Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
BÆKUR
II e i m s p e k i
UMHVERFING
Ura siðfræði umhverfis og náttúru,
eftir Pál Skúlason, Háskólaútgáfan,
Reykjavík, 1998, 115 bls.
Landsins gagn og nauðsynjar
LANDSVIRKJUN auglýsti á dög-
unum eftir rökum í stað tilfínninga.
Umhverfmg Páls Skúlasonar heim-
spekings er næstum því eins og svar-
ið við þeirri auglýsingu, enda hefur
Páll fyrr en hér vefengt skiptingu
mannsandans í skynsamlega rökvísi
annarsvegar og óreiðukenndar,
óskynsamlegar tilfinningar hinsveg-
ar. Hann hefur haldið á lofti gildi
rökstuddra tilfinninga. Umhverfing
er stutt bók, að stofni til þrír fyrir-
lestrar en fjórði kaflinn er samræða
Páls og Björns Þorsteinssonar þar
sem lagt er út af efni fyrirlestranna.
„Umhverfi", „að umhverfast",
„umhverfing". Við fyrstu sýn er titill
bókarinnar ekki árennilegur en við
nánari athugun er um að ræða eitt af
þessum marglaga nýyrðum sem nýt-
ast vel sem fræðileg verkfæri. Gerð-
ur er skýr greinarmunur á umhverfi
og náttúru, umhverfisvemd og nátt-
úruvemd, þar sem umhverfi er nán-
asta umgjörð mannsins sem hann
hefur sjálfur smíðað en náttúran er
utan seilingar hans. Páll veltir fyrir
sér forsendum beggja en leitast svo
við að sameina umhverfisvernd og
náttúmvernd gegn sameiginlegum
andstæðingum og boða róttæka við-
horfsbreytingu gagnvart náttúrunni
þar sem virðing og viðurkenning era
lykilorðin. Ekki er svo langt síðan al-
mennt álit vai- að náttúravemdar-
hyggja héldist í hendur við einhliða
höfnun á tækni og öllu sem henni
fylgir, jafnvel einhverja sérvisku.
Hér er tækninni ekki hafnað sem
Professionals
MEIRA MAGN BETRA VERÐ
HREINSIMJOLK - ANDLITSVATN
24 STUNDA KREM - AUGNKREM - NÆTURKREM
NÆRINGAR- OG HREINSIMASKI
PROFESSIONALS Heildverslun
húðvara: Aslaugar Borg
Eingöngu náttúruleg efni og vítamín fyrir Alfheimum 15,
allar húðtegundir. 100°o ofnæmisprófuð ’
fax 588 6718.
COMFORT
11 f I * S l I K
ratæki
COMFORT LIFT & SLIM er nýtt og háþróað, rafrænt
4*.fegrunar- og æfingatæki. Tækið er byggt á
áralöngum Iæknisfræðilegum rannsóknum og er
öflugasta tæki sinnar tegundar á markaðnum í
dag.Meðferð með COMFORT LIFT & SLIM hentar
bæði andliti og líkama og árangur næst á
undraverðum tíma.
slíkri og ekki á ferðinni neinar óraun-
sæjar hugmyndir um afturhvarf til
ástands fyrii- tíma hennar. En
áhersla er lögð á að kveða tækni-
hyggju í kútinn og gagnrýna oftrú á
mátt tækninnar. Bókin er bráðnauð-
synlegt innlegg í umræðuna um nátt-
úravernd sem hefur blessunarlega
verið að færast af vettvangi erlendra
sjónvarpsþátta. Þeir eru jú góðir til
síns brúks en beita gjarnan sömu
brögðum og áhrifahljóðum og hryll-
ingsmyndir og grafa þannig undan
sjálfum sér í augum t.d. líffræðinga
og vistfræðinga sem eru seinþreyttir
að býsnast yfir villunum í þeim. Um-
hverfmg er ekki einstakt tilfelli í
þessari þróun, skáld og listamenn
hafa verið að láta til sín taka í nátt-
úravernd og ekki alls fyrir löngu kom
út greinasafnið Náttúrusýn, safn
heimspekilegra greina um náttúru og
siðfræði. Fyrir nokkram áratugum
hefði heimspekingur dæmt sig dáh'tið
úr leik með umfjöllunarefninu, eins
og sést á riti Peter Singer, Animal
Liberation, (ein heimilda Páls) sem
var að ég held almennt álitið öfga-
fullt. Páll skorast ekki undan að fjalla
um hagsmunaleg rök eða peningarök
og taka þau alvarlega, takast á við
þau á hófstilltan hátt. Ekki er boðuð
náttúravemd vegna hagsmuna
mannsins heldur hagsmuna náttúr-
unnar - landsins gagn er semsé ekki
það sama og nauðsynjar þess. Vegna
þessa er afstaðan til mannhyggju af-
ar tvíbent: öðrum þræði era hér reif-
aðar mannhyggjulegar hugsjónir en
mannhverf viðhorf, einsog umhverf-
ing náttúrannar, eru harkalega gagn-
rýnd.
Einsog í mörgum öðrum heim-
spekiritum er draumurinn sá að
hægt sé að tjá sig á hreinu tungu-
máli, lausu við andstæður og
margræðni: lesandinn á ekki að velta
fyi-ir sér tungumálinu sem slíku held-
ur rökunum. Af þessu leiðir full mikil
tryggð við orð og orðasambönd; Páll
er t.d. ekki einn heimspekinga um að
vera svag fyrir vamaglanum ágæta
„ef svo má að orði komast“. Eins má
velta því íyrir sér hvort á ferðinni sé
oftrú á gildi umræðna sem slíkra. Eg
er heldur ekki sannfærður um að öll
þau viðhorf sem Páll telur vera „ríkj-
andi“ séu það í raun og vera; né held-
ur hvort ganga megi að því sem vísu
að það eitt og sér dragi úr gildi
þeirra. Og ég sakna umfjöllunar um
afstöðu mannsins til húsdýi'a og
varga.
Samiæðan í lokakaflanum er laus-
ari í reipunum og kraftmeiri, enda
Björn Þorsteinsson með snarpa gagn-
rýni. En ritið er í heildina aðgengilegt
og skemmtilegt aflestrar - og engan
veginn eingöngu fyrir heimspekinga.
Skipulögð hugsun um þessi mál er
ekki það algeng að áhugafólk um nátt-
úravemd megi við öðra en að kynna
sér hana; og ekki síður áhugafólk um
virkjun hálendisins.
Hermann Stefánsson
Morgunblaðið/Ásdís
HVUNNDAGSLEIKHUSIÐ frumsýnir í Iðnó í kvöld leikritið Frú Klein sem íjallar
um austurríska sálkönnuðinn Melanie Klein sem var samtímakona Freuds.
ÞESSI KELLING var bjútíið í
Búdapest," segir Inga Bjarnason
leikstjóri, um austurríska sálkönn-
uðinn, Melanie Klein, en um hana
fjallar leikritið Frú Klein sem
Hvunndagsleikhúsið framsýnir í
Iðnó í kvöld. „Hún er fædd árið
1882 og elst upp á þeim tímum sem
konur voru að fá sín fyrstu tækifæri
til að menntast. Faðir hennar er
læknir og sendir hana í læknisfræði,
hún stundar námið í tvö ár en hætt-
ir þegar hún giftir sig. Eftir það var
hún svo bara að drepast úr leiðind-
um, eins og konur voru almennt á
LI@TÁ
^ar-og
Staðarbergi 2-4, Hf.,
sími 565 3331

O
Hilmisgötu 2a,
Vestmannaeyjum,
sími 481 2268
Snyrtistofa
Fiirir sllð
CfíuCtÍMf)
Sjávargötu 14, 260 Njarðvík,
sími 421 1493
H E L E N A
F A G R A
C0MF0RT LIFT & SLIM er fyrir alla, bæði
konur og karla, sem vilja grennast og bæta
líðan sína og útlit. Engin takmörk eru fyrir
því hversu oft má fara í tækið, þótt ekki sé
ráðlegt að þjálfa sama vöðvasvæðið marga
daga í röð.Til að ná hámarksárangri og koma
í veg fyrir eymsli og þreytu, er nauðsynlegt að
hvíla vöðvana reglulega. Meðferðirnar eru
sniðnar að þörfum hvers einstaklings. Það fer t.d.
•S-SRJS' e^ir fnarkmiðum, ti'ma og líkamlegu ástandi hvers
og eins hversu oft farið er í COMFORT LIFT & SLIM.
Tragrkóm-
ískt sálar-
drama
þessum tíma. Hvað áttu þær að
gera? Saumá út? Drekka sjerrí?
Mála á postulín? Frú Klein finnur
sig ekki í neinu af þessu og leggst í
massíft þunglyndi. Hún er hins veg-
ar svo heppin að hún finnur bók eft-
ir Sigmund Freud sem heitii’ Túlk-
un drauma og kemst svo I kynni við
náinn samstarfsmann Freuds í Búd-
apest að nafni Sándor Ferenczi sem
tekur hana í meðferð. Ferenczi
þessi hvetur Klein til þess að
mennta sig á sviði sálkönnunar
barna. Hún fer að ráðum hans og
nær langt á sínu sviði. Lengi vel
heldur hún að hún sé að vinna eftir
freudískum aðferðum en hún er svo
mikið sjéní, kellingin, að hún mótar
sínar eigin kenningar. Segja má að
hún komi með hið kvenlega inn í
sálkönnunina."
Leikstjóri Frú Klein er Inga
Bjarnason og þrjár leikkonur fara
með hlutverk í sýningunni en þær
era: Margrét Akadóttir, sem leikur
frú Klein, Steinunn Ólafsdóttir og
Guðbjörg Thoroddsen.
Leikritið gerist í London árið 1934
á heimili frú Klein en þá starfaði hún
þar sem sálkönnuður. Melanie Klein
var einn af framkvöðlum sálvísind-
anna og lagði meðal annars grann að
meðferð til hjálpar börnum. Hún
reyndi einnig að betrambæta kenn-
ingar Freuds og vafði þær kvenlegu
sjónarhorni. Lenti hún upp á kant
við dóttur Freuds, Önnu. Þeir sem
aðhylltust kenningar Klein, kleinist-
ar, deildu við freudista. í leikritinu
sjáum við frú Klein fást við eigin til-
finningar sem móðir og fræðikona.
Við sjáum einnig móður og dóttur
kljást tilfinningalega og faglega.
Melitta, dóttir Klein, var lærður
læknir og sálkönnuður. Fráfall sonar
Klein og bróður Melittu setur sterk-
an svip á atburðarásina og nærvera
Pálu, sem Klein hefur nýráðið sem
aðstoðarkonu sína, varpar sterkara
Ijósi á átök þeirra mæðgna, en Pála
var aðstoðarkona Klein til tuttugu
ára. Ytra umhverfi verksins er upp-
haf gyðingaofsókna síðari heims-
styrjaldar en Klein var af gyðinga-
ættum.
Ást, hatur og sektarkennd
Leikritið gerist árið 1934 en þá bjó
Klein á Bretlandi. Nasisminn var að
ná sér á strik og heimurinn í raun að
verða vitlaus eina ferðina enn. Á
Bretlandi takast á tvær stefnur í sál-
könnun, annars vegar freudismi og
hins vegar kleinismi. Fylgjendur
hvorrar stefnunnar um sig trúðu því
að kenningar þeirra og aðferðii’
væra leiðin til að bjarga mannkyn-
inu, eins og Inga tekur til orða.
Klein var með börnin sín í sál-
greiningu í mörg ár, að sögn Mar-
grétar Ákadóttur, sem eins og áður
sagði leikur frú Klein. „Á þessum
tíma vissu menn hins vegar ekki að
það er ekki æskilegt. Börnin hennai1
fara svolítið sérkennilega út úr þess-
ari meðferð. Leikritið hefst þar sem
Klein er búin að gera sér grein fyrfr
þessu og úr verður gríðarlegt upp-
gjör hennar og dóttur hennar. Þær
era báðar sálgreinendui- og á milh
þeirra er einhvers konar ástar/hat-
urssamband sem auk þess er hlaðið
sektarkennd."
Inga segist í tuttugu ár hafa leitað
að leikritum með sterkum kvenper-
sónum. „75% af öllum rullum leik-
bókmenntanna eru fyrir karlmenn
en við eigum hins vegar svo mikið af
góðum leikkonum. Þetta leiki-it er
því hvalreki. Það er kannski sér-
kennilegt að höfundur þess er karl-
maður. Nicholas Wright er listrænn
stjórnandi í The Royal Shakespeai’e
Company á Englandi. Verkið skrifar
hann árið 1988 en það er byggt á
ævisögu Klein. Þetta er stofudrama
sem gerist á hálfum sólarhring og er
fantavel skrifað. Þetta er hádramat-
ískt verk, kannski mætti kalla það
tragíkómískt sálardrama.“
Þýðandi verksins er Sverrir
Hólmarsson, um lýsingu sér Alfreð
Sturla Böðvarsson, um búninga Ás-
laug Leifsdóttir og sviðsmynd er í
höndum Ingu Bjamason.