Morgunblaðið - 30.12.1998, Blaðsíða 10

10 MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Baráttan við berkla verður að vera alþjóðleg
Erfitt að ráða við
lyfjaþolna berkla
Morgunblaðið/Ásdís
ÞORSTEINN Blöndal yfírlæknir á lungna- og berklavarnadeildinni.
Tíðni berkla í nokkrum Evrópulöndum
Ríki
Rúmenia
Rússland
Litháen
Lettland
Hvíta-Rússland
Portúgal
Úkraína
Eistland
Ungverjaland
Pólland
Búlgaría
Slóvakía
Spánn
Tékkland
Austurríki
Þýskaland
Belgía
Frakkland
Finnland
írland
Holland
Bretland
Sviss
Danmörk
Ítalía
Grikkland
Lúxemborg
ísrael
Svíþjóð
Noregur
(SLAND
Fjöldi nýrra tilfella á ári á hverja 100 þús. íbúa
Hækkandi tíðni í
24 Evrópulöndum
FJÖLDI berklatilfella fer vaxandi í Evrópu-
löndum samkvæmt samantekt á vegum
Evrópusambandsins. Voru þau 315.892 árið
1996 í 50 löndum en árið 1995 276.811 í 46
löndum. Tíðnin var allt frá núlli í Mónakó og
San Marínó upp í 195 í Georgíu af 100 þúsund
íbúum. Á fslandi er tíðnin 4,1.
Tíðni nýrra berklatilfella var undir 20 á hverja
100 þúsund íbúa í 21 landi sem
öll eru i Vestur-Evrópu nema Tékkland og
ísrael. Tíðnin er yfir 20 í 29 löndum sem eru í
austurhluta Evrópu nema Portúgal og Spánn.
Miili áranna 1995 og 1996 lækkaði tíðnin í 18
löndum, var svipuð í 5 löndum en hækkaði í
24 löndum. Tíðnin jókst um yfir 10% i 12
löndum og eru flest þeirra fyrrverandi
Sovétlýðveldi.
Berklar eru alþjóðlegt
vandamál og í Evrópu
koma fram yfir 300
þúsund ný tilvik árlega.
Jóhannes Tómasson
fræddist um sjúkdóm-
inn hjá Þorsteini
Blöndal yfírlækni.
BERKLUM hefur ekki verið útrýmt
í heiminum. Þeir eru sums staðar á
undanhaldi, annars staðar í sókn og
enn annars staðar er fjöldi nýrra til-
fella svipaður frá ári til árs. Hérlend-
is eru þeir á undanhaldi og koma upp
10 til 15 ný tilfelli á ári hverju og
tíðnin ein sú lægsta í heiminum.
Berklar eru yfirleitt læknaðir með
lyfjum en það sem er uggvænlegt,
síðustu árin er að komið hafa fram
lyfjaþolnir berklar, tegund sem er
illvjðráðanleg.
A lungna- og berklavarnadeild
Heilsuverndarstöðvarinnar er mið-
stöð berklalækninga hérlendis. Yfir-
stjóm þeirra er í höndum farsótta-
læknis, sem er Haraldur Briem, en
Þorsteinn Blöndal er yfirlæknir
deildarinnar. Með honum starfa
Ástríður Stefánsdóttir aðstoðar-
læknir og Dagmar Jónsdóttir hjúkr-
unarfræðingui-.
Skipta má berklalækningum í þrjú
áhersíusvið:
1. Finna og greina nýja berkla-
sjúklinga áður en þeir ná að dreifa
sjúkdómnum.
2. Finna nýsmitaða sem em í sam-
vistum við sjúklinga sem greinast.
3. Berklaskoða þá sem koma hing-
að til lands frá ákveðnum löndum,
ekki síst þeim löndum þar sem
berklar era í sókn og/eða lyfjaþolnir
berklar ríkjandi.
Berklar era sýking í lungum, sem
getur einnig náð til annarra líffæra,
og meðal einkenna eru hiti, hósti og
uppgangur. Þorsteinn segir að heim-
ilis- og heilsugæslulæknar séu í dag
einna mikilvægasti greiningaraðil-
inn. Þar sem berklar eru orðnir svo
fátíðir koma þeir ef til vill seint upp í
huga þeirra en helst að granur vakni
ef og þegar ekki tekst að vinna á
sýkingu með lyfjameðferð. Sé grun-
ur vakinn era sjúklingar sendir í
berklapróf hjá Iungna- og berkla-
Iækningadeildinni. Ef í ljós kemur að
prófið er neikvætt er eitthvað annað
á ferðinni en sé það jákvætt er tekin
lungnamynd og segir Þorsteinn þá
venjulega ekki leyna sér ef berklar
eru á ferð. Þeir séu mjög sérstakir
útlits á röntgenmynd og því auðvelt
að greina þá frá öðrum lungnasjúk-
dómum.
Sex mánaða meðferð
Berklar eru venjulega meðhöndl-
aðh’ með þremur tegundum sýkla-
lyfja þar sem hugsanlegt er að eitt
þeirra sé óvirkt. Meðferð tekur sex
mánuði og kostar kringum 120 þús-
und krónur. Þarf sjúklingur að koma
í viðtal til læknis mánaðarlega með-
an á meðferð stendur. Þegar nýr
sjúklingur greinist verður að kanna
hvort hann hefur þegar smitað út frá
sér og því verður að gera berklapróf
á þeim sem hann umgengst mest.
Venjulega nær það til heimilismanna
viðkomandi og reynist þeir allir já-
kvæðir er hringurinn stækkaður og
leitað til dæmis á vinnustað. Jákvæði
hópurinn, þ.e. þeir sem hafa berkla-
smit án þess að hafa virka berkla era
síðan teknir í meðferð til að girða
fyrir frekara smit og tekur sú með-
ferð einnig nokkra mánuði. Auk
þeirra 10 til 15 nýju berklatilfella á
ári hérlendis era milli 100 og 200
manns teknir í meðferð vegna hugs-
anlegs berklasmits.
Helmingur nýrra berklatilfella
hérlendis kemur upp meðal innflytj-
enda eða nýju íslendinganna, eins og
Þorsteinn kýs að kalla þá. Segir
hann mikilvægt að gera berklapróf á
þeim útlendingum sem hingað leita í
atvinnuskyni eða búsetu, ekki síst ef
þeir koma frá löndum þar sem berkl-
ar eru enn algengari en hérlendis.
Stjórnvöld setja það skilyrði fyrir þá
sem leita eftir atvinnu- og dvalarleyfi
hérlendis og era frá löndum utan
Evrópska efnahagssvæðisins að þeir
framvísi læknisvottorði. Slíkar skoð-
anir hafa farið fram hjá ýmsum
læknum og er berklaprófið eitt
nokkurra prófa sem viðkomandi
verða að gangast undh’.
Að tilhlutan Hai’aldar Briem far-
sóttalæknis og farsóttaráðs er sú
hugmynd uppi að lungna- og berkla-
vamadeildin annist sem flestar þess-
ar skoðanh’ svo þær séu sem mest á
einni hendi. Þorsteinn segir að
stundum geti verið erfiðleikum
bundið að fá fram alla sjúkrasögu og
nauðsynlegustu atriði um aðstæður
viðkomandi fólks þegar í ljós komi að
berklasmit sé á ferðinni. Bæði geti
tungumálaerfiðleikar verið á ferðinni
og fólki frá fjarlægum löndum finnist
menningarheimur okkar framandi
og það sé því hreint ekki tilbúið að
opinbera alla sögu sína fyrir læknum
sem séu eins konar ígildi yfirvalda.
Berklar virða því engin landamæri
og með síauknum samskiptum milli
heimsálfa geta þeir, og hafa, dreifst
um lönd þrátt fyrh’ að einstök lönd
hafi svp gott sem kveðið þá í kútinn.
Hvað Islendinga varðar er ástæðan
annars vegar áðurnefndir innflytj-
endur sem koma hingað frá löndum
þar sem berklar eru útbreiddir. Hins
vegar era íslendingar æ meira á
ferðinni sjálfir og segir Þorsteinn
nokkurra mánaða dvöl í slíku landi
geta boðið heim hættunni á berkla-
smiti. Fer það nokkuð eftir aðstæð-
um og nefnir hann að stutt dvöl á
ráðstefnu á lúxushóteli í Asíu eða Af-
ríku hafi tiltölulega litla hættu í fór
með sér en dvelji menn t.d. í
tvo-þrjá mánuði í slíku landi og deili
kjörum og aðstæðum með heima-
mönnum sé dæmi um að Islendingar
hafi náð í berklasmit. Af þessum sök-
um segir Þorsteinn að baráttan við
berklana sé alþjóðleg og á síðari ár-
um hafi bæði Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunin og ýmis mannúðar-
samtök tekið upp baráttu sem nær
yfir lönd og álfur.
Það sem vekur nýjan ugg í brjóst-
um þeirra sem fylgjast með berklum
er hins vegar sú staða að komnar era
fram berklategundir sem eru lyfja-
þolnai’. Þær verða með öðrum orðum
vart læknaðar með þeim lyfjum sem
læknar þekkja í dag. Hlutfall lyfja-
þolinna berklatilfella fer vaxandi og
þarf ekki að fara lengra en til Eist-
lands, Lettlands og Rússlands til að
finna 11,7%, 22% og 7,3% hlutfall en
í Hollandi er það 1,1%, 0,9% í Frakk-
landi og 1,9% í Englandi og Wales.
Þorsteinn segir að reynt sé að ráða
niðurlögum þessara berkla með því
að gefa fjórar til átta tegundir mjög
sterkra lyfja saman.
Eitt tilvik lyfjaþolinna
berkla hérlendis
Síðustu 12 árin hefur aðeins eitt
tilvik af lyfjaþolnum berklum komið
upp hérlendis. Tókst að lækna það
með þessari fjöllyfjameðferð.
Lyf við berklaveiki komu ekki
fram fyrr en um 1950 og fram að því
varð að hafa sjúklinga í einangrun í
lengri tíma. Má skipta í þrennt
hvernig sjúklingunum með lungna-
berkla farnaðist á fimm árum: þriðj-
ungur lést, þriðjungm’ læknaðist og
þriðjungur var áfram smitandi og
með virka berkla.
Áður en lyfjameðferðin kom til var
stundum gi-ipið til þess að höggva
sem kallað var, þ.e. að taka nokkur
rif þannig að lungað féll saman. Við
það pressaðist sýkti staðurinn saman
og bakteríur höfðu ekki lengur vaxt-
arskilyrði. Þessi meðferð læknaði
kannski berklana en menn misstu að
nokkru leyti starfsgetu sína.
í dag er ennþá mögulegt að beita
skurðaðgerð við berklum og þá eink-
um þegar lyfjaþolnir berklar eiga í
hlut. Er þá sýkti hluti lungans num-
inn brott og ná sjúklingar yfirleitt
fullum bata eftir slíka aðgerð.
Mfm

Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Barnaspítalinn fær
haus á ómsjá
NEISTINN, styrktarfélag hjart-
veikra barna, gaf Barnaspítala
Hringsins í gær sérstakan haus á
ómsjá og er um að ræða viðbót
við búnað sem spítalinn eignaðist
fyrir um tveimur árum. Tæki
þetta er fyrst og fremst ætlað til
skoðunar á fyrirburum, nýburum
og ófæddum börnum. Hróðmar
Helgason hjartalæknir á Land-
spitala tók við gjöfinni, en með
honum á myndinni eru þau Krist-
ín Kristjánsdóttir, Atli Dag-
bjartsson, Gunnlaugur Sigfússon
og Valur Stefánsson, formaður
Neistans.
Endurgreiðslur vegna
tannviðgerða aukast
BREYTINGAR verða gerðar á
reglugerð um sjúkratryggingar
vegna tannviðgerða um áramót.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis-
ráðherra mun undirrita reglugerðar-
breytinguna í dag, en hún eykur
réttindi unglinga, elli- og örorkuþega
og þroskahamlaðra. Áætlað er að
kostnaðaraukinn við breytingarnar
nemi 70-80 milljónum króna.
Reynir Jónsson tryggingatann-
læknir sagði að reglugerðin hækkaði
greiðsluhlutdeild 16 ára unglinga úr
50% í 75% til samræmis við það sem
væri hjá öðrum börnum. Ennfremur
myndu sjúkratryggingar taka þátt í
tannlæknakostnaði 17 ára unglinga,
en það gera þær ekki í dag, og yrði
greiðsluhlutdeildin 75%. Þar með
tækju almannatryggingar þátt í
tannlæknakostnaði allra barna upp
að sjálfræðisaldri.
Reynir sagði að réttindþ elli- og
örorkuþega yrðu aukin. I fyrsta
lagi yrði þátttaka trygginganna í
tannlæknakostnaði langlegusjúk-
linga, sem ekki hefðu vasapeninga,
hækkuð úr 75% i 100%. í öðru lagi
yrði réttur þeirra elli- og örorku-
þega sem væru með skerta tekju-
tryggingu hækkaður úr 50% í 75%.
I þriðja lagi fengju þeir sem ekki
ná tekjutryggingu 50% endur-
greiðslu, en þeir fá enga endur-
greiðslu í dag.
Reynir sagði að í dag fengju tveir
hópar þroskahamlaðra 90% endur-
greiðslu vegna tannlæknakostnaðar,
en nú væri bætt við einum flokki
barna sem fengju umönnunarbætur.
Endurgi-eiðsluhlutfall þessa hóps
yrði 90% í stað 75%. Þá væri í reglu-
gerðinni að finna ákvæði um að ekki
þyrfti að sækja um endurgreiðslu
fyrir þessi böra fyrr en þátttaka
trygginganna vegna þessa kostnaðar
væri komin yfir 30 þúsund krónur á
ári, en þetta mark er 20 þúsund á ári
ídag.
Reynir sagði ennfremur að reglu-
gerðin gerði ráð fyrir að heimilt yrði
að greiða fyrir tannplanta í tann-
lausa elli- og örorkuþega. Þetta
ákvæði verður þó skilyrt.
Kostar 70-80 milljónir
„Áætlað er að þetta kosti 70-80
milljónir til viðbótar á ári miðað við
þær forsendur að þörfin verði svip-
uð og verið hefur. Síðast voru gerð-
ar breytingar á þessari reglugerð
fyrir tveimur árum og miðuðu þær
að því að auka aðhald. Þær leiddu til
þess að kostnaður trygginganna við
tannlækningar minnkaði 1997 og
1998. Við gerum ráð fyrir að kostn-
aður almannatrygginga við tann-
lækningar verði á árinu 1999 sá
sami og hann var 1996. Það má því
segja að við séum að skila til baka
þeim sparnaði sem náð var með
breytingunum 1996. Ég tel að
breytingarnar hafi leitt til þess að
við séum að nýta peningana betur,“
sagði Reynir.