Morgunblaðið - 30.12.1998, Blaðsíða 52

52 MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Marta Tliors
fæddist í
Reykjavík 28. mars
1918. Hún lést í
Reykjavik 20. des-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Ólafur Thors,
forstjóri Kveldúlfs
og síðar forsætis-
ráðherra og kona
hans Ingibjörg Ind-
riðadóttir Einars-
sonar.
Marta stundaði
nám í pianóleik í
Vínarborg á árun-
um 1936-38. Á stríðsárunum
starfaði hún við nýstofnað
sendiráð í Washington hjá föð-
urbróður sínum, Thor Thors.
Hinn 9. janúar 1946 giftist
Marta Pétri Benediktssyni, þá
sendiherra í Moskvu, síðar
bankastjóra og alþingismanni.
Pétur var um þessar mundir
skipaður sendiherra í París og
stofnuðu þau sitt fyrsta heimili
þar í borg. Dætur Mörtu og Pét-
urs eru Ólöf, dómstjóri Héraðs-
Kjarkur og áræði eru orðin, sem
fyrst koma í hugann, þegar ég minn-
ist tengdamóður minnar, Mörtu
Thors. Kjarkur til að halda vel
ígrunduðum skoðunum sínum fram
og fylgja eftir réttlætiskennd sinni,
við hverja sem var að eiga, og áræði
til að takast á við ný verkefni,
hvenær sem henni bauð svo við að
horfa, allt fram á síðustu ár. En hún
var fyrst og fremst heilsteypt kona,
sterk, hjálpsöm og hlý.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
K*,hð fá að búa í návist hennar í meira
en 30 ár því fljótlega eftir að ég
flutti úr foreldrahúsum til náms í
Reykjavík, kynntist ég Ólöfu dóttur
þeirra Péturs og fór að venja komur
mínar á heimili þeirra. Pangað flutti
ég 19 ára gamall og hef átt dagleg
samskipti við Mörtu æ síðan. Pétur,
tengdafaðir minn, lést fáum árum
síðar, en Marta bjó í húsinu með
okkur, þar til að hún veiktist alvar-
lega fyrir fáum misserum.
Heimili þeirra Péturs var einstak-
lega fallegt, mikið bókasafn Péturs
og flygill Mörtu sköpuðu umgjörð
um alls kyns gamla muni og minjar,
sem þau höfðu eignast á langdvölum
sínum víðs vegar um Evrópu. Dæt-
umar, Ólöf eiginkona mín og Guð-
rún, sem alla tíð hefur verið mér
sem systir, nutu mikillar umhyggju
og alúðar foreldra sinna í hverju
sem þær tóku sér fyrir hendur. Mér
var tekið eins og kærum syni og
naut í alla staði sama stuðnings og
systurnar. Það var ómetanlegt að
geta leitað til Mörtu með nánast
hvað eina, hvort sem var í námi eða
starfi. Hún var alltaf boðin og búin
að leggja málum lið, ráðleggja,
fræða eða skemmta.
Heimilið var jafnframt ávallt opið
vinum okkar allra. Síðar, þegar sjö
systkinaböm mín að norðan komu
til náms í Reykjavík og bjuggu hjá
okkur Ólöfu, hvert af öðru, sum árin
þrjú saman í senn í tvo til sjö vetur,
varð Marta þeim eins og besta
amma. Þau nutu góðs af samvistum
við hana og það var gagnkvæmt, að
þau vildu allt fyrir hana gera. Seint
og um síðir þegar barnabörnin
hennar komu í heiminn, fjórar
stúlkur á fimm árum, tók hún
ömmuhlutverkið mjög einarðlega,
umhyggjan var mikil og samskipti
þeirra falleg. Dætur okkar Ólafar,
Marta María og Ingibjörg Guðný,
nutu þess að eiga ömmu sína í sama
húsi alla tíð og ófáar voru ferðirnar
upp stigann, hvort sem löngunin
eftir samneyti við ömmu var ástæð-
^an eða flúið var undan ofríki for-
eldranna. Var þá oftar en ekki skipt
um skap í miðjum stiga og kallað:
>sAmma, amma mín, ég er að koma.“
A loftinu var glatt á hjalla, en þar
ríkti samt mikill agi, undir kjörorð-
inu „amma ræður“.
Sambýli þessara þriggja kynslóða
» var yndislegt, og það skapaði festu
* n um leið vídd, sem erfitt er að
skýra í orðum. Dætur Guðrúnar og
dóms Reykjaness,
gift Friðriki Páls-
syni forsfjóra Sölu-
miðstöðvar hrað-
frystihúsanna, og
Guðrún, forstöðu-
maður Sjávarút-
vegsstofnunar Há-
skóla Islands, gift
Ólafi Hannibalssyni
varaþingmanni.
Ragnhildur Paus,
endurskoðandi í
Ósló, er dóttir Pét-
urs af fyrra hjóna-
bandi.
Árið 1956 komu
þau Pétur heim og varð hann
bankasfjóri við Landsbankann.
Eftir lát Péturs 29. júní 1969,
réðst Marta sem tónlistarfull-
trúi hjá Ríkisútvarpinu og starf-
aði þar til sjötugsaldurs.
Síðustu þrjú ár átti Marta við
erfið veikindi að stríða og naut
þá hjúkrunar og umönnunar á
hjúkrunarheimilinu Skjóli.
títför Mörtu fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Ólafs, þær Ásdís og Marta, hafa
ekki síður notið umhyggju ömmu
sinnar og áttu margar ógleymanleg-
ar stundir með henni bæði heima og
í sumarbústaðnum í Biskupstung-
um. Missir dótturdætranna er mik-
ill, en minningin er falleg og sterk.
Eftir að Pétur dó árið 1969 hóf
Marta störf á tónlistardeild Ríkisút-
varpsins, en hún var afar vel að sér
um tónlist og tónlistarsögu, enda
nam hún tónlist og heimspeki í Vín-
arborg á árunum fyrir stríð. Marta
var þar góður liðsmaður og eignað-
ist marga góða vini og trausta sam-
starfsmenn, sem hún minntist oft
með hlýju.
Síðustu misserin bjó hún á Skjóli
og naut þar einstakrar umönnunar.
Henni var það vissulega þungbært
að missa heilsuna og flytjast af
heimili sínu, en hún tók því með
skapstyrk og af æðruleysi.
Á Skjól var gott að koma, enda
ríkir góður andi á því stóra heimili.
Öllum, sem þai- starfa og önnuðust
Mörtu, er þakkað af alhug fyrir fag-
mennsku og hlýju. Einnig þökkum
við sérstaklega Aðalheiði Sigfús-
dóttur, sem var Mörtu stoð og stytta
og sannur vinur í veikindum hennar.
Marta var stórlynd og bjó yfir svo
miklum persónutöfrum að frá henni
stöfuðu sterkir straumar, sem létu
engan ósnortinn. Hún var einarður
og umhyggjusamur vinur vina sinna
og hún var líka fóst fyrir, þegar á
þurfti að halda.
Marta var góður mannþekkjari og
fljót að átta sig á skaphöfn fólks.
Fláræði, drambsemi og stærilæti
þoldi hún síst, og í samskiptum við
þá, sem henni líkaði ekki, beitti hún
gjarnan ríkri og óvæginni kímni
sinni svo að undan sveið.
Marta hafði gott vald á fjölda
tungumála, var vel lesin og bjó yfir
mikilli reynslu af landsmálum og
heimsmálum frá uppeldi í foreldra-
húsum og eftir störf sín erlendis um
langt árabil. Hún var ekki uppnæm
fyrir smámunum og hafði einstakt
lag á að greina aðalatriði frá aukaat-
riðum. Marta hafði sterkar skoðanir
á stjórnmálum og lagði þar sitt eigið
mat á og lét ekki segja sér fyrir
verkum. Kynni hennar af mörgum
fulltrúum stórveldanna vestan hafs
og austan á tímum kalda stríðsins
höfðu vitanlega mikil áhrif á hana og
hún fylgdist alla tíð með þróun mála
í erlendum stjórnmálum sem inn-
lendum. En hún var fyrst og síðast
sannur íslendingur, stuðningsmaður
frelsis og lýðræðis. Hin góðu slagorð
Sjálfstæðisflokks hennar tíma, stétt
með stétt og gjör rétt, þol ei órétt,
voru henni eðlislæg og lýsa vel við-
horfum hennar sjálfrar til þjóðmál-
anna. Marta Thors var styrkur
stólpi. Hún gerði alla sem henni
kynntust að betri mönnum.
Það munar um liðstyrk hennar til
góðra verka í nýjum heimkynnum.
Guð blessi minningu hennar.
Friðrik Pálsson.
Besta amma í öllum alheiminum.
Elsku besta amma, nú ertu farin í
burtu frá okkur. Þér líður nú samt
örugglega vel því nú ertu komin upp
í Himnaríki og svífur um í hvítum
silkikjól með afa Pétri. Þú áttir gott
líf, fallegar minningar, til dæmis frá
áttræðisafmælinu á þessu ári. Og
þegar við sögðum að þú værir feg-
urðardrottning, en þú neitaðir því
alltaf og sagðir að við værum mestu
fegurðardrottningarnar. Þegar við
vorum að spila sast þú alltaf í sólinni
og Marta María sat í skugganum og
sá í gegnum spilin þín og sagði, að
þú værfr með krókódíl, þá fórst þú
að hlæja og sagðir að það væri rétt.
Svo bjóstu líka til besta ostabrauð í
heiminum.
Þú varst alltaf svo glöð og
skemmtileg. Oft þegar við vorum
uppi í ömmubústað fórum við í sund
og þú komst með okkur og fylgdist
með okkur af bakkanum og passaðir
að allt væri í lagi. Þú hlóst þegar
Marta hélt fyrir nefið í rennibraut-
inni og Ásdís stökk af stökkbrettun-
um. Það var líka gott að sitja hjá þér
í sófanum þegar þú hélst á okkur og
spjallaðir.
Það urðu allir svo sorgmæddir
þegar þú dóst. Það er nú heldur
ekkert skrítið því að þú varst svo
góð. Það var næstum því að það hafi
komið flóð, það var grátið svo mikið.
Þú skildir líka alltaf allt, sem við
sögðum þér.
Þú valdir þér góðan dag til að
deyja svona rétt fyrir jólin, svona
fyrir afa Pétur.
Þín barnabörn,
Marta María, Ásdís,
Ingibjörg Guðný
og Marta.
Að heilsast og kveðjast er lífsins
saga og í dag kveðjum við Mörtu
Thors.
Við frændsystkinin nutum þeirra
forréttinda að kynnast Mörtu er við
bjuggum hjá Ólöfu og Friðriki
frænda á Vesturbrúninni á námsár-
um okkar.
Samverustundirnar með Mörtu
voru margar og urðu þær fljótt að
okkar skemmtilegustu fróðleiks- og
frásagnarstundum. Við kynntumst
þarna konu sem hafði lifað viðburða-
ríku lífi. Hún opnaði fyrir okkur
reynsluheim sinn með afburða frá-
sagnarlist þar sem glettnin átti sinn
fasta sess. Það var gaman að um-
gangast Mörtu, hún hafði alltaf eitt-
hvað til málanna að leggja, skarpar
skoðanir, skemmtileg sjónarhorn og
ógleymanleg tilsvör.
Við erum öll ríkari sem áttum
þess kost að kynnast henni og fyrir
það erum við þakklát.
Valdís, Páll, Skúli,
Guðný, Einar,
Bergþór og Ingunn.
Glóð yfir Esju með hæverskum
undrafínum tónbrigðum yfir hvítum
hömrum og djarfar fyrir brúnleitu
stáli, skyggðum skriðum og tálguð-
um klettastöllum undir þar sem
gisnar snælín, og glóðin hvikaði og
andaði vært í mjúkum skýjagráma
með blíðum tilbrigðum einsog bros,
svo hvarf glóðin; ég vissi af henni
áfram og hvert hún vísaði.
Hún minnti mig þessi glóð á það
hvemig hún brosti stundum og oft
þannig að lengi eimdi eftir Marta
frænka mín, svo milt og hlýtt úr
djúpum hugarfylgsnum án þess að
fjölyrða um hugrenningar sínar. Þar
duldi hún næmleika og auðsæran-
lega viðkvæmni og líka stórt og mik-
ið skap sem var tamið, og ríkast í
lundinni að meiða ekki aðra. Þannig
hugsa ég til þessarar frænku minnar
á göngu þegar ég horfi til fjalla og
veit að það er meiri snjór í loftinu.
Og jólin að koma.
Eg finn svip hennar og þetta bros
hennar anda blíðu í hug mér, þetta
bros sem var oft einsog það væri
annaðhvort að vakna eða hjaðna úr
einhverju djúpi sem átti margt
ósagt en kom einsog til að þíða ein-
hverja hélu eða hrím í kringum sig,
og eitthvað í þeirri græðandi nær-
veru gat stundum minnt mig á sam-
eiginlega ömmu okkar Margréti
Þorbjörgu sem þurfti ekki að tala til
að nærvera hennar mildaði í kring-
um sig með orðfáu frjómætti.
Þegar ég er að reyna að kveðja
þessa sérstæðu konu og koma orð-
um að þvl hvernig mér varð við and-
látsfregn hennar, vakna margskonar
minningar, einkum frá kynnum við
hana í París og þá kviknar eitt af
öðru af samskiptum við hana og
bónda hennar Pétur Benediktsson,
og ekki sízt af samstilltri rausn
þeirra og höfðingsskap, andrúms-
loftinu sem þau vöktu með örlæti og
gáfum sem féllu svo vel saman á
heimili þeirra.
Og þó ég sé á göngu minni í dag
að hugsa um þá frjóu þögn sem mér
fannst búa í djúpi þessarar konu þá
var hún á bak við orðin og fasið. Og
vissulega var hún vel talandi kona
og skemmtileg í orðræðum. Þau
voru bæði, hvort um sig, mikilshátt-
ar höfðingjar sem alla hlutu að
snerta með ólíkum hætti. Beggja
naut ég langt umfram það sem hér
er við hæfi að rekja. Aðsópsmiklar
gáfur Péturs og vopnfimi í orðræð-
um og skoðanaskiptum knúðu mig
oft til að snerpa mín eigin viðhorf og
þegar umbrotin í þeim leikum og
glæringarnar espuðu geðsmuni
mína kom umburðarlyndi frænku
minnar með mildinni sem sefaði og
örvaði til víðsýnni þanka og meiri
þroska. Með viðleitni hennar til að
skilja þá ólgu í frænda hennar bryn-
varða þótta sem stóð hennar eigin
mildi og geðprýði svo fjarri.
Það var sama hvort híbýli þeirra
voru full af gestum af ýmsu þjóð-
erni, eða þau fylltu hús sitt íslenzku
fólki, vistuðu í heimsmiðjunni við
ólíkar aðstæður og ástæður, það var
þeim báðum í brjóst lagið að láta öll-
um líða vel nærri sér og tendra fjör,
vekja gleði, jöfn við alla og nærgæt-
in.
Við andlátsfregn Mörtu er ekkert
lát á minningum sem koma í ýmsar
gáttir hugarins og leita orða. Orðin
eru ekki auðgripin til þeirra erinda,
og það færist kyrrð yfir það svip-
þing, ómandi friður. Það ljómar
innra af minningu um þessa fágætu
konu sem var stór í hæversku sinni.
Glóðin yfir Esju bjarmaði áfram í
huganum eftir að hún dvínaði og
hvarf. Og svo veit ég að muni áfram
um minningu Mörtu, og með þá
vissu sendi ég samúðarkveðju til
dætra þeirra Péturs,. Ólafar og Guð-
rúnar og annarra vandamanna.
Thor Vilhjálmsson.
Mér er ljúft að minnast með
nokkrum fátæklegum orðum nýlát-
innar vinkonu minnar, Mörtu Thors.
Ég kynntist Mörtu fyrst að ráði
er við hjónin fluttum til Parísar árið
1954 en áður höfðum við þekkst lítil-
lega í Menntaskólanum í Reykjavík.
Maðurinn minn, Hans G. Ander-
sen, hafði þá verið skipaður sendi-
herra hjá NATO og var þetta fyrsti
póstur okkar í utanríkisþjónustu ís-
lands en upphaf að nær fjörutíu ára
starfi á erlendri grund. Á þessum
tíma voru tveir sendiherrar starf-
andi fyrir ísland í París, sem svo
seinna var sendiráð, enda flutti svo
NATO til Belgíu síðar eins og kunn-
ugt er.
Að flytja til lands eins og Frakk-
lands með tvö ung börn, stofnsetja
heimili og allt sem búferlum fylgir,
er vægast sagt erfitt. Frönskukunn-
átta takmörkuð, aðeins gamla
menntaskólafranskan, meira eða
minna rykug. Það sem í raun auð-
veldaði þetta allt saman var, að á
staðnum voru fyrir yndisleg hjón,
sem sé sendiherrahjónin Marta og
Pétur Benediktsson. Tóku þau á
móti aðkomufólkinu og greiddu götu
okkar á allan hátt. Var þetta upphaf
að einlægri ævilangri vináttu okkar
allra.
Pétur Benediktsson var sem sé þá
sendiherra íslands hjá Frakklands-
stjórn og í fleiri löndum, hans síðasti
póstur á löngum glæstum ferli í ut-
anríkisþjónustunni, áður en hann
hélt heim til íslands til annarra
starfa að eigin ósk.
Heimili sendiherrahjónanna í
París var rómað fyrir glæsileik. Þar
réð ríkjum hlýlegt andrúmsloft og
sérlega góður smekkur, mest ráð-
andi sjaldgæft safn fallegra muna
sem hjónin höfðu eignast á ferðum
sínum víða um lönd. I þessu and-
rúmslofti naut Marta sín vel. Hún
var glæsileg kona, mjög sérstök,
sterkur persónuleiki svo af bar og
fór það ekki fram hjá neinum sem
henni kynntist. Hún var gædd al-
hliða gáfum og þá ekki síst á músik-
MARTA
THORS
sviðinu. Lagði hún stund á nám í pí-
anóleik í Vínarborg og víðar og var
góður píanisti. Marta og undirrituð
glímdu stöku sinnum við fjórhentai-
tónsmíðar af léttara taginu og var
hún mér auðvitað miklu fremri á því
sviði enda spilaði ég ávallt auðveld-
ari partinn.
Marta gegndi í mörg ár með
glæsibrag hinu vandasama starfi
konu sendiherra, sem seint verður
metið til fullnustu. Það starf er þó
mjög stór þáttur í starfrækslu eins
sendiráðs og hvílir mikil ábyi-gð
einatt á maka sendiherra í hvívetna.
Eftir lát Péturs, eiginmanns Mörtu,
starfaði Marta í mörg ár í músik-
deild Ríkisútvarpsins.
Ég læt hér staðar numið, aðrir
munu fjalla um lífsferil Mörtu að
öðru leyti. Ég kveð að endingu góða
vinkonu, konu sem varð mér mikils
virði í lifinu, konu sem ég bar ávallt
mikla virðingu fyrh’ vegna mann-
kosta hennar.
Að endingu sendi ég mínar inni-
legustu samúðarkveðjur til dætr-
anna tveggja, Ólafar og Guðrúnar,
og fjölskyldna þeirra beggja.
Ástríður H. Andersen.
Hún var gáfuð og skemmtileg, hlý
og glaðvær og hafði fágætt eyra fyr-
ir gamni af hvaða tegund sem var;
hún gat tekið meinlegri fyndni sem
hverjum öðrum fimleik máls og það
kom sér vel, því að hún var lengst-
um nærri orrahríð stjórnmála.
Henni var lagið að taka hlutum með
réttum viðbrögðum: það var alltaf
svolítill ávæningur af ósýnilegu leik-
sviði kringum hana. Ekki svo að
skilja að hún tæki ekki lífið alvar-
lega. í „raunverulegu“ leikhúsi var
hún afar næm á falskar nótur. Hún
sótti leikhús mikið hvar sem hún átti
heima og það var gaman að tala við
hana um leiklist.
Á sendiherraárum þeirra hjóna
Péturs Benediktssonar og hennar í
París var ég svo Iánsamur að búa
tvívegis stuttan tíma á heimili þeirra
á Avenue d’Eylau. Þar vóru tvær
smádætur, Ólöf og Guðrún. Ég er
lítill uppeldisfræðingur en veit þó,
að ég hefi varla orðið vitni að þvílíkri
ástúð og mér liggur næst að segja
hugvitssemi sem Martha auðsýndi
dætrum sínum. „Maður reynir það
bezta,“ sagði hún, „en hvað veit
maður." Þessi athugasemd var lík
henni, hún virtist örugg og stundum
stórlát en ofmetnað átti hún ekki til.
Tónlist var líf hennar og yndi og
hún hafði ung stundað tónlistarnám.
Eiginmaður hennar lézt ekkert eyra
hafa fyrir tónlist en það var öðrum
þræði gamansöm fyrirtekt hans.
Hann hafði að vísu meiri áhuga á
bóklestri. Sjálf las Martha mikið,
nýjai’ bókmenntir einkum enskar og
skiptist á bókum við móður sína
Ingibjörgu, sem var þekkt fyrir
áhuga á bókmenntum og lét meira
til sín taka í þeim efnum en almennt
mun vitað.
Martha hafði ekki oftrú á mann-
eskjunni - ég gizka á að kynni henn-
ar af stjórnmálum hafi átt einhvern
þátt í því. En hún var svo hjartahlý
að hún fyrirgaf flest, örlát og við-
kvæm, „ég sem er ekki annað en ein
titrandi tilfinning,“ sagði hún, en var
kempa þegar á reyndi.
Hið auðuga bókaherbergi Péturs
Benediktssonar í París (og seinna í
Reykjavík) var dásamleg vistarvera.
Yfirleitt sátum við Pétur þar á
kvöldin og langt frameftir þennan
tíma í París (og reyndar stundum
síðar). Oft tók Martha þátt í okkar
langa spjalli og þá var glatt á hjalla.
Einhvern tíma á seinni árum sagði
hún við mig: „Ég ætla að skrifa end-
urminningagrein um samtöl ykkar
Péturs á Eylau.“ „Já,“ sagði ég, „og
sjálfa þig um leið.“ „Nei, nei,“ sagði
Martha, „ég var bara hlustandi." En
það var nú öðru nær. Réttara væri
að hún var oft lífið og sálin í þessu
spjalli, um sögu, bókmenntir, stjóm-
mál og hvaðeina. Einhvern tíma
komum við Pétur heim góðglaðir og
vórum búnir að koma okkur fyrir í
bókaherberginu, þegar Martha leit
inn og virti okkur fyi’ir sér. „Hvort
viljið þið heldur mjólk eða kampa-
vín?“ spurði hún alvarleg. „Ef við
segjum kampavín," svöruðum við,
„er þá nokkur von að við fáum
mjólk?“ Án frekari orða sótti
Martha kampavín. Sjálf var hún
kampavín í samskiptum við fólk, þó