Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
búnir að styðja þig. Pað er mjög al-
gengt í Bandaríkjunum að fólk fjár-
magni íyrirtæki í upphafi með
greiðslukortum. Þar er auðvelt að
fá mörg kort og þá safnast einhverj-
ar þúsundir dollara. En af hverjum
100 nýjum fyrirtækjum sem þar eru
stoínuð eru einungis fimm að starfi
eftir fyrsta árið. Þar er haft á orði
að fyrir hvern amerískan draum
sem rætist séu þúsund amerískar
martraðir.
Ólafur: Það er ekki hægt að segja
að íslenskt viðskiptaumhverfi sé
óvinsamlegt nýjum fyrirtækjum.
Hér hefur gríðarlega margt breyst
á síðustu árum. Það er mjög auðvelt
að stofna fyrirtæki hér og kerfið er
yfirleitt fljótvirkt. Skattareglur
hafa verið lagaðar að því sem gerist
í samkeppnislöndum okkar að veru-
legu leyti.
Hins vegar hefur kannski minna
verið gert af því sem Jónína kom
inn á að styðja beinlínis við frum-
kvöðla í atvinnulífinu með svipuðum
hætti og sums staðar annars staðar
gerist.
Össur: Vegna þess sem Jónína
sagði um Svíþjóð vil ég nefna að
Svíar hafa lengi notað endurmennt-
un til að fela atvinnuleysið. Jónína,
hvað greiðir þú mikil launatengd
gjöld í Svíþjóð?
Jóm'na: Eftir sex mánuðina kem-
ur launatengdur atvinnurekenda-
skattur [hkt og tryggingargjaldið
hér] sem er 33,6% ofan á útborguð
laun. En ef ég get sýnt fram á að
reksturinn þurfi lengri aðlögunar-
tíma þá getur maður fengið undan-
þágur. Maður þarf að kunna á
sænska kerfið og það er mjög flókið.
Þrátt fyrir allt þótti mér auðveldara
að hefja atvinnurekstur þar en hér.
Maður fann stuðning, til dæmis frá
stjórnmálamönnum. Þar er borin
mikil virðing fyrir þeim sem þora að
hefja rekstur.
Össur: Umhverfið hér á landi,
bæði viðskiptalega, fjárhagslega og
skattalega, tel ég hafa tekið
stakkaskiptum og vera í mjög góðu
standi í dag borið saman við okkar
helstu viðskiptalönd. Til dæmis
rákum við framleiðslufyrirtæki í
Bandaríkjunum. Við fluttum þessa
framleiðslu aftur heim til íslands
vegna þess að það var bæði auð-
veldara og ódýrara að framleiða
hér en í Kaliforníu.
Þörf á frumkvöðlum
Páll: Mér hefur fundist umræð-
an um atvinnumál hér á landi und-
anfarin ár hafa snúist allt of mikið
um það sem er í stað þess sem
koma skal. Hverjir bjuggu til fyrir-
tæki eins og Harald Böðvarsson,
Hraðfrystihús Eskifjarðar hf. og
mörg önnur stór sjávarútvegsfyrir-
tæki? Það voru frumkvöðlar fyrstu
áratuga þessarar aldar. Hverjir
bjuggu til helstu iðnfyrirtækin?
Það voru frumkvöðlar eftirstríðs-
áranna. Undirstöðufyrirtækin í
efnahagslífi okkar í dag eru búin til
af frumkvöðlum. Þess vegna þurf-
um við stöðugt nýja frumkvöðla
sem stofna ný fyrirtæki. Það hafa
allt of fá fyrirtæki orðið að ein-
hverju á síðustu 20 árum. Á árun-
um upp úr 1980 reis hér mikil
bylgja fyrirtækja sem framleiddu
tæki fyrir sjávarútveg, það voru
stofnuð gríðarlega mörg íyrirtæki,
sjálfsagt á bilinu 60-80 talsins. Af
þeim eru ef til vill tíu til fimmtán til
í dag og sum þeirra mjög blómleg,
til dæmis Marel. En hugsið ykkur,
ef við hefðum stofnað 300 fyrir-
tæki! Ættum við þá tuttugu fyrir-
tæki á borð við Marel? Það þarf
meiri umræðu, meiri skilning,
hvatningu og svigrúm fyrir frum-
kvöðla til að komast áfram.
Össur: Ég get tekið undir það
sem Páll segir. Við sjáum það í
þessu Europe’s 500 umhverfi. [Val-
in hafa verið 500 framsæknustu fyr-
irtæki og frumkvöðlar í Evrópu.
Össur hf. komst á listann þegar
hann var fyrst settur saman árið
1995. I fyi'ra var nýr listi valinn og
Össur hf. hélt sínu sæti í þriðja sinn
sem listinn er valinn. Við bættust
fimm önnur íslensk fyrirtæki: Atl-
anta, Nóatún, Samherji, Tæknival
og Vöruveltan (10-11).] Það sýnir
sig að það eru þessi litlu frum-
kvöðlafyrirtæki sem vaxa mjög
hratt og skapa flest atvinnutæki-
færi. Stórfyrirtækin eru aftur á
móti að segja upp fólki og draga
Páll Kr.
Pálsson
FRAMKVÆMDASTJÓRI Ný-
sköpunarsjóðs frá 1997. Hag-
verkfræðingur að mennt frá
Tækniháskólanum í Berlín. Var
meðal annars framkvæmdastjóri
Iðntæknistofnunar 1986-91, Vífil-
fells 1991-94 og Sólar hf. 1994-
97. Hefur kennt við Háskóla ís-
lands frá 1991.
saman seglin. Þessi þróun er
stöðugt í gangi. Við verðum að gera
okkur grein fyrir þessu og styðja
við alla vaxtarbrodda sem sýna sig.
Guðfinna: Þegar Clinton-stjómin
tók fyrst við völdum í Bandaríkjun-
um hafði hún á stefnuskránni að
skapa skilyrði fyrir smáfyrirtæki til
að auka hagvöxt. Það var mikil um-
ræða, útvegað fjármagn og stuðlað
að menntun þannig að um samræmt
átak var að ræða. Allt lagðist á eitt,
rekstrarumhverfið, löggjöfin og það
sem snýr að stjórnmálunum og
miðlun þekkingar.
Ég held að þessi samkeppni [um
viðskiptaáætlanir] muni auka um-
ræðuna um nauðsyn þess að virkja
hugvitið. Það er svo mikið af því!
Hér er ein leið - ekki eyðublað -
heldur agað hugsanaferli sem leyfir
manni að setja fram hugmynd. Ef
til vill verður úr henni fyrirtæki
sem skilar jafn vel og þau sterkustu
sem við höfum átt í fjöldamörg ár.
Við vitum ekki hvað kemur, en ef
við ætlum að sofna á verðinum þá er
ég hrædd um að við munum dragast
mikið aftur úr.
Á öldinni nýju, sem við erum að
sigla inn í, munum við búa við þekk-
ingarhagkerfi. Við munum selja
meira og meira hugvit og þekkingu.
Það er kominn tími til að við ein-
beitum okkur að því eins víða og
hægt er í þjóðfélaginu að virkja
hugvitið til að skapa hagkerfi fram-
tíðarinnar. Nú erum við á hápunkti
efnahagskúrfu og eigum að fara að
byggja næstu kúrfu svo kúfurinn af
henni taki við þegar þessi fer að
dala. Verum svolítið bjartsýn og
hugum að þeim möguleikum sem
við höfum!
Virkan stuðning stjórnvalda -
einfaldara kerfi
- Þurfa stjórnvöld að verða sér
betur meðvitandi um þarfír frum-
kvöðlafyiirtækja? Þarf hið opinbera
að grípa til einhverra frekari að-
gerða til að stuðla að nýsköpun?
Helgi: Innanlandsmarkaður er
ákaflega mikilvægur fyrir fyrirtæki
sem stefna á utanlandsmarkað. Ég
held að það sé mjög mikilvægt að
stjórnvöld og opinberar stofnanir
séu jákvæðar gagnvart því að kaupa
vörur af slíkum fyrirtækjum. Ég
veit ekki hvernig Össuri gengur að
selja Tryggingastofnun, en ég get
alveg ímyndað mér að þar hafi verið
tekist á um hverja krónu. Af hverju
þarf ríkisvaldið að vera að takast á
við íslensku fyrirtækin um verð? Af
hverju er það ekki tilbúið að kaupa
vörur á eðlilegu verði og styðja at-
vinnulífið þannig?
Ég er mjög ánægður yfir að hafa
átt viðskipti við íslensk sjúkrahús,
en allar vörur sem við seljum hér á
landi eru seldar á hálfvirði miðað
við það sem við fáum fyrir þær er-
lendis. Við erum að styrkja sjúkra-
húsin í landinu um leið og við erum
að byggja upp okkar fyrirtæki!
- Össur, er þetta einnig þín
reynsla?
Össur: Nei, en það er ekkert eðli-
legt við það að innlend framleiðsla
sé keypt á hálfvirði ef hún er jafn
góð og erlend framleiðsla. Hitt er
annað mál að innlenda framleiðslu á
ekki bara að kaupa fyrir það að hún
er innlend. Þessi markaður er bara
svo pínu, pínulítill að við getum nán-
ast gleymt honum. Ef við ætlum
okkur eitthvað þá verður það að
vera erlendis.
Páll: Eins og Helgi bendir á þá
skiptir það miklu í þroskaferli fyrir-
tækja að fá frekar hvatningu en
mótlæti. Það þarf að endurskoða
reglugerðafarganið sem menn
verða að berjast í gegnum hér þeg-
ar verið er að koma atvinnurekstri á
legg, að ég tali ekki um ef menn
ætla í útflutning. Ég hef sjálfur
mætt ótrúlegum viðhorfum innan
kerfisins gagnvart því að fyrirtæki
ætla að flytja út. Þetta er eitt af því
sem menn eru að horfa til í flestum
nágrannalöndum.
Nú er Small Business Ad-
ministration í Bandaríkjunum [op-
inber stofnun um málefni smáfyi'ir-
tækja] farin að halda námskeið um
atvinnulífið fyrir opinbera starfs-
menn. Nemendurnir koma úr ráðu-
neytum og öðrum stofnunum sem
fást við atvinnulífið en kennararnir
úr atvinnulífinu, eru frumkvöðlar og
aðrir. Síðan eru sérfræðingar sem
fara í gegnum öll eyðublöðin og
kanna hvort ekki sé hægt að fækka
þeim, auðvelda fólki að komast
áfram! Svona nokkuð væri vert að
skoða hér.
Guðfinna: Ég þekki vel þetta
„Low Doc“ (fá skjöl) átak, þetta er
stefna bandarísku stjómarinnar.
Það er hreinlega klippt á skrifræð-
ið.
- Þarf að fækka eyðublöðum hér?
Páll: Ef til vill eru eyðublöðin
ekki vandamálið heldur viðhoifin.
- En er það ekki undarlegt að hér
skuli útflytjendur fá mótbyr í kerf-
inu?
Össur: Ég tel að við höfum fengið
mjög góðan stuðning hjá Útflutn-
ingsráði og fleiri aðilum. Ég man
ekki eftir neinum hindrunum sem
lagðar hafa verið í okkar veg.
Ólafur: Ég held að það þurfi að
gera viðhorfið hjá ýmsum opinber-
um stofnunum viðskiptavænna
heldur en það er í dag. Það á bæði
við um starfsmenn skattyfirvalda og
annarra opinberra stofnana sem
fyi-irtæki þurfa að eiga viðskipti við.
Ég held að þessi hugmynd, að
Jónína
Benediktsdóttir
ÍÞRÓTTAFRÆÐINGUR frá Mc-
GiII háskólanum í Montreal í
Kanada. Stofnaði Stúdíó Jónínu
og Ágústu og Púlsinn á Akur-
eyri. Keypti Studio Aktiverum í
Helsingborg og var valin at-
vinnurekandi ársins í Svíþjóð
1997. Stofnaði Planet Pulse á
Hótel Esju sama ár.
kynna opinberum starfsmönnum
meira viðskiptalífið og fyiirtækja-
rekstur almennt, sé mjög góð. Að
vísu taka opinberir starfsmenn tals-
verðan þátt í námskeiðum sem
haldin eru fyrir fyrirtæki, en þetta
mætti gera með skipulegri hætti og
markvissari.
Össur: Það þarf meiri þjónustu-
anda í keifið. Þetta kerfi er ekki
fyrir sjálft sig heldur þjóðfélagið.
Söguleg skýring
- Hver er skýringin á þessu við-
horfí?
Guðfinna: Ég held að skýringin
sé söguleg, líkt og viðhorfið gagn-
vart bankamönnum frameftir öld-
inni þegar maður þurfti helst að
koma uppstrílaður til bankastjóra.
Ég held að viðskiptavinahugtakið sé
ekki nógu þroskað sumstaðar. Þó
held ég að þetta sé misjafnt eftir því
hvaða stofnun við erum að tala um.
Ólafur: Ég held að þetta sé sögu-
legt eins og þú segir. Ég var nú í
kerfinu sjálfur í átta ár og maður
kynntist þessu ágætlega. Þetta
embættismannavald hefur verið
mjög ríkt í mönnum sem eiga
kannski að veita atvinnulífinu þjón-
ustu.
Össur: Já, skýringin er söguleg.
Ef farið væri að skoða ástæðurnar
fyrir þessu þá höfum við ekki verið í
stríði í þúsund ár og eigum ekki her
sem aðrar þjóðir nota til að styðja
og magna konungs- og embættis-
mannavöld. Kannski lítur embættis-
mannaskari okkar svo á, af söguleg-
um ástæðum, að hann þurfi að hafa
stjóm á þessum lýð sem byggir
landið!
Fijór jarðvegur fyrir
frumkvöðla
Össur: Ég held að íslendingar
séu um margt svolítið sérstæðir og
að hér sé afskaplega frjór jarðvegur
fyrir frumkvöðla og gerjun sem
þurfi að hlúa að. Ástæðan fyrir því
að ég er ekki feiminn við að segja
þetta er að í þessu Europe’s 500
samstarfi erum við langt fyrir ofan
alla aðra, miðað við höfðatölu. Ef
við skoðum Stóra-Bretland og hvað-
an fyrirtæki koma í þetta Europe’s
500 safn eru 70% frá Skotlandi. Af
hverju er það? Kannski er svolítið
önnur menning í Skotlandi, kannski
svolítið betur hlúð að því. I
Skotlandi sem hreinlega menntar
frumkvöðla á mjög óhefðbundinn
hátt er ýmislegt sem ég held að við
gætum skoðað nánar.
Guðfinna: Össur nefndi þarna
Skotland. I Viðskiptaháskólanum
höfum við verið að horfa á að á viss-
um stöðum er markvisst verið að
mennta frumkvöðla. Við erum byrj-
uð með námskeið fyrir frumkvöðla í
viðskiptadeildinni okkai’. Það er
gaman að sjá hvað nemendurnir eru
frjóir og sjá ekki allar hindranirnar
sem við þessi eldri sjáum. Ég held
að við þurfum að beina athyglinni
meira að unga fólkinu okkar. í einni
heimsókn minni hingað, meðan ég
bjó úti, var fréttapistill í sjónvarp-
inu og talað við ungt fólk í háskólan-
um. Það vakti athygli mína hvað
stór hluti unga fólksins virtist sjá
framtíð sína í útlöndum. Ég held að
breytt viðhorf til nýsköpunar geti
stuðlað að því að hér verði íleiri og
betri tækifæri fyrir unga fólkið okk-
ar.
Össur: Við skulum ekki gleyma
því að heimskt er heimaalið barn. í
okkar fyrirtæki er margt háskóla-
menntað fólk sem yfirleitt hefur
farið utan, fengið þar reynslu bæði í
námi og starfi. Það teljum við mikil-
vægt og mikinn kost.
Guðfinna: Ég á við að hér sé mik-
ilvægt að skapa skilyrði til að fólkið
komi til baka.
Fleiri konur til forystu
Páll: Hér á landi hafa ekki verið
gerðar neinar rannsóknir, hvorki í
háskólum né annars staðar, á því
hvernig frumkvöðlaumhverfi okkar
er. Hverjar eru hindranirnar, hver
árangurinn, hvernig er þróunin,
hvar stöndum við samanborið við
aðrar þjóðir? Bandarfkjamenn hafa
gert miklar rannsóknir og meðal
annars komist að því að konur verði
fyrirtækjaleiðtogar næstu aldar.
Það er vegna þess að á næstu öld
mun þekkingin skipta mestu máli
og hæfnin til að veita þekkingarhóp-
um forystu. Til þess þarf mjúka
stjórnendur en ekki einvalda -
þessa hörðu stjórnendur. Eins og
Össur sagði þá er farið að vinna svo
mildu meira í hópum.
I fyrra voru konur í fyrsta skipti í
meirihluta þeirra sem stofnuðu fyr-
irtæki í Bandaríkjunum. Við þurf-
um á þessu að halda og það myndi
styrkja samkegpnisstöðu okkar á
heimsmarkaði. I Bandaríkjunum er
einnig lögð mikil áhersla á að hvetja
minnihlutahópa og innflytjendur til
að stofna fyrirtæki. Þetta er fólk
sem sér hlutina í nýju ljósi og lætur
sér detta eitthvað nýtt í hug.
Þetta er athyglisvert að skoða
með tilliti til okkar samfélags og
þess hvað umræðan um atvinnulífið
er einhæf. Hún er eiginlega öll um
fyrirtækin á Verðbréfaþinginu, þau
sem eru stærst og vaxa mest. Svo
er talað við starfsmenn verðbréfa-
fyrirtækjanna. Það er mikil um-
fjöllun um hlutabréf, verðbréfa-
markaði og allt sem að því snýr.
Umræðan um frumkvöðla, frum-
kvöðulshugsun, nýsköpunarþörf og
þess háttar er alltof lítil. Hún var
töluverð á níunda áratugnum. Svo
kom kreppa og það fór illa fyrir
mörgum nýsköpunarfyrirtækjum
því þau höfðu ekki fjárhagslegt út-
hald. Það tapaðist mikið af pening-
um sem fóru eftirlitslausir í hug-
myndirnar. Þá var eins og menn
misstu áhugann á þessu og hann
hefur ekki vaknað síðan. Við von-
um að þetta átak verði til að glæða
hann að nýju.