Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ1997 31
Sovéskar fimm ára
áætlanir og sextíu ára
áætlanir Landsvirkjunar
Athugasemd við
kvikmynd um Guðmundar-
Siglaugur
Brynleifsson
EINN þáttur fimm ára áætlana
í Sovétríkjunum sálugu voru vatns-
orkuvirkjanir, en þeim var ætlað að
standa undir orkuframleiðslu fyrir
stóriðju eða orkufrekum iðnaði.
Sovéskir verkfræðing-
ar og pólitískir hug-
sjónamenn töldu að
vatnsorkuvirkj anir
væru ódýrasti valkost-
urinn til orkufram-
leiðslu, eins og aðstoð-
arforstjóri Lands-
virkjunar, Jóhann Már
Maríusson, skrifar í
Morgunblaðsgrein 13.
maí sl. Höfundurinn tí-
undar væntanlega
orkuþörf heimsins á
komandi áratugum og
telur að aðrir úrkostir
til orkuöflunar séu
margfalt dýrari en
vatnsorkuvirkjanir. í
Sovétríkjunum var ork-
an frá stórvirkjunum notuð til stór-
iðjuvera og efnaiðnaðar, sem hafði
þau áhrif á síðastliðnum 60-70 árum
að gera Sovétríkin að mengaðasta
landssvæði heimsbyggðarinnar.
Þótt raforkan í Sovétríkjunum hafí
verið framleidd „með þeim hreinásta
hætti sem um getur ... og hægt
að halda mengun mjög í skefj-
um ... “, eins og aðstoðarforstjór-
inn skrifar um slíka framleiðslu, þá
olli notkun orkunnar eyðingu stórra
landssvæða í Sovétríkjunum, auk
þess sem stór landssvæði voru sett
undir uppistöðulón, og með röskun
lífkeðju fljótanna fór svo eftir
nokkra áratugi að Svartahaf og
Kaspíahaf urðu dauð höf.
Höfundur skrifar: „Stofnkostn-
aður vatnsorkuvirkjana er mjög
mikill og fjármagnið lengi að skila
sér til baka, en ef litið er til lengri
tíma, kannski 50-70 ára, þá er
þetta ódýrasti valkosturinn."
Síðar skrifar höfundur „en hins
vegar þegar búið er að afskrifa þess-
ar virkjanir þá eru þær algjörar
gullnámur".
Við þessar framtíðargullnámur
er það að athuga, að vatnsaflsvirkj-
anir og stó'rstíflur eiga ekki langt
líf fyrir höndum, meðalaldur þeirra
er rúm 60 ár (Guðmundur Páll Ól-
afsson náttúrufræðingur - grein í
Morgunblaðinu 29. maí sl.)
Draumsýn aðstoðarforstjóra
Landsvirkjunar um „gullnámurnar“
eftir 50-70 ár yrðu því heldur rýr.
Afleiðingarnar af hinum „stórhuga
áætiunum" landsvirkjunarmanna
um orkufrekan iðnað hér á landi og
jafnvel rafmagnssölu til Evrópu eft-
ir sæstreng hefðu þá þ.e. eftir
50-70 ár, breytt svo mynd landsins
að ömurlegt yrði yfir að líta með
efnaverksmiðjur og álver hingað og
þangað um landið með fylgjandi
umhverfisspjöllum og samfara þess-
um „stórhuga framkvæmdum" hlyti
raforkuverð til innlends iðnaðar og
hita og ljósa að stórhækka. Sú
hækkun er þegar hafin að frum-
kvæði Reykjavíkurlistans á Reykja-
víkursvæðinu um leið og hafist var
handa um virkjanir við Hágöngur
og eflingu íslensks-norska járn-
blendifélagsins og Norður-áls í
Hvaifirði, vegna þess að „stofn-
kostnaður vatnsorkuvirkjana er
mjög mikill" eins og segir í grein
aðstoðarforstjóra. í lok greinarinnar
segir: „Þegar menn eru því að setja
sig upp á móti því að virkja vatnsafl-
ið okkar, þá eru menn í raun og
veru að mæla með því að láta brenna
oiíu og kolum í heiminum með til-
heyrandi mengun ..." Samkvæmt
þessari staðhæfingu myndu hingar
stórhuga framkvæmdir Landsvirkj-
unar bjarga hvorki meira né minna
en öllum heiminum frá mengun,
enda hélt einn meðlima Orkustofn-
unar því fram fyrir nokkru að „ís-
lendingar væru nú þegar og yrðu í
framtíðinni stórkostlegustu fram-
leiðendur rafmagns í heiminum,
miðað við fólksfjölda".
Framkvæmdir Landsvirkjunar eru
Gísli
Guðmundsson
og Geirfinnsmál
ætlaðar til stóriðju, en eins og öllum
er kunnugt eru stóriðja og efnaiðnað-
ur mestu mengunarvaldar ekki síður
en illa rekin kjarnorkuver. En hér á
landi kemur fleira til, sem Guðmund-
ur Páll Ólafsson rekur
í áður tilvitnaðri grein,
sem er sú hætta sem
felst í stórstíflum á
„Eldvirkum reksvæð-
um, svo sem einstæðir
Köldukvíslarbotnar,
Veiðivatna- og Þjórsár-
svæðið, vatnasvæði
Jökulsár á Fjöllum og
mun víðar“ bjóða heim
hættunni á mögnun
jarðskjálfta eins og
dæmin sanna frá
„Hoover í Bandaríkjun-
um, Aswan í Egypta-
landi, Koyna í Indlandi,
Granval í Frakklandi
etc.“
Undirritaður leitaði
til Ragnars Stefánssonar jarð-
skjálftafræðings og spurði hann um
áhrif stórstíflna hér á landi til mögn-
unar jarðskjálftavirkni. Hann kvað
djúp og stór uppistöðulón auka á
Hvað geríst, spyr
Siglaugur Brynleifs-
son, ef „hin rámu
regindjúp ræskja sig
upp um Laka...
líkur á aukinni jarðskjálftavirkni.
Það þarf ekki meira til en „stórhuga
virkjanaframkvæmdir“ til að raska
jafnvægi jarðskorpunnar í auknum
mæli auk spennunnar sem þegar
er fyrir hendi og getur þannig auk-
ið á styrk jarðskorpuhreyfinga, hefj-
ist þær á annað borð, og jafnvel
komið á stað jarðskjálfta.
Hættan á jarðskjálftum hér á landi
er viðurkennd af öllum jarðeðlisvís-
indamönnum og eldvirknin er alltaf
yfirvofandi. Þess vegna eru allar
framkvæmdir sem geta raskað því
brothætta jafnvægi sem við búum
við, hættulegar, og full þörf er á að
jarðeðlisfræðingar og jarðfræðingar
séu hafðir með í ráðum þegar hags-
munahópur stjómenda Landsvirkj-
unar veður af stað í sínu virkjana-
æði. Tilgangurinn að treysta á gull-
námu eftir 50-70 ár er mgl, því
eftir hálfa öld þarf að endumýja all-
ar stíflur og vélar og þá þarf einnig
að greiða aftur það tjón, sem röskun
lífríkisins hefur valdið - sbr. reynsl-
una frá fyrrverandi Sovétríkjum. -
Hver maður hlýtur að sjá að hug-
myndir vatnsvirkjunarmanna um
sölu um sæstreng til Evrópu em
fáránlegar og að Landsvirkjun muni
með framkvæmdum sínum koma í
veg fyrir mengun heimsins, eins og
aðstoðarforstjórinn virðist gefa í
skyn í grein sinni.
Og í lokin, hvað gerist ef „hin
rámu regindjúp ræskja sig upp um
Laka?“
Höfundur er rithöfundur.
HÉR fara á eftir
athugasemdir mínar,
sem fyrrverandi rann-
sóknarlögrelgumanns
og yfirlögregluþjóns,
við kvikmynd Sigur-
steins Mássonar, Aðför
að lögum, um rann-
sókn á svokölluðum
Guðmundar og Geirf-
innsmálum sem sýnd
var í ríkissjónvarpinu
seint í aprílmánuði sl.
Vegna ónákvæmra
upplýsinga sem koma
fram í myndinni að því
er varðar sakbendingu
sem ég stjórnaði seint
á árinu 1977 og vegna
þess að mér var ekki gefinn kostur
á því að sjá myndina eftir að geng-
ið var frá henni til sýningar, tel ég
nauðsynlegt að taka fram eftirfar-
andi.
Þeir þrír dómarar sem höfðu með
málið að gera í sakadómi Reykja-
víkur, óskuðu eftir því að ég sæi
um sakbendingu þá sem fjallað er
um í myndinni. Dómararnir mæltu
að sjálfsögðu fyrir um hvernig
skyldi staðið að sakbendingunni.
Ég fékk til liðs við mig þáverandi
yfirmann tæknideildar rannsóknar-
lögreglu ríkisins, Ragnar Vigni,
aðstoðaryfirlögregluþjón, ásamt
nokkrum öðrum samstarfsmönnum
mínum hjá RLR.
Ég vil láta það koma skýrt fram
að þessi sakbending var unnin á
sama hátt og aðrar sakbendingar
sem ég hafði staðið að á 20 ára
ferli mínum við rannsóknarlög-
reglustörf. Þeir félagar minir sem
aðstoðuðu við þetta verkefni unnu
starf sitt af vandvirkni og hlutleysi
eins og starfsreglur rannsóknarlög-
reglu kveða á um.
Ég verð að játa að ég mundi
ekki nægilega vel eftir þessum at-
burði þegar Sigursteinn ræddi við
mig, enda liðin hátt í 20 ár síðan
sakbendingin fór fram. Myndin gef-
ur óbeint til kynna að ég hafi viður-
kennt einhverskonar mistök við
þetta verkefni en ekki eru gefnar
nánari skýringar á því, í hveiju þau
mistök hafi verið fólgin.
Þegar farið er að skoða verkefni
sem þessi eftir á þá er oftast auð-
velt að sjá hvar hefði mátt gera
betur. Svar mitt við spurningu Sig-
ursteins þar sem ég segi, „Auðvitað
hefði þurft að standa betur að hlut-
unum“, var vissulega svolítið fljót-
færnislegt þegar engar frekari
skýringar koma fram. Þar á ég ein-
faldlega við það að þegar grannt
sé skoðað eftir á megi auðveldlega
sjá að hægt hefði verið að standa
betur að hlutunum.
Þegar viðtal okkar Sigursteins
fór fram þá hafði ég ekki heyrt
hvað vitnin, Sigríður Magnúsdóttir
og Elínborg Rafnsdóttir, höfðu um
sakbendinguna að segja. En þegar
myndin var sýnd kemur fram að
I þær kvarta undan því að hafa ekki
verið látnar vita um
það að Kristján Viðar
hefði verið 10 sm hærri
en Guðmundur Einars-
son.
Ekki ætla ég að gera
lítið úr því sem vitnin
segja um þetta nú, en
ég geri mér ekki alveg
ljóst hvort þetta atriði
gæti hafa haft úrslita-
áhrif á niðurstöðu sa_k-
bendingarinnar. Ég
held nú samt að svo
sé ekki. Ég vil ekki
vera með neinar yfir-
lýsingar um hvort bet-
ur hefði mátt standa
að verki við þessa sak-
bendingu en mér dettur helst í hug,
eins og þá stóð á, að hægt hefði
verið að stilla upp ólíkari mönnum
með þeim sem hafði viðurkennt að
hafa verið með hinum horfna, Guð-
Ég vona að höfundi
kvikmyndarinnar sé það
jafnmikið kappsmál og
mér, segir Gísli Guð-
mundsson, að hafa það
sem sannara reynist.
mundi Einarssyni aðfaranótt 27.
janúar 1974. Ég verð líka að viður-
kenna að það er ekki æskilegt að
sækja menn í lögregluskólann til
að stilla upp í sakbendingu, því
hætta er á því að þeir þekkist, vegna
þess að þeir hafa oft verið í lög-
reglustarfi áður en þeir fara í skól-
ann. Fleiri atriði gæti ég nefnt en
ætla ekki að gera að svo stöddu.
Það er svo með þetta eins og svo
margt annað að það er fjarska auð-
velt að vera vitur eftir á.
Þá vil ég einnig taka fram að
þó mér væri kunnugt um skiptar
skoðanir, meðal lögfræðinga og lög-
reglumanna, um gildi þessarar sak-
bendingar vegna þess að birtar
höfðu verið myndir í fjölmiðlum af
sakborningum, þá bauð starfsskyld-
an mér að vinna það verk af hlut-
leysi og trúmennsku samkvæmt
stafsreglum rannsóknarlögreglu-
manna. Það tel ég mig hafa gert.
Aður hafði mér verið trúað fyrir
fjölmörgum sérverkefnum fyrir
dómstólinn í sambandi við hvarf
Guðmundar Einarssonar og reyndi
ég að leysa þau af þeirri nákvæmni
og hlutleysi sem mér var unnt, en
þess ber að gæta að þá var liðið vel
á fjórða ár frá hvarfi hans. Ég varð
ekki var við annað en störf mín
væru metin að verðleikum og er
hið sama að segja um síðasta verk-
efnið sem var margnefnd sakbend-
ing. Dómstóllinn fékk málsgögnin
í hendur þegar verkefninu var lokið
og varð ég ekki var við aðfinnslu
þeirra á þeirri framkvæmd.
Þá vil ég taka það fram að þeir
þrír dómarar sem fengu málið til
meðferðar fylgdust að sjálfsögðu
vel með öllum þeim atriðum sem
unnin voru eftir þeirra beiðni og
þar með var það þeirra verkefni
m.a. að taka ákvörðun um sakbend-
ingu þá sem hér um ræðir. Ekki
væri sanngjarnt að liggja þeim á
hálsi fyrir að gera tilraun til að
renna styrkari stoðum undir sann-
anir í málir.u. Það er líka vel hægt
að hugsa sér eftirá að heyrst hefðu
gagnrýnisraddir ef þeir hefðu ekki
látið þessa sakbendingu fara fram.
Að lokum vil ég taka fram að
erfitt getur verið að leiðrétta mistök
sem verða við gerð kvikmyndar eins
og hér um ræðir. Ég mun samt
reyna að fá leiðréttingu á því sem
að mér snýr og mér finnst gefa
ranga mynd af því sem ég hef nefnt
hér að framan. Ég vona að höfundi
myndarinnar sé það jafn mikið
kappsmál og mér að hafa það sem
sannara reynist“
Höfundur er fyrrverandi
yfirlögregluþjónn.
rJ O'JOjíy L 'J
HAMBORG
DUSSELDORF
MÚNCHEN
LTU
IMTERNATTONAL AIRWAYS
HEIMSBORGINA HAMBORG FYRIR LÁGMARKS VERÐ.
*Brottfarir: 22.júlí, 29.júlí, 5.ágúst,12.ágúst
Flugvallargjöld innifalin í verði
FERÐAMIÐSTOÐ AUSTURLANDS j
Stangarhyl 3a, Reykjavík, s.: 567-8545
Skógarlöndum 3, Egilsstöðum, s.: 471-2000
SUMARTILBOÐ
Qluggatjaldaefni
20% afsláttur
JöL Z-BRAUTIR OG GLUGGATJÖLD,
w FAXAFENl 14, SÍMI 533 5333.
j hársnyrtivörur
Veldu það besta
Fjársjóöur fyrir háriö úr náttúru íslands
Utsölustaðir: Apótek, heilsuvöruverslanir og
hársnyrtistofur um allt land.