Morgunblaðið - 09.09.1984, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1984
89
storminum heyrði ég Griffith
kalla: „Billy, settu í gang. Náið
þessu andliti."
Atriðið á ísjakanum var þó enn
hræðilegri raun. Ein af hugmynd-
um Lillian í sambandi við gerð
þess var að hafa aðra höndina og
hárið í ísköldu vatninu þegar hún
lá á ísnum. „Ég var alltaf að fá
þessar fínu hugmyndir og þjást
fyrir þær,“ skrifaði hún. „Eftir
stutta stund fraus á mér hárið og
mér fannst eins og hendin á mér
logaði. Allt fram á þennan dag
finn ég enn til í henni þegar ég er
lengi úti í kulda."
( bandaríska tímaritinu „Amer-
ican Cinematographer" frá 1921 er
lýsing kvikmyndatökumannsins,
Lee Smiths á upptöku atriðisins á
ísnum. Hann segir:
„Við höfðum áhættumenn til
reiðu bæði fyrir Lillian Gish
og Barthelmess (bónda-
sonurinn) en við notuðum þá
aldrei... Gish var hugrakk-
asta kona í heimi. Það var
verulega pínlegt að sjá bless-
að, aumingja barnið koma
sér fyrir á ísjakanum og
menn ýta henni út í straum-
inn, en hún kvartaði aldrei
eða sýndi á sér óttamerki.
Kuldinn var bitur og Gish
var berhöfðuð og án skjól-
fatnaðar, svo það var nauð-
synlegt í hléum að koma
henni í land og hlýja henni.
Stundum þegar ekkert réðst
við ísinn varð hún næstum
rænulaus af kulda, en hún
náði sér alltaf fljótt á strik
og virtist aldrei þjást neitt."
Myndatökumaðurinn Bilfy Bitzer og leikstjórinn D. W. Grifíith.
LA BOHEME. Dauðaatriði Lillian Gish með John GilberL
í kvikmyndirnar
fyrir slysni
Lillian Gish gerðist kvikmynda-
leikkona fyrir slysni. Árið 1912
var hún og systir hennar, Dorothy
í heimsókn í „The Biograph Stud-
ios“ í New York vegna þess að þær
höfðu heyrt að vinkona þeirra,
Gladys Smith, væri að vinna þar
(Gladys Smith hafði breytt nafni
sínu í Mary Pickford). í anddyrinu
hittu systurnar ungan mann, sem
spurði þær hvort þær kynnu að
leika. „Eg hélt að hann héti herra
Biograph. Það leit út fyrir að hann
væri eigandi staðarins. Dorothy
sagði: „Herra, við erum alvöru
leikkonur,““ skrifaði Lillian.
„Jæja,“ sagði hann. „Ég er ekki
að meina hvort þið getið farið með
texta. Ég meina getið þið leikið?"
Við vissum ekki hvað hann átti
við. Hann sagði: „Komið upp.“ Við
fórum upp þar sem leikararnir
biðu og hann setti i gang æfingu á
atriði um tvær stelpur, sem áttu
að vera króaðar inni af innbrots-
þjófum og innbrotsþjófarnir skutu
á þær. Við fylgdumst með hinum
leikurunum til að sjá hvað þeir
gerðu og við vorum nógu sniðugar
til að taka ábendingum þeirra. Að
lokum þegar hámarki var náð dró
annar þjófurinn upp byssu og fór
að skjóta út f loftið og elta okkur
um herbergið. Við héldum að við
værum á geðspítala."
Leikstjórinn ungi var D.W.
Griffith og myndin var AN UN-
SEEN ENEMY, hin fyrsta af
mörgum einnar og tveggja spólu-
myndum með Lillian Gish en ferill
hennar á leiklistarbrautinni hafði
byrjað nokkru fyrir daga bíó-
myndanna eins og fram hefur
komið. Það var Griffith, sem var
helsti hvatamaðurinn að gerð
bíómynda í fullri lengd í Banda-
ríkjunum og það var hið epíska
meistarastykki hans, A BIRTH
OF A NATION (1915), sem tryggði
gengi þeirra. „Ég sá filmupart-
ana,“ sagði Lillian. „Jafnvel á
þessum unga aldri hafði ég hræði-
lega mikinn áhuga á kvikmynd-
inni, hvernig hún varð til og hvað
um hana varð. Ég fylgdist með því
þegar hún var framkölluð og ég
fylgdist með klippingu hennar, svo
að ég hafði séð THE CLANSMAN
eins og hún þá var kölluð áður en
hún var sýnd nokkrum manni. Ég
var líka með þegar þeir sem unnu
að gerð myndarinnar sáu hana í
fyrsta sinn. Ég man eftir Henry B.
Walthall, sem lék Litla ofurstann.
Hann sat bara þarna, sleginn af
áhrifamætti myndarinnar. Hann
og systur hans voru frá Suðurríkj-
unum. Um síðir sögðu þau: „Þetta
er ólíkt öllu því sem við höfum
nokkru sinni séð eða ímyndað
okkur."
Úr THE WIND.
í stríðinu
Þegar Griffith heimsótti Bret-
land í fyrri heimsstyrjöldinni í
þeim megintilgangi að undirbúa
frumsýningu á mynd sinni IN-
TOLERANCE, hóf hann í leiðinni
undirbúning að mikilli áróðurs-
mynd fyrir bandalagsþjóðirnar.
Hann hafði þær Lillian og Dor-
othy Gish með sér og móður
þeirra, en systurnar áttu að leika
aðalhlutverkin í myndinni. Ferðin
yfir Atlantshafið var svo sem
nógu hættuleg því stöðug ógn staf-
aði af kafbátaárásum og dvölin á
Savoy-hótelinu í London var
krydduð með sprengiárásum
Þýskaranna. Griffith ákvað að
fara með þær til Frakklands á
vígvellina og þar urðu þau sjón-
arvottar að hinni hræðilegu eyði-
leggingu stríðsins.
einu þorpinu á leiðinni frá
Senlis," sagði Lillian, „sáum við
hús sem hafði verið eyðilagt:
mölbrotin húsgögn lágu á víð og
dreif og gömul kaffikanna lá ein-
manaleg á hliðinni. Hvílík hryggð-
armynd því allir í húsinu höfðu
verið drepnir. Við fórum í bílum á
staði sem enginn myndi einu sinni
senda þjálfaðar hjúkrunarkonur
á. Við sáum furðusvipinn á her-
mönnunum. Þeir trúðu ekki sínum
eigin augum. Þarna var komið fólk
í borgarfötum. Við vorum klædd
eins og í myndinni og við vorum
allan tímann í skotfæri óvinanna."
í HEARTS OF THE WORLD
(1918) gaf Lillian hjartnæma
mynd af ungri stúlku, sem hefir
orðið fyrir stríðslosti og flækist
um á vígvellinum i leit að elsk-
hverstaðar í dimmum skáp.
Tár runnu niður kinnar
hennar. Andlit hennar af-
myndaðist af skelfingu ... Ég
hef alltaf álitið sjálfan mig
vera hörkutól en þarna sat ég
og tárin streymdu úr augum
mér.“
Erfitt aö leika jómfrúr?
Á síðasta ári voru haldnar sýn-
ingar á nokkrum mynda Lillian
Gish í London og var hún viðstödd
þær. Gífurleg aðsókn var að
myndunum og fyrir hverja sýn-
WAY DOWN EAST. Lillian neitaði að nota áhættuleikara fyrir
þetta kuldalega atriði.
Úr THE NIGHT OF THE HVNTER. Eldri og harðari.
huga sínum og er með brúðarkjól-
inn með sér. Én myndin sú fölnaði
í samanburði við þá næstu,
BROKEN BLOSSOMS (1919). Hún
bar ekki hin hefðbundnu merki
stórmynda Griffiths með þúsund-
um aukaleikara og epíska um-
gjörð, heldur var hún byggð á sögu
eftir Thomas Burke og var um ást
Kínverja á tólf ára gamalli stúlku.
1 fyrstunni neitaði Lillian alfarið
að leika stúlkuna en Griffith hélt
því þrjóskur fram að hún og að-
eins hún gæti farið með þetta
hlutverk sem var óhemju kröfu-
hart.
Og hann hafði rétt fyrir sér.
Lillian Gish lék stelpuna (aldur-
inn var hækkaður í 15) af gífurl-
egri sannfæringu. Svo kröftugur
var leikur hennar að blaðamaður,
sem fylgdist með upptökum á at-
riði þar sem stúlkan felur sig í
klæðaskáp og faðir hennar brýtur
hurðina með exi, var yfir sig hrif-
inn. Hann skrifaði:
„Hún þrýsti sér þéttar að
veggnum, setti handleggina
hátt yfir höfuð sér og gróf
fingurna í gipsið. Brot úr því
féllu undan nöglum hennar.
Hún öskraði, hátt og sker-
andi, hræðilegt öskur ótta og
angistar. Svo snéri hún sér og
horfði í myndavélina. Þetta
var raunveruleikinn. Lillian
Gish var ekki meira en þrjá
metra frá myndavélinni en
hugur hennar var einhver-
staðar annarstaðar — ein-
ingu kynnti hún þá mynd sem átti
að fara að sýna og skemmti áhorf-
endum með gríni og glensi. „Er
eitthvað hlutverk, sem þú vildir að
þú hefðir leikið þegar þú varst
yngri?“ spurði einn úr áhorfenda-
hópnum.
„Daðurdrós," svaraði Gish að
bragði. „ó, ég vildi að ég hefði
leikið daðurdrós. Sjötíu og fimm
prósent eru unnin fyrir þig. Það er
þrekvirki að leika þessar saklausu
jómfrúr. Það er allt í lagi í fimm
mínútur en eftir það verður þú að
leggja á þig mikið erfiði til að
halda áhuga áhorfandans vak-
andi.“
Þegar kom að sýningu myndar-
innar THE WIND sagði Lillian að
það hafi verið jafnvel enn meira
erfiði að leika í henni en í WAY
DOWN EAST. „Ég get þolað
kulda,“ sagði hún, „en ekki hita.“
Útiatriðin voru tekin í Mojave-
eyðimörkinni nálægt Bakersfield,
þar sem hitinn fór sjaldan niður
fyrir 45 gráður á Celsius. „Ég man
að einu sinni þurfti ég að laga á
mér farðann og ætlaði í bílinn
minn en skildi eftir hluta af skinni
úr lófanum á mér á hurðahúnin-
um. Það var eins og að taka upp
logandi heitan pott. Þegar þeir
bjuggu til storminn notuðu þeir
átta flugvélahreyfla, sem blésu
sandi, reyk og sagi yfir mig.“
Þannig eru minningar leikkonu,
sem átti þátt í að móta hinar
fyrstu bíómyndir.
Þýð. og samantekt: — ai.