ríkisstjóm og semja
stjórnarsáttmála sem kjósendur
jafnt Miðflokksins sem annarra
fiokka gætu sætt sig við. En tíminn
er naumur. Til þess að tryggja greið-
an gang mála innan ESB þarf
finnska ríkisstjómin að hafa gengið
frá stefnumörkun sinni með góðum
fyrirvara áður en hún tekur við af
Þjóðverjum þann fyrsta júlí.
Hyggi Miðflokkurinn á stjómar-
setu verður hann að vinna kosninga-
sigur án þess að setja ESB-mál á
oddinn. Einnig verður flokkurinn að
komast hjá því að ergja jafnaðar-
menn og hægrimenn því samsteypu-
stjórn undir forsæti Ahos er óhugs-
andi án aðildar annars þeirra flokka.
Höfuðborgin ræður úrslitum
Stjórnarandstaðan hefur gagnrýnt
núverandi stjórn fyrii' slæma
byggðastefnu en Finnar hafa að und-
anfómu flutt til þéttbýlissvæðanna á
suðurströndinni svo hundruðum þús-
unda skiptir.
Merki þessarar þróunar má hins
vegar einnig sjá í hegðun Esko Ahos
forystumanns stjórnarandstöðunnar.
Hann hefur ákveðið að bjóða sig
fram í höfuðborginni en ekki lengur í
heimasveit sinni í Austurbotni.
Paavo Lipponen forsætisráðherra
er nú þegar þingmaður höfuðborgar-
búa. En í þann hóp bættist einnig
nýlega Sauli Niinistö formaður
Hægriflokksins. Hann situr nú á
þingi sem fulltrúi heimahéraðs síns í
Suðvestur-Finnlandi. I mars hyggst
hann ná kjöri í Helsinki.
Kratar og hægrimenn hafa ávallt
verið sterkir í höfuðborginni en Mið-
flokkur hefur fengið mjög fáa og
stundum enga menn kjörna í
Helsinki.
Nokkrir stjómmálaskýrendur
vara nú við þeirri hættu að kosninga-
baráttan tæki aðeins mið af þörfum
höfuðborgarsvæðisins.
Paavo Váyrynen nefnist maðm-
sem komið hefur við sögu Miðflokks-
ins í mörg skipti. Hann er stjórn-
málamaðurinn sem gefst aldrei upp.
Tvisvai' sinnum hefur hann verið í
framboði fyrir Miðflokkinn í forseta-
kosningum.
I byrjun áratugarins sat hann sem
utanríkisráðherra í hægristjórn Es-
kos Ahos og tók þátt í að undirbúa
aðild Finna að ESB. Þegar til kast-
anna kom í forsetakosningunum
gerðist hann hins vegar ESB- and-
stæðingur og reyndi að ná kjöri sem
slíkur gegn ESB-sinnunum Elisa-
beth Rehn og Martti Ahtisaari.
Á níunda áratugnum stjómaði
Váyrynen Miðflokknum af mikilli
hörku og starfaði sem utanríkisráð-
herna. Hann beið herfilegan ósigm- í
forsetakosningunum 1994 og Mið-
flokkurinn lenti i stjórnarandstöðu
1995. Þá gerðist hann fulltrúi flokks
síns á Evrópuþinginu.
Nú reynir Váyrynen að ná kjöri í
þingkosningunum og komast aftur
til vegs og virðingar í stjómmálun-
um heima fyrir. Staða hans í flokkn-
um er erfið. Hann er umdeildur bæði
innan flokksins og utan.
Framboð Váyrynens getur jafnt
valdið kjósendaflótta frá Miðflokkn-
um sem aukið fylgi flokksins.
Váyrynen er sagður vera maður sem
fólk annað hvort hatai' eða elskar.
Flokksbræður hans í Suður-Finn-
landi lögðust fyrst um sinn gegn því
að hann fengi sæti á lista Miðflokks-
ins. Aðalástæða þess var að
Váyrynen tilkynnti framboð löngu
eftir að listinn hafði verið ákveðinn.
Svæðisstjórn Miðflokksins varð þó
að afturkalla neitun sína eftir nokk-
urra vikna átök. Var um of áhrifa-
mikinn stjórnmálamann að ræða til
að hægt væri að hafna honum.
Ríkisstjórnaraðild Miðflokksins
gæti orðið vandasöm ef Váyrynen
ætlar sér að gerast ráðherra. Esko
Aho flokksformaður getur varla
sniðgengið Váyrynen en vandamálið
er að finna nógu mikilvægt starf
handa honum.
Mjög ólíklegt þykir að nokkur
flokkur sé reiðubúinn að gefa Mið-
flokki eftir jafnt embætti forsætis-
ráðherra sem utanríkisráðherra.
Aho getur varia sætt sig við ómerki-
legri stöðu en Váyrynen en sá síðar-
nefndi ætlar sér lykilhlutverk í ríkis-
stjórninni.
Utanríkisráðuneytið vígvöllur
krata og Miðflokks
Vægi ráðuneyta er mismunandi og
eru fjármálaráðuneytið og utanríkis-
ráðuneytið þýðingarmestu ráðuneyt-
in. Síðastliðna áratugi hafa Jafnaðar-
menn og Miðflokksmenn sérstaklega
keppt um að skipa utanríkisráðu-
neytið.
I forsetatíð Uhros Kekkonens
vora utanríkismál yfírleitt í höndum
Miðflokksmanna. Valdatíð
Kekkonens (1956-1982) enkenndist
af því að meðferð utanríkismála og
þá einkum samskipti við Sovétmenn
voru helguð forsetanum.
Kaus forsetinn gjarnan flokks-
bræður í stöðu utanríkisráðherra.
Þekktustu utanríkisráðherrarnir úr
Miðflokki em vafalaust þeir Ahti
Kai-jalainen, sem var talinn líklegur
eftimaður Kekkonens á sjöunda og
áttunda áratugnum, og Paavo
Váyrynen.
Jafnaðarmenn hafa reynt að bæta
stöðu sína þegar þeim hefur gefist
kostur. Martti Ahtisaari núverandi
forseti er meðal þeirra flokksmanna
sem Mauno Koivisto þáverandi for-
seti og fyrram jafnaðarmaður
studdi.
Ahtisaari endaði sem ráðuneytis-
stjóri áður en hann var kjörinn for-
seti.
I samsteypustjórn getur reynst
erfitt að kjósa bæði forsætisráðherra
og utanríkisráðherra úr einum
flokki. Af þeim ástæðum hafa jafnað-
armenn og Miðflokkurinn skipst á
um að fara með utanríkisráðuneytið.
Hægri menn komu ekki til greina
meðan Sovétríkin voru og hétu.
Hægriflokkurinn hefur setið í
stjórn síðan 1987. Á þessum áram
hefur hægiámönnum tekist að hasla
sér völl í hinu mikilvæga ráðuneyt-
inu, þ.e. fjármálaráðuneytinu. Fjár-
málaráðherra hefur verið hægrimað-
ur síðustu átta árin. Þegar Mynt-
bandalag Evrópu er nú orðið að
veruleika er vægi fjármálaráðherra í
ESB-samstarfi ef til vill það mikið að
hægri mönnum finnst óþarfi að
sækjast eftir utanríkisráðuneytinu.
Líta jafnaðarmenn
fyrst til hægrimanna?
Verkalýðsarmur Jafnaðarmanna-
flokksins hefur undanfarið tekið af
skárið og lýst því yfir nokkrum sinn-
um að þeir vilji heldm- samsteypu við
Hægriflokkinn en Miðflokkinn.
Þetta þykir marka tímamót því
verkalýðsarmurinn hefur ávallt litið
svo á að hægrimenn séu fulltrúar
auðvalds og kúgunar.
Hægriflokkui-inn og jafnaðar-
mannaflokkurinn hafa stjórnað sam-
an síðustu fjögur og fyrir þann tíma í
eitt kjörtímabil, frá 1987 til 1991. Áð-
ur fannst mönnum það eðlilegt að
Miðflokkurinn myndaði samsteypu á
vinstra kantinum til þess að miðla
milli félagshyggjumanna og þeirra
sem virtu vestræn gildi.
Miðflokknum, sem verið hefur í
stjórnarandstöðu frá 1995, hefur
ekki tekist að bæta ímynd sína á
þeim tima. Síðastliðið haust var birt
ný stefnuskrá þar sem lögð var til
uppstokkun á vinnumarkaðnum. Átti
það plagg að verða mál málanna í
kosningabaráttunni.
Frumkvæði Miðflokksmanna fékk
ekki þær jákvæðu undirtektir, sem
þeir höfðu vonast til. Hins vegar réð-
ust fulltrúar verkalýðsfélaganna
harkalega á Miðflokkinn og var
flokkurinn sagður vilja stuðla að
kjararýmun launafólks.
í stefnuskrá flokksins er lagt til að
úrelt kerfi kjaraviðræðna verði lagt
niður en það kemur að mati flokks-
ins í veg fyrir að vinnuveitendur geti
ráðið nýtt starfsfólk. Helstu rök
Miðflokksins era þau að miðstýrt
kjarasamningakerfi og miklar álögur
á vinnuveitendur hafi valdið því stór-
fellda atvinnuleysi sem verið hefur í
Finnlandi um margra ára skeið.
Verkalýðsfélög hafa túlkað áform
Miðflokks á þann veg að flokkurinn
vilji leyfa atvinnurekendum að
ákveða kaup og kjör einum og sér.
Þannig væri horfið aftur til þeirra
tíma þegar verkalýðsstéttin var að
myndast og réttindi verkalýðsfélaga
voru ekki viðurkennd.
Aho, Lipponen eða Niinistö
næsti forsætisráðherra
Sjaldan eða aldrei áður hefur sú
staða verið uppi í aðdraganda
fínnski'a þingkosninga að þrír flokk-
ar og þrír flokksleiðtogar virðast
jafnlíklegir til að fara með forystu í
ríkisstjórn. Aho, Niinistö og
Lipponen era formenn þriggja
stærstu stjórnmálaflokkanna en
ólíkt því sem oft hefur verið í finnsk-
um stjórnmálum virðist enginn
þeirra sjálfkjörinn forsætisráðherra.
Áður urðu svokallaðar „almennai-
ástæður" því valdandi að Hægri-
flokkurinn kom ekki til greina sem
ríkisstjómarflokkur. Var með því
verið að vísa til að Kekkonen (og lík-
lega Kremlverjar bak við tjöldin)
gæti ekki samþykkt stjórn undir for-
ystu hægrimanna.
Fyrir hrun kommúnismans gátu
finnskir jafnaðarmenn einnig reikn-
að með því að kommúnistar kæmu
þeim til aðstoðai- við stjórnarmynd-
un. Vinstra bandalagið, ai-ftaki
kommúnista, er nú smáflokkur sem
engum getur bjargað.
Hins vegar hefur fylgi Hægri-
flokksins farið vaxandi og er hann nú
jafn stór Miðflokki og Jafnaðar-
mannaflokknum. Því virðast nú þrír
jafnlíklegir valkostir vera til staðar í
fyrsta skipti í finnskri stjómmála-
sögu.