Morgunblaðið - 14.05.1988, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MAÍ 1988
Skuggar grúfa yfír á 40
ára afmæli Ísraelsríkis
Á 40 ára afmœli Ísraelsríkis í
dag, 14. maí, grúfa skuggar
yfir. Mánuðum saman hefur
herinn reynt að kveða niður
uppreisn Palestinumanna á
Vesturbakkanum og í Gaza af
vanmáttugri harðýðgi sem hef-
ur vakið skelfingu og hrylling,
innan ísraels sem utan. Samt
munu ísraelar fagna afmælinu.
Það út af fyrir sig, að ísrael
skuli hafa orðið að veruleika
og staðið í 40 ár er afrek i
sjálfu sér.
Það var Davíð Ben Gurion sem
las sjálfstæðisyfírlýsinguna
síðdegis þann 14. maí, þar sem
heitið var jafnrétti öllum þegnum
af hvaða kynstofni þeir væru og
hverrar trúar. íbúar Tel Aviv dön-
suðu á götum úti og mikil gleði
rfkti. Sú gleði var þó blandin
kvíða, því að arabaþjóðir höfðu
hótað að eyða ríkinu jafnskjótt.
Og um kvöldið réðust egypskar
flugvélar á Tel Aviv og dansandi
hópurinn átti fótum fjör að launa
að forða sér úr sprengjuregninu.
Síðan komu herir fíeiri arabarfkja
til skjalanna og barizt var af mik-
illi hörku. Lengi vel reyndu ísrael-
ar að halda Jerúsalem, og í minn-
um er höfð hetjuleg barátta nok-
kurra tuga gyðinga sem vopnlitlir
og matarlausir reyndu að koma í
veg fyrir að jórdanskir hermenn
tækju gömlu borgina. Jórdanir
höfðu nánast lokað leiðinni til
Jerúsalem, svo að ekki tækist að
senda gyðingunum liðsauka. Að
lokum urðu þeir að gefast upp og
næstu nítján ár var gamla borgin,
innan veggjanna, gyðingum helg-
astur staða, þeim lokaður.
En ísraelar sátu ekki auðum
höndum næstu ár. Þrátt fyrir ótal
erfíðleika, sem blöstu við hvar-
vetna réðust þeir f að byggja upp
nýtt þjóðfélag, lýðræði að vest-
rænni fyrirmynd, en reynt var að
sníða að þörfum hinna marglitu
hópa sem á þessum og næstu
árum flykktust til ísraels.
Eftir að ljóst var, að stórveldin
myndu samþykkja stofnun ísraels
hafði farið að hitna undir gyðing-
um, sem höfðu búið öldum saman
í arabalöndunum og þeir komu í
hundruð þúsunda tali til landsins.
Öllu þessu fólki þurfti að sinna,
útvega húsnæði, vinnu, kenna
þeim hebresku, tungumálið sem
lffgað hafði verið við og gert að
þjóðtungu. Ashkenazi gyðingar
höfðu sett á laggimar kibbutzim,
samyriqubú, sem voru reyndar
sniðin að þýskri fyrirmynd og
hafði hið fyrsta tekið til starfa f
Palestfnu um hundrað árum áður.
Innflytjendumir komu sem sagt
úr flestum heimshomum. Ashk-
enazi gyðingamir höfðu framan
af yfírburðastöðu, og sefardim
gyðingamir töldu að þeir sætu
ekki við sama borð hvað almenn
réttindi snerti. Þeir staðhæfðu að
þeim væri holað niður á verstu
stöðunum og aðbúnaður væri
langtum verri en hinna. En lengi
var þó kyrrt millum þessara hópa,
enda máttu allir hafa sig við upp-
byggingu landsins.
Skólar voru byggðir, svo og
sjúkrahús, menningarstofnanir,
vegir lagðir, ráðist var í umfangs-
miklar uppgræðslu- og gróður-
framkvæmdir, þar sem eyðimörk-
in var áður. „Látum eyðimörkina
blómstra," sagði Ben Gurion í
sffellu _og eggjaði landa sína ós-
part. Árangurinn kom ótrúlega
fljótt í ljós og óhætt að segja, að
ísraelar öfluðu sér bæði virðingar
og aðdáunar á þessum árum.
Ekki skal því gleymt, að þeir
sneru sér að því af mikíum krafti
Sagt frá stofnun ríkisins
að koma sér upp her. Nokkrir
tugir þúsunda ungra gyðinga
höfðu fengið þjálfun á Vesturl-
öndum, áður en sjálfstæðisstríðið
skall á. Þeir miðluðu af þekkingu
sinni og bandamenn ísraela lögðu
þeim lið. Her ísraela og vopnabún-
aður varð á fáeinum árum sá
sterkasti í þessum heimshluta,
eins og fram kom f átökum þeirra
við arabana margsinnis. Gríðar-
legir Qármunir voru lagðir til her-
mála og hefur svo verið alla tíð.
Ekki ætti að þurfa að fjölyrða
að gyðingar rekja ættir sfnar til
Abrahams. Arabar eru afkomend-
ur launsonar Abrahams. Guð skip-
aði Abraham að halda á brott frá
Kaldea og fara til Kananslands
þar sem hann myndi verða ætt-
faðir mikillár þjóðar. Höfundar
Gamla testamentisins beittu sér
að þvf að tryggja að gyðingar
gætu rakið ættir sínar til Abra-
hams og með því varðveittu þeir
upprunatilfínningu gyðinga, sem
hefur í mörgum tilvikum gengið
á slgön við tímaröðun.
Því má siqóta inn í leiðinni, að
sú grínsaga er vinsæl í fsrael, að
guð hafí aldrei ætlað Abraham
að fara til Kananslands. Þar sem
guð hafí hætt til að stama, hafí
Abraham misskilið hann, en í
rauninni hafí guð verið að reyna
að segja honum hann ætti að fara
með lýð sinn til Kanada.
í aldir hafa gyðingar verið
dreifðir um allar jarðir, það er
kallað diaspora og kannski ekki
úr vegi að minna á að Palestínu-
menn eru nú famir að orða það
svo, að þeir séu í diaspora nútí-
mans. Gyðingar hafa hvarvetna
haslað sér völl á sviði peninga-
stjómunar og listsköpunar, svo
eitthvað sé nefnt, sem þeir hafa
reynzt afburðamenn í. Um síðustu
aldamót vom gyðingar mjög vold-
ugir í ýmsum Evrópuríkjum, ekki
sízt bókstafstrúargyðingar í Aust-
ur Evrópu. Árið 1881 hófust
skipulagðar ofsóknir á hendur
gyðingum í Rússlandi, en þeir
bundust þá samtökum, sem kall-
aði sig unnendur Zions og sfðar
var Biluhópurinn settur á laggim-
ar. Biluhópurinn sendi frá sér
kröfugerð 1882 þar sem farið er
fram á að gyðingar fengju hæli í
Palestínu.
Það er svo árið 1897, sem The-
odore Herzl hélt fyrstu ráðstefnu
zionista í Basel í Sviss. Herzl varð
leiðtogi þessarar hreyfíngar, sem
skilgreindi markmið sín svo að
gyðingar fengju að setjast að f
Palestínu og búa sér þar þjóðar-
heimili. Skyldi öryggi þeirra
tryggt með alþjóðalögum. Herzl
spáði því að innan fimmtíu ára
yrði þetta orðið að vemleika og
honum skeikaði ekki nema um ár.
Herzl tókst ekki að fá vilyrði
'Tyrkjasoldáns, sem réð þá Pal-
estínu. En allmargir gyðingar frá
Póllandi og Rússlandi tóku að
flytjast til Palestínu upp úr alda-
mótum en þrátt fyrir þessa flutn-
inga var svo árið 1923, að 92
prósent íbúa vora Palestínumenn.
Þeir vom af skiljanlegum ástæð-
um í meira lagi andsnúnir því að
gyðingar settust að í landinu, en
með Balfoursamþykktinni frá
1917, sem ótal sinnum hefur ver-
ið vitnað í, töldu gyðingar hag
sínum harla vel borgið. Þó var
tekið fram í samþykktinni að ekki
skyldi í félagslegu né trúarlegu
tilliti gengið á rétt þjóðarinnar,
sem fyrir var í landinu.
Eins og alkunna er höfðu Bret-
ar lögsögu í Palestínu eftir fyrri
heimsstyijöldina og þrátt fyrir að
fljótlega kæmi í ljós, að sambúð
Palestínumanna og gyðinga væri
ekki áfaílalaus, verður þó af flestu
markað, að Bretar hafí dregið
taum gyðinga.
Árið 1936 var reiði Palestínu-
manna orðin svo megn, að þeir
efndu til allshetjarverkfalls, sem
kallað hefur verið lengsta verk-
fall sögunnar. Skömmu síðar
gerðu þeir frumstæða og heldur
óbjörgulega tilraun til uppreisnar
gegn Bretum. Upplausn og ókyrrð
setti almennt svip sinn á Palestínu
þessara ári, þó svo að Bretar
reyndu að friða Palestínumenn
með því að gefa út Hvíta bók, þar
sem heitið er að dregið verði úr
innflutningi gyðinga til landsins
og settur á hann kvóti. Hefði
þessu verið fylgt eftir hefðu Pa-
lestínumenn haldið meirihluta-
stöðu sinni.
Nazistaofsóknimar í Þýzkal-
andi höfðu mikil áhrif á gyðinga
víðs vegar um heim. Bandarískir
gyðingar kröfðust þess 1942 að
dyr Palestínu yrðu opnaðar upp á
gátt. Allt kom þó fyrir ekki. Samt
komst slangur til landsins, en það
var hverfandi miðað við þann
§ölda sem var í Evrópu og beið
ekki annað hlutskipti en dauði f
útrýmingarbúðum.
Árið 1946 vom gyðingar í Pal-
estínu orðnir 608 þúsund. Þeir
höfðu komið á fót sfnum eigin
„her“ eins og fyrr var vikið að,
Haganah og gerði hann Bretum
og aröbum marga skráveifuna.
Illræmd hermdarverkasamtök
gyðinga, Irgun og Stem unnu
mikil fólskuverk. Forsvarsmenn
þeirra tveir urðu síðar forsætis-
ráðherrar ríkisins, þeir Menachem
Begin og Yitzak Shamir. Einna
alæmdastur er þó atburðurinn
sem jafnan er kenndur við bæinn
Deir Yassin, er Irgunsamtökin
drápu 200 íbúa bæjarins, karla
konur og böm. Bæði Haganah og
bráðabirgðastjómin fordæmdi
Davið Ben Gurion, réttnefndur
faðir Ísraelsríkis
verknaðinn. Meðal Palestínu-
manna em Deir Yassin fjölda-
morðin greypt í huga þeirra, nýj-
um kynslóðum sögð sagan. En
þegar hér var komið sögu tóku
Palestínumenn að átta sig á, að
ekki yrði aftur snúið. Helförin í
Þýzkalandi og afskiptaleysi vest-
rænna þjóða í stríðinu var að sliga
samvisku Vesturlanda. Lögð var
fram á Allsheijarþinginu tillaga
um að Palestínu yrði skipt í tvö
ríki. Arabar neituðu þá að sam-
þykkja tillöguna og virðast enn
hafa búizt við að halda landinu.
Svo varð þó ekki. Lögsaga Breta
var að renna út, Sameinuðu þjóð-
imar samþykktu að leyfa gyðing-
um að stofna rfkið, án þess þó
að þær tryggðu hag Palestínu-
manna.
Sú ógn sem gyðingar töldu, að
Palestínuríki á Vesturbakkanum
jnði, er skiljanleg þeim sem sækir
landið heim. Sú tillaga að gyðing-
ar láti Jerúsalem af hendi er og
óhugsandi. Palestínumönnum er
löngu orðið ljóst að ísrael mun
standa svo framarlega sem það
eyðir ekki sjálfu sér f innbyrðis-
sundmngu. Þar er gmnnt á deil-
um milli ashkenazi og sefardim
gyðinga, greinir em milli trúar-
hópa og deilur um efnahagsmál.
Deilumar em af öllum toga og
það er kannski meðal annars
vegna þess hve þær vora orðnar
áleitnar, að ísraelum hefur ekki
tekizt að ^tanda saman, né vinna
að vitlegri lausn á málum sem
snerta Palestínumennina.
En tilvist ísraels hefur breytt
mynd heimsins og vinir ísraels
hljóta að vona, að þeir beri gæfu
til og hafí þann kjark sem þarf
til að ráða fram úr þessum við-
kvæmu málum. Þjóð sem sætti
ofsóknum um aldir og átti hvergi
höfði að halla ætti að vera glögg-
ari öðmm á hvaða eymdarlíf Pa-
lestínumönnum er boðið upp á og
geta lagt fram skerf til að greiða
úr málunum, svo að þeir sem í
hlut eiga, standi ekki bara upp-
réttir eftir. Heldur hafí sóma af.
Texti:
Jóhanna Kristjónsdóttir
Israelskir hermenn náðu gömlu Jerúsalem í Sex daga strfðinu
Innflytjendur horfa til strandar