Morgunblaðið - 30.12.1998, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998 41.
! R D A H L Á
Morgunblaðið/Jóhannes Sigmundsson
olti og brugðu sér meðal annars á
yerdahl og Þórði Tómassyni.
arpur
dur
iur
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Jacqueline kona hans.
„Fífldjarfir“ Norðmenn
á fleka yfír Kyrrahaf
Að stríðinu loknu tók Heyerdahl á
ný að berjast fyrir kenningum sínum.
Hann mætti harðri andspymu fræði-
manna. Loks tók hann þá ákvörðun að
styðja kenningu sína áþreifanlegum
rökum.
„Asamt fímm félögum mínum, fjór-
um Norðmönnum og einum Svía,
byggði ég balsaviðarflekann Kon-Tiki.
Við sigldum á honum átta þúsund kíló-
metra yfír Kyirhafíð, frá Perú til Pólý-
nesíu og sýndum fram á að flekinn væri
góður farkostur og að þetta væri hægt.“
Deilum um uppruna Pólýnesíu-
manna var langt í frá lokið, þó að
Heyerdahl segist reyndar sjaldan eða
aldrei verða var við andstöðu virtra
Tónleikar, plata og kvikmynd í bígerð
Tek upp lög til að
halda geðheilsunni
, Morgunblaðið/Kristinn
ÞOROLFUR Árnason, forstjóri Tals hf. sem er styrktaraðili tónleikanna,
og Björk Guðmundsdóttir í höfuðstöðvum Tals hf. í gær.
I S L A N D I
fræðimanna núorðið. Fyrstur til að
sættast á kenningu Heyerdahls eftir
ferðina var sjálfur Lothi-op, sem haldið
hafði fram að flekar af þessari gerð
myndu sökkva í slíkri ferð. „Hann
byggði meira að segja líkan af Kon-
Tiki sem hann hafði á píanóninu heima
hjá sér,“ segh’ Heyerdahl.
Fréttin af ferð Heyerdahls barst um
allan heim. Morgunblaðið sagði 12.
ágúst 1947 frá þessum leiðangri „sex
fífldjarfra Norðmanna“ (og gleymdi
þar Svíanum) á frumstæðum bambus-
fleka og rakti kenningar Heyerdahls í
stuttu máli. Hann var orðinn heims-
frægur og í heimalandinu var hann
þjóðhetja. Frásögn Heyerdahls af leið-
angrinum, sem kom fyrst út árið 1948,
hefur verið þýdd á 64 tungumál.
Barátta Heyerdahls iyrh’ kenningum
sínum um uppruna Pólýnesíumanna
hefur haldið áfram allt fram á þennan
dag. Hann hefur fært fyrir þeim mörg
fleiri rök en þau sem hér eru nefnd og
hann hefur staðið fyiir fornleifarann-
sóknum bæði í Suðui’-Ameríku og í
Pólýnesíu til að renna stoðum undh’
hana. Hann þurfti meðal annars að
berjast fyrir því að vera tekinn alvar-
lega sem fræðimaðm’. „Þegar ég lagði
fyrst fi’am kenningar mínar kom meðal
annai-s fram andstaða vegna þess að ég
var ekki talinn vera vísindamaður held-
ur einhvers konar norskur víkingur og
ævintýi’amaður sem ekkert vit hefði á
þessu. Sumir andstæðinga minna þá,
sem nú eru góðir vinir mínir, svöruðu
fjölmiðlum þegar þeh- voru spurðir
hvað Kon-Tiki-ferðin hefði sýnt fram á:
Ekki annað en það að Norðmenn eru
góðir sjómenn."
Hugmynd Heyerdahls um uppruna
Pólýnesíumanna er þó sú kenninga
hans sem fengið hefur mestan hljóm-
gi’unn. Síðar vildi hann einnig sýna
fram á að ferðir hefðu getað verið
famar til Ameríku frá Norður-Afríku
löngu fyi’ir daga Vínlandsferða vík:
inga eða „landafundar" Kólumbusar. í
þessum tilgangi lét hann byggja tvo
sefbáta, Ra I og Ra II, og sigldi þeim
ásamt alþjóðlegri áhöfn þessa leið, og
komst alla leið til Barbados í seinni
tilrauninni. Margir fræðimenn telja
að sannanir fyrir því að slíkar ferðir
hafi verið farnar fyrr á öldum séu
veikar.
Lýðhylli Heyerdahls
Heyerdahl hefm- þó aldrei látið deig-
an síga við andstöðu fræðimanna.
Hann nýtur enda mikillar lýðhylli. Það
hefur reyndar verið talið eitt mesta af-
reksverk hans hversu vel honum hefur
gengið að safna fé til ýmissa rannsókn-
arverkefna. Hann er nú kvæntur
Jacqueline Heyerdahl, fæddi’i Beer,
sem er fyrrum Hollywoodleikkona og
var eitt sinn kosin ungfrú Frakkland.
Á sjötta og sjöunda áratugnum fór hún
meðal annars með hlutverk í myndinni
Made in Paris og Oskarsverðlauna-
myndinni Pillow Talk. Þau hjónin
kynntust á Kanaríeyjum, þar sem
Heyerdahl hefúr búið undanfarin ár á
bóndabýli frá sextándu öld.
Hann segii’ að Kyrrahafstímabilinu í
lífi sínu sé lokið, í þeim skilningi að sjálf-
ur mun hann ekki taka framar þátt í
rannsóknum eða leiðöngrum þai’. Áhugi
hans hefúi’ enda beinst í auknum mæli
að siglingum á Atlantshafí, sem meðal
annai’s kemur fram í heimsókn hans til
Islands. Hingað kom hann meðal annars
til að ræða við íslenska fræðimenn um
ferðii’ víkinga, en einnig til að dvelja á ís-
lenskum bóndabæ. Þar vildi hann njóta
friðai’ um jólin, en einnig telur hann að í
sveitamenningunni geti enn ýmislegt
hafa varðveist frá víkingatímanum.
Vill koma á samböndum
fræðimanna
„Siglingar á Atlantshafinu eru auð-
vitað ekki mín sérgrein, en ég vil
hjálpa til við að koma á tengslum milli
fræðimanna í ólíkum löndum. Eg held
að með þeim samböndum sem ég hef
aflað mér á ævinni geti ég hjálpa til við
að safna saman upplýsingum sem
kannski aldrei hafa verið birtar, eða
sem fræðimenn í öðrum löndum hafa
ekki getað haft aðgang að.“
Þau hjónin ferðast víða um heiminn,
og hafa meðal annars hitt Fidel Kastró
Kúbuleiðtogi að máli nokkrum sinnum.
Líkt og Kastró heldur Heyerdahl, sem
er 84 ára, góðri heilsu og þrótti. Sam-
kvæmt áreiðanlegum heimildum
Morgunblaðsins skokkar hann létti-
lega upp stigann í gestaíbúð forseta-
embættisins, þar sem Heyerdahlshjón-
•in dvelja nú.
Um drjúga hríð hafa ís-
lendingar orðið að gera
sér að góðu að lesa viðtöl
við Björk Guðmunds-
dóttur í erlendum tíma-
ritum. Það var því
kærkomið fyrir Pétur
Blöndal að fá að hitta
þessa fjallkonu íslensks
tónlistarlífs og spyrja
hana spjörunum úr.
AÐ VARÐ uppselt á 20
mínútum á tónleika Bjark-
ar Guðmundsdóttur 5. og 6.
janúar í Þjóðleikhúsinu
enda ekki á hverjum degi sem söng-
konan raddfíma heldur tónleika hér-
lendis. Hefur hún hugsað sér að
halda aðra tónleika á Islandi í bráð?
„Ég held ekki,“ svarar Björk vina-
lega, brosii’ og brettir upp á nefíð á
sér; bara af eðlislægri uppfundn-
ingasemi. „Þetta hefur verið á
tveggja ára fresti og það virðist
ganga vel upp,“ heldur hún áfram og
bætir við: „Nú er ég ekki að segja að
ég ætli að halda tónleika eftir tvö
ár.“
Af hverju heldurðu tónleika núna
á Islandi?
„í tónleikaferðum hef ég venju-
lega farið út um allar jarðir og haldið
síðustu tónleikana hér heima þegar
ég hef verið í bestri æfingu. Svo vildi
þannig til að ég var að ræða þetta
við Ása [Ásmund Jónsson] og Einar
Öm [Benediktsson] og ákváðum við
að slá tónleikum hérlendis saman við
upptöku heimildamyndar um tón-
leikaröðina."
Stendur til að gefa hana út?
„Já,“ svarar Björk. „Þess vegna
fylgir sá böggull skammrifi að ég
verð að flytja lögin á ensku. Ég er
ekkert voðalega hrifin af ensku en
það er alþjóðlegt tungumál."
Það var einmitt eftir því tekið að
síðustu tónleikar voi-u á íslensku.
„Já, ég hef haft það íýrir reglu
enda hafa allir tónleikar sem ég hef
haldið á Islandi sjðustu tuttugu ár
verið á íslensku. Ég vona að þjóðin
fyrirgefi mér þetta hliðarspor."
Miðarnir á tónleikana kosta 3
þúsund og verða að teljast ódýrir
miðað við hversu fá sæti eru í boði.
Þú ert ekki að græða á þessum tón-
leikum.
„Nei, það hefur einhvem veginn
aldrei lent á stefnuskrá hjá mér;
annað hefur gengið fyrir. Mér finnst
það spurning um mannréttindi að ef
fólk langar á tónleika hafi það ráð á
því án þess að fara á hausinn. Ef Tal
hefðu ekki tekið þátt í þessu hefðu
miðarnir orðið tvöfalt dýrari.“
Þú heftir sagt í viðtali að með
Debut, Post og Homogemc só
ákveðnum kapitula lokið. Verður
næsta piata frábrugðin?
„Já, ég held það,“ svarar Björk.
„Ég veit það samt ekki ennþá. Hún
er ennþá á teikniborðinu, en þetta er
eitthvað allt annað. Það má eiginlega
segja að ég hafi verið að læra mína
lexíu og finni núna þörfina til að
halda áfram.“
Ertu byrjuð að vinna að næstu
plötu?
„Ég þarf alltaf að taka upp lög
reglulega bara til að halda geðheilsu.
Síðan veit maður kannski minna um
hvar þau enda. Þau fara bara þangað
sem þau vilja.“
Þú átt mikið af unnu efni. Heid-
urðu að þú eigir eftir að nota það
eða dagar það kannski uppi á
nótnaborðinu hjá þér?
„Það er nú þannig með lögin sem
ég geri að flest þeirra verða að ein-
hverju. Spurningin er bara hverju;
hvort það verða lög fyrir aðra éða
aðeins fyrh- mig. Fólk hefur svo ólík
vinnubrögð. Ég þekki marga sem af-
kasta ofsalega miklu og nota bara 10
prósent. Auðvitað hef ég fullan skiln-
ing á því en sjálf vinn ég tiltölulega
hægt og þá verður allt að einhverju.
Ef til vill geri ég bara eitt lag á mán-
uði að meðaltali og stundum ekki
nema eitt lag á tveggja mánaða
fresti en þá er það oft búið að bnigg-
ast inni í mér mjög lengi.“
Ætlarðu að halda áfrarn að troða
nýja vegslóða og koma aðdáendum
þínum og gagnrýnendum sífellt í
opna skjöldu?
„Ætli ég haldi ekki áfram á sömu
braut,“ svarar Björk. „Ég geri það
aðallega af því mér fer svo ógeðslega
fljótt að leiðast,“ bætir hún við með
áherslu svo bragð er að. „Ég er með
athyglisgáfu á við flugu. Ég þarf
stöðugt að koma sjálfri mér á óvart
og verð alltaf jafn hissa á að fólk sé
ennþá forvitið. Ég er það eigingjörn
að það hefur alltaf gengið fyrir að
skemmta sjálfri mér.“
Frést hefúr af fyrirhugaðri kvik-
mynd Lars Von Triers þar sem þú
verður í stóru hlutverki.
„Frá mínum sjónarhóli er ég fyrst
og fremst að búa til tónlist og mér
finnst það rosalega spennandi. Lars
hefur meira platað mig út í að leika
líka. En ég held ég sé fyi’st og
fremst fulltrúi laganna minna. Ég lít
ekki beint á mig sem leikkonu og hef
engan rosalegan metnað í þeim efn-
um. Mér finnst ágætt að vera það
heppin að vera að vinna við það sem
mér finnst gaman að. En ég ætla
ekki að vera með nein framhjáhöld
og þykjast vera leikkona."
I hvaða hlutverki verðurðu?
„Ég er stelpa í myndinni sem er
mjög innhverf og er ekkert voðalega
góð í mannlegum samskiptum. Það
bylur endalaus tónlist inni í hausn-
um á henni og lýsir ákveðnum veru-
leikaflótta. Ef hún lendir í erfiðum
aðstæðum þá byrjar bara eitthvert
lag í hausnum á henni. Þannig að
hlutverkið er ekkert voðalega langt
frá mér og ég þarf kannski ekki að
leika neitt alltof mikið.“
Hafði liann þig í huga þegar hann
skrifaði handritið.
„Ég veit það bara ekki alveg,“
svarar Björk. „Ég las handritið og
myndin er full af punktum sem eiga
alveg við um mig og ég hef ekki einu
sinni sagt bestu vinum mínum frá.
Ég veit ekki hvort það er tilviljun
eða eðlisávísun hjá honum eða hvað
það er. Þú verður bara að spyrja
hann að því.“
Hvenær hefjast tökur á mynd-
inni?
„Þær hefjast í Svíþjóð í apríl.“
Hvernig verður tónlistin?
„Þetta er mjög innhverf tónlist
sem gerist inni í hausnum á henni
þannig að þetta er engin ákveðin
stefna. Hún á sér stað í ímyndunar-
aflinu og þar er engin sérstök landa-
fræði. Þai’ er bara þykjustunniland.
Mér finnst það fínt. Myndin á að
gerast á sjötta áratugnum en út af
þessum efnistökum er tónlistin ekki
fastsett í tíma. Þetta er allt uppspuni
í henni hvort sem er.“
Því hefur verið fleygt í fjölmiðl-
um að þetta verði dansmynd og þú
verðir einskonar Ginger Rogers.
„Já,“ segir Björk og kímir. „Oft
komast þessir sköpunarglöðu blaða-
menn á skrið og eins og ég hef áður
sagt er gaman að hafa svona jákvæð
áhrif á þá.“
Ég tek eftir því að það liggur
voðalega vel á þér. Ertu jólabarn?
„Mér finnst ágætt að þú segir
þetta,“ svarar Björk og brosir sínu
barnslega brosi eins og hún hafi
fengið pakka. „Ég held mér fínnist
mest abstrakt að gera svona viðtöl.
Það er eitthvað sem maður getur
aldrei vanist. Raunar er það svolítið
fyndið. Ég vona að þú móðgist ekki
en þetta eru dálítið fyndnar aðstæð-
ur.“
Mikið rétt, svarar blaðamaður.
Hér sitjum við í fyllsta bróðerni og
tölum saman án þess að þekkjast
nokkuð og samt er ég að spyija þig
allskenar spurninga, jafnvel per-
sónulegrá, sem mér koma alls ekk-
ert við.
„Já, það er svolítill Tommi og
Jenni í þessu; að minnsta kosti Ren
og Stimpy eða South Park,“ segir
Björk og hlær. „Ég heki að þessi hlað
á starfi mínu sé mjög mikilvæg.
Mestanpart er ég bara að semja lög
á heimilinu mínu, sem er mjög heil-
brigt og prívat, eða með bestu vinum
mínum inni í stúdíói eitthvað að
gramsa. Svo er ákveðin hlið á starf-
inu mínu sem er gjörsamlega absúrd
og ég held að maður vilji bara geta
hlegið að því. Ef maður færi að taka
þetta alvai’lega væri ekki langt í
Klepp hjá manni.“
ítarlegra útgáfu af viðtalinu við
Björk er að finna í Morgunblaðinu á
Netinu eða mbl.is