Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Forhlið/innra borð
MYNDLIST
Listasafn Kópavogs
BLÖNDUÐ TÆKNI
ÁSA ÓLAFSDÓTTIR
Opið alla daga frá kl. 12-18.
Lokað mánudaga. Til 6. júlí.
Aðgangur 200 ki'ónur.
MYNDLISTARKONAN Ása
Olafsdóttir er snúinn aftur úr Svía-
ríki, þar sem hún hefur endurtekið
verið í víking, nú sem gestur á
Listafárinu svonefnda í Gautaborg.
Alltaf er eitthvað sérstakt og rót-
tækt við athafnir Ásu og þannig er
nú vísað til yfirgefinna húsa, sem
listamenn komu auga á og hag-
nýttu, hlutuðust svo til um að þau
yrðu endurnýjuð. Fyrrum farsóttar-
hús og hæli skipti um hlutverk og
varð að sýningarsölum og
vinnustofum. Þetta tekið
fram hér vegna þess að
vinnubrögð Ásu eru ekki
ósvipuð þeim er rata frá slík-
um listamannanýlendum og
grasrótarhreyfingum. Kem-
ur því ekki á óvart, að hún
sækir hugmyndir sínar til
fornrar íslenzkrar myndlist-
ar á miðöldum, í þessu tilviki
Jónsbókarhandrits. Telur
skrifara handritanna elztu
myndlistarmenn okkar, sem þó má
draga í efa, því eitthvað hiýtur að
hafa verið til af þeim á sögu- og
þjóðveldisöld þótt fátt sé um sýnileg-
ar menjar. Hins vegar er alveg rétt
að kalligrafían var að vissu marki
myndlist, í sumum tilvikum ótvíræð
myndlist.
- Það sem við sjáum, og sjáum
í raun ekki að hluta, eru myndir
rýmisdýptar, þar sem listakonan
notar tvo blindramma sem festir eru
saman, innra og ytra borð. Ytra
borðið blasir að sjálfsögðu við, en
skorið er gat á það svo sér í málað
uppstækkað letur á innra borði en
aðeins að takmörkuðu leyti, þannig
að hinn hlutinn er hulinn heimur sem
opið er að spá í. í útliti minna verk-
in stundum ekki svo lítið á helgi-
myndir, vinnsluferlið er að megin-
hluta til blönduð tækni, en á stund-
um krosssaumur, í einu tilviki
myndaröð unnin af handverkskonum
á Sléttuvegi 11-13, sem færðu borg-
inni verkin til eignarhalds.
í verkunum kemur glögglega
fram sú ríka tilhneiging til rýmis-
legrar dýptar sem kom svo vel fram
á sýningu í Norræna húsinu fyrir
tveimur árum, en nú er skreytikennd
áferð með trúarlegri skírskotun hluti
heildarinnar og er maður ekki alltaf
sáttur við þá blöndu. Og hvað sem
öllum framsæknum tilraunum og
nýjungum líður höfðaði krosssaums-
verkið „Letur“ (7) mest til lýnisins
fyrir ferskleika og upprunalega
sköpunargleði...
L i t a fl æ ð I
MÁLVERK
SIGURBJÖRN JÓNSSON
Málarinn Sigurbjöm Jónsson er
helst þekktur fyrir óformlegar litasin-
fóníur, sem á hlutlægum grunni
skara heim tónlistarinnar. Yfirmáta
umbúðalausar og Ijörlega málaðar
litaheildir sem afar framandi undir-
tónn einkennir. í upphafi voru mynd-
verk minni stærða mjög áberandi hjá
listamanninum, en á síðustu árum
mjög stórir dúkar með miklu og nær
óheftu flæði afmarkaðra litaheilda. í
báðum tilvikum kennir maður sterkra
áhrifa frá amerísku málverki, jafnt í
hlutlægri sem óhlutlægri gerð, en
Sigurbjörn virðist þó hafa ijarlægst
þau ákveðnu hlutlægu myndefni sem
voru svo áberandi framan af. Ein-
kennandi fyrir vinnubrögðin er hve
litirnir liggja laust á yfirborðinu og
að gerandinn vinnur hratt og létt,
líkt og sársaukinn og átökin við
dýpri lífæðar litarins séu honum
framandi og helzt gildi að ná fram
hrifsterku samræmi. Þetta virðast
þannig fyrst og fremst vera vinnu-
stofumálverk máluð samkvæmt fyr-
irfram gefnum stefnumörkum, sem
leyfa síður skapandi kenndum að fá
útrás og alls ekki þeim sem einung-
is vakna við yfirlegur, átök og vægð-
arlausa krufningu grunnatriðanna.
Maður getur helzt nefnt þetta
stemmur augnabliksins og hraða
atburðarás á myndfleti og vissulega
er hér gengið afar hraustlega til
verks. Vinnsluferlið á auðvitað rétt
á sér, enda notað af mörgum, en
maður saknar ósjálfrátt greinilegra
jarðtengdra hrifa frá umhverfinu,
vel að merkja íslenzku umhverfi,
ramman safaríkan undirtón eins og
sér stað í litasinfóníum Svavars
Guðnasonar. Það er svo helst í dúk-
um eins og „Ógn“ (9) og „Draumur
Hafmeyjunar" (11) að Sigurbjörn
þrengir sér inn í sjálf grunnmál
myndflatarins, og litrófsins um leið.
Fullkomlciki
INNSETNING
IRIS ELVA
FRIÐRIKSDÓTTIR
Sjaldan hefur maður orðið vitni
af jafn algjörri innsetningu og við
blasir í kjallararými safnsins, þannig
að maður freistast til að nefna hana
samgróning eða fullkomleika.
Listakonan Iris Elva nefnir þetta
list hugans, og segist líta á myndlist
sína sem röð af tilraunum til að
draga fram kvenlegt næmi í efni sem
flestir álíta „dauð“ - efni
eins og pólýester og steypu.
Þetta hef ég gert með því
að tefla saman andstæðum -
hita kulda, mýkt og hörku,
líf og dauða ... í efnið set ég
tilvísun um kvenlega nálægð.
Stundum örlar aðeins á ná-
lægðinni, en einmitt þannig
vil ég að hún yfirgnæfi and-
stæðu sína. Ég vil láta í mér
heyrast með því að hvísla.
Öll sköpun er hugmynd. Ef
sköpun á sér ekki rætur í ígrund-
aðri hugmynd er hún eins og rót-
laust tré, - eingöngu á yfirborðinu
og hlýtur að falla. Þetta er allt sam-
an gott og gilt og auðvelt að sam-
sinna listakonunni eftir skoðun sýn-
ingarinnar. Hún virkjar þannig
þenslumátt þagnarinnar til hins ýtr-
asta, myndverkin þrengja sér ekki á
vit skoðandans, heldur gera vart við
sig hægt og hljótt. Rýmið er ein
heild og fátt annað sem vekur at-
hygli skoðandans en þessi einfalda
ákveðna og markaða heild. Hvernig
einstök verk njóta sín svo til að
mynda á samsýningu er ekki gott
að segja, undantekning er þó röð
átta láréttra ferhyrndra eininga, þar
af eru íjórar með endurtekinni fugl-
símynd. Hér á sér stað afar verðmæt
litræn þróun, og þetta er nú einmitt
það sem maður nefnir gjarnan að
virkja innri lífæðir litarins, getur
jafnt gerzt í veikum sem sterkum
litaheildum. Og rétt er það hjá Irisi
Elvu, að myndirnar afhjúpi kvenleg-
ar kenndir gagnvart umhverfinu, og
mikið gott til þess að vita að enn
eru til konur er afneita ekki þeim
sérstöku og dýrmætu eðliskostum.
Bragi Ásgeirsson
Ása Sig-urbjörn Iris Elva
Ólafsdóttir Jónsson Friðriksdóttir
Platan ber
tónskáldinu
fagurt vitni
TONLIST
Hljómplötur
„THE MUSIC OF ÁRNI
BJÖRNSSON"
Sönglög. Píanósónata í D-moll op.
3. Rómönsur fyrir fiðlu og píanó
nr. 1 & 2. James Linsney, píanó,
Gunnar Guðbjörnsson tenór, Eliza-
beth Layton, fiðla. Hljóðritað í júní
1996 í St. Martin’s Church, East
Woodhay, Hampshire, Englandi.
Framleiðandi/hljóðmeistari: Gary
Cole. Útgefandi: Music Islandica.
Isberg Limited. Olympia OCD 463.
ÁRNI Björnsson (f. 1905)
verður án efa talinn í flokki
helstu tónskálda íslenskra, enda
þótt honum yrði
ekki gert kleift að
þróa feril sinn og
þroska; var á miðj-
um aldri fyrir til-
gangslausri árás ól-
ánsmanna, sem olli
varanlegum heila-
skaða. Hann hafði
þó ekki gleymt að
leika á píanóið og
var fær um að
semja góða tónlist,
enda þótt tempi yrði
hægari og útsetn-
ingar einfaldari. Og
þrátt fyrir skerta
andlega orku vann
hann til fyrstu verð-
launa í norrænni samkeppni á
vegum danska útvarpsins með
Tilbriðum um tema í þjóðlagastíl
fyrir blásarasveit, sem hann
skrifaði 1970. Árni var að miklu
leyti sjálfmenntaður í tónlistinni,
en stundaði þó á fullorðinsárum
tónlistarnám í tvö ár við Royal
College of Music í Manchester.
Er hann flutti úr sveitinni til
Reykjavíkur nam hann flautuleik
og varð einn af meðlimum Sinfó-
níuhljómsveitar íslands frá
stofnun hennar, sem á þeim tíma
var að mestu leyti ólaunað starf.
Hann vann fyrir sér og fjölskyldu
með kennslu og einnig lék hann
á píanó í danshljómsveit.
Þessi kærkomna hljómplata
ber Árna fagurt vitni sem tón-
skáldi. Mörg sönglaganna eru
vel þekkt, sum minna - því mið-
ur. Þau bestu eru hreinar perlur
og get ég vel tekið undir með
píanóleikaranum, James Lisney,
sem minnist sérstaklega á Einbú-
ann við ljóð Jónasar Hallgríms-
sonar, Rökkurljóð (Ólafur J. Sig-
urðsson), Við dagsetur (Jón
Þórðarson) og Horfinn dag (Sig-
urður B. Gröndal) í ágætu spjalli
í bæklingi. Gunnar Guðbjörnsson
syngur þessi lög
frábærlega vel.
Rómönsurnar tvær
eru sennilega betur
þekktar í hljóm-
sveitarbúningi, en
hér eru þær prýði-
lega leiknar af þeim
Elizabeth Layton
(fiðla) og James Li-
sney. Loks leikur
James Lisney píanó-
sónötur í D-moll,
metnaðarfullt verk
og áheyrilegt, þó
ekki geti það talist
frumlegt fremur en
flest íslensk verk
samin á þessum
tíma. Þetta er með fyrstu verkum
Árna (op. 3), rómantískt, fallegt
og geðríkt a la Brahms með skír-
skotun í Grieg og Chopin (prelod-
íur). Mjög vel leikið.
Hljóðritun er ágæt, og hér er
því um kærkomna hljómplötu að
ræða - sem bætir verulega úr
vanrækslusynd og tómlæti gagn-
vart mörgum tónsmíðum þessa
ágæta tónskálds.
Oddur Björnsson
Árni
Björnsson
Framandi sjónarhom
Nýjustu hefti tímarit-
anna Jóns á Bægisá og
Andblæs eru fjölbreytt
og skemmtileg að efni.
Þröstur Helgason
gluggaði í þau og segir
frá því helsta sem bar
fyrir augu.
I ÞRIÐJA bindi Islensku bókmennta-
sögunnar sem kom út um síðustu jól
fjallar Viðar Hreinsson um vestur-
íslenskar bókmenntir og segir að um
aldamótin hafi verið hægt að nafn-
greina vel á annað hundrað skáld
og hagyrðinga sem birt höfðu skáld-
skap í bókum og blöðum í Vestur-
heimi. Þetta er auðvitað með ólíkind-
um, ekki síst þegar litið er til þess
að það hafa kannski verið um tíu
þúsund íslendingar í Vesturheimi á
þessum tíma en alls fluttu þangað
á milli sautján og átján þúsund
manns frá íslandi.
Og enn láta íslenskættuð skáld
að sér kveða í Vesturheimi. I nýj-
asta hefti tímarits þýðenda, Jóni á
Bægisá, eru birtar þýðingar á vest-
ur-íslenskum skáldskap og greinar
sem meðal annars fjalla um vandann
að þýða þessar bókmenntir. Það er
annars merkilegt að þar til nýlega
hafa íslendingar sýnt lítinn áhuga á
þessum bókmenntum. Guðrún Björk
Guðsteinsdóttir segir í grein í Jóni
á Bægisá að það hafi ríkt eins kon-
ar „menningarlegt kaldastríðs-
ástand" hér á landi „gagnvart bók-
um skrifuðum á ensku og frá fram-
andi sjónarhorni um íslenskan menn-
ingararf, allt þar til Ormstunga gaf
út Játningar landnemadóttur [eftir
Lauru Goodman Salverson] í þýð-
ingu Margrétar Björgvinsdóttur árið
1994.“ Guðrún segir að það megi
líta svo á þetta tölublað Jóns á
Bægisá marki endanlegt fall þagn-
armúrsins sem umlokið hafi vestur-
heimskar bókmenntir hér.
Fátt sem bendir til
íslenskra ætta
í heftinu er birtur skáldskapur
eftir sjö kanadíska rithöfunda af ís-
lenskum ættum, þann elsta fæddan
1927 og þann yngsta fæddan 1948.
í inngangi segir að ekki sé rétt að
segja að þessir höfundar séu vestur-
íslenskir í hefðbundnum skilningi
þess orðs, heidur séu þeir kanadísk-
ir enda skrifi þeir um kanadískt
umhverfi og veruleika. Þetta má til
sanns vegar færa. Það er fátt sem
bendir til þess að höfundarnir séu
HVAT? Tala thu islenzku? er
spurt á forsíðu Jóns á Bægisá
en þar eru birtar þýðingar á
vesturheimskum bókmenntum
og greinar um þær.
af íslenskum ættum, nema ef vera
skyldi eitt og eitt íslenskt nafn sem
kemur fyrir í textunum.
Ljóðaflokkur Kristjönu Gunnars,
Næturvinnuþjarkar ragnaraka, er
þó ortur um, eða öllu heldur inn í,
íslenskan veruleika; íslenskur fiskur,
íslenskar fjörur, íslenskar hafnir.
Þetta virðist friðsamlegt en Krist-
jana fjallar um efni sem ekki hefur
verið ort um hér á landi í langan
tíma; kjarnorkuvána, mengunina,
tortímingu mannkynsins: „við döfn-
um og þróumst, að minnstakosti /
hingaðtil, með því að brenna / olíu
og kolum, knöppum forða og stub-
bóttum / sem ekki mun endast /
ekkert endist / við erum líka endan-
leg“. Viðfangsefnið er stórt og mik-
ið og orðin í réttu hlutfalli við það,
bæði lítil og vanmegnug.
Aðrir höfundar skáldskapar í heft-
inu eru William D. Valgardson, Mart-
ha Brools, David Arnason, Betty Jane
Wylie, Paul A. Sigurdsson og Bill
Holm. Auk Guðrúnar Bjarkar skrifa
greinar í heftið Soffía Áuður Birgis-
dóttir, Garðar Baldvinsson og Gunnar
Gunnarsson. Kynningar eru á öllum
höfundum í heftinu.
Oft meiri leikgleði
Sjötta hefti tímaritsins Andblæs
er sneisafullt af frumsömdum ís-
lenskum skáldskap en að þessu sinni
eru einnig birt tvö þýdd ljóð eftir
norska skáldið Knut Ddegárd. Jafn-
framt eru fjögur myndverk í heftinu
eftir Pál Heimi, Marilyn Herdís
Mellk og Ágúst Bjarnason.
Andblær hefur einkum haft það
hlutverk að birta skáldskap eftir
yngri skáld og ýmiss konar tilraunir
á skáldskaparsviðinu; framandi eða
nýtt sjónarhorn má kannski segja
að hafi verið upphaflegt markmið
Andblæs. Hafði lengi vantað slíkt
tímarit þegar Andblær kom fram á
sjónarsviðið fyrir fáum árum.
Það hefur oft verið meiri leikgleði
í tímaritinu en í þessu sjötta hefti
þess. Minna er af tilraunastarfsem-
inni sem einmitt var sá ferski andb-
lær sem það bar íslenskum bók-
menntum í upphafi. Hér eru þó fá-
ein verk í þessum tilraunaanda eins
og til dæmis eftir Ólöfu Pétursdóttur
og Kjartan Árnason. Kannski setja
bara skáld eins og Kristján Karls-
son, Þóra Jónsdóttir, Matthías Jo-
hannessen og Knut Údegárd svona
yfirgnæfandi og yfirvegaðan svip á
þetta hefti að annað fellur í skugg-
ann.
Aðrir höfundar efnis í heftinu eru
Guðmundur H. Helgason, Valgerður
Benediktsdóttir, Þórður Helgason,
Hrannar Þór Bjartmarsson, Þorvarð-
ur Hjálmarsson, Hrafn A. Harðar-
son, Sólmundur Friðriksson, Gunnar
Randversson, Kristjana Emilía Guð-
mundsdóttir, Karl Hallgrímsson,
Alexander, Þyrí Halla Steingríms-
dóttir, Helga Bára Tryggvadóttir,
Þórhallur Þórhallsson, Anna Karin
Júlíussen og Guðrún Lillý Guð-
björnsdóttir. Allir höfundarnir eru
kynntir lítillega í heftinu.