Morgunblaðið - 16.03.1984, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1984
Niðurlægjandi
óstjórnartímabil
Ræöa Sigurðar E. Haraldssonar á aöalfundi Kaupmannasamtaka íslands
Hér fer á eftir ræða Sigurðar E.
Haraldssonar, formanns Kaup-
mannasamtaka íslands, á aðalfundi
samtakanna í gær.
Eftir réttan mánuð, hinn 15.
apríl nk., eru 130 ár liðin frá því
verslunarfrelsi tók gildi hérlendis
á ný. Margar myrkar aldir voru þá
að baki, jafnt hvað varðaði versl-
un landsmanna og önnur málefni
lands og þjóðar. En með verslun-
arfrelsinu 15. apríl 1854 hófst nýtt
tímabil. Um miðja síðustu öld
voru verslanir á landinu öllu að-
eins 58, þar af 32 í eigu útlendra
manna. En árið 1900 voru verslan-
ir orðnar 204, þar af 158 í eigu
íslendinga sjáifra. Nú 130 árum
frá því verslunarfjötrarnir voru
leystir af landsmönnum eru ná-
lega 600 verslanir innan vébanda
Kaupmannasamtaka Islands, auk
þeirra eru fjölmargar verslanir
samvinnufélaga, svo og nokkur
fjöldi einkaverslana, sem standa
utan Kaupmannasamtakanna.
Forganga Jóns
Sigurðssonar
Það var fyrst og fremst fyrir
forgöngu Jóns Sigurðssonar for-
seta að þessum áfanga var náð.
Strax eftir endurreisn Alþingis
1845 hóf hann ótrauða baráttu
fyrir frjálsri verslun í landinu. í
þingræðu á árinu 1847 segir hann
m.a. á þessa leið: „Hér er farið
fram á, að verslunin verði gerð
sem frjálsust fyrst um sinn til
reynslu, og byggist það á því, að
nú sem stendur má kalla, að versl-
un landsins sé mjög lítil við það,
sem hún gæti verið, en ætti hún að
komast upp, yrði að gera henni
sem hægast fyrir í fyrstu, ég
óttast, að ef bönd verða lögð á
hana, meðan hún er svo að segja í
fæðingunni, muni þar af geta leitt
mikil vandkvæði. Með því að iáta
verslunina fá í upphafi sem frjáls-
astan gang, geta menn einmitt
best séð, hvað við á, hversu hag-
aniegt sé að taka tekjur af henni
og svo framvegis."
Hér lýkur tilvitnun í ræðu Jóns
Sigurðssonar forseta. Samtíma-
menn hans letruðu á skjöld hans:
Sómi Islands, sverð og skjöldur.
Yfirsýn hans og hyggindi, þegar
fjallað var um málefni lands og
þjóðar, voru á hans dögum ekki
dregin í efa. Ætíð síðan hefur
hann verið einskonar frelsistákn
þjóðarinnar. Það á að vera versl-
unarstéttinni í landinu metnað-
armál að halda nafni hans á lofti.
Ræða Björns
Jónssonar
Á 50 ára afmæli verslunarfrels-
isins, 15. apríl 1904, var þess
minnst með hátíðahöldum hér í
Reykjavík. I blaðinu ísafold, sem
Björn Jónsson síðar ráðherra rit-
stýrði, er sagt ítarlega frá þeim
hátíðahöldum. Mig langar til að
vitna til þeirrar frásagnar i ör-
fáum orðum. Þar segir m.a.:
Veður var bjart og fagurt, og því
venju fremur kvikt á götum bæj-
arins frá morgni dags, enda þá
þegar tekið að blása á lúðra á
Austurvelli. Veifa var á hverri
stöng. Thomsens-magasín hafði
þar að auki skreytt sig miklum
blæjustrengjum, öll sín miklu
húsakynni, þéttsett rauðum og
hvítum og bláum blæjuhornum
eftir öllum þökum o.s.frv. Nokkru
fyrir hádegi söfnuðust Verslunar-
félagsmenn, 150—200 eða meira,
saman á Lækjartorgi og gengu því
næst í skrautgöngu suður í kirkju-
garð undir merki félagsins og með
fánann danska og íslenska sinn til
hvorrar handar, en lúðrasveitin á
undan, og lék ýmis lög á hljóðfæri
sín. Þar skipaði fylkingin sér um-
hverfis leiði Jóns Sigurðssonar, en
mannfjöldi svo mikill út í frá að
nema mundi mörgum þúsundum.
Björn Jónsson ritstjóri mælti
m.a. þessum orðum frammi fyrir
leiðinu: Vér erum hér saman kom-
in, verslunarlýðurinn í höfuðstað
landsins og margt annað bæjar-
manna, á hálfaldar afmæli eins
hins mikilsverðasta framfarastigs
í þjóðmenning vorri, verslunar-
frelsisins, lausnarinnar undan
margra alda áþján, vér erum hér
saman komnir við leiði þess mikil-
mennis, er vér eigum lausn þessa
að þakka umfram alla menn aðra.
Síðar sama dag var veglegt
samsæti í Iðnaðarmannahúsinu,
þar voru eins margir samankomn-
ir og húsnæði frekast rúmaði.
Ræður voru fluttar, kvæði o.fl.
Þar flutti Björn Jónsson merka og
ítarlega ræðu. Undir lok hennar
segir hann m.a.:
Frelsið er dýrmætt. Það er kjör-
gripur. Það er gersemi. En það
hefur líka verið kallað sverð. Það
er og rétt mælt. Það er eitt hið
öflugasta vopn til þess að heyja
sér sigur í hagsældarbaráttunni.
Og lokaorð ræðu Björns eru
þessi:
Verslunarstéttin veldur vel
sverðinu, sem henni var fengið í
hendur fyrir 50 árum. Hún hefur
nú orðið bæði vilja og mátt til að
beita því, sjálfri sér og þjóðinni
allri til hagsældar. Það sem hana
kynni enn að skorta til þess að
geta heitið jafnsnjöll verslunar-
stéttum annarra menntaþjóða,
hvort heldur er meiri menntun,
meiri styrkur fjár og frama eða
annað, þess vona ég og veit ég að
hún hefir allan hug á að afla sér,
og létta ekki fyrr en hún er engum
háð, útlendum né innlendum, eng-
um nema sjálfri sér, framar öðr-
um þegnum þjóðfélagsins. En þess
er að geta um menntunina, að það
er miklu fleira menntun en bók-
vitið eitt, og það er margt bókvit,
sem enga menntun hefir í sér
fólgna. Verslunarmannastéttin
fær aldrei of mikils frelsis aflað
sér í þeirri merkingu.
Þess óskum vér henni í sem ríf-
legustum mæli, um leið og vér
minnumst þakklátlega frelsisgjaf-
arinnar frá 1854 og þess afreks-
manns, þess mikilmennis, er átti
allra manna mestan hlut að því að
afla oss hennar, minnumst hans
með hjartfólgnu þakklæti, ást og
lotningu.
Þannig lauk Björn ritstjóri
Jónsson ræðu sinni.
Góðir fundarmenn: Ég hef varið
nokkrum tíma til að dusta ryk af
þessum vörðum á leið þjóðar
okkar og rifja upp orð leiðtoga frá
liðnum tíma. Sú upprifjun er
okkur, sem hér erum saman kom-
in, lærdómsrík og uppörvandi. En
þessi viðstaða við löngu liðna at-
burði í sögu þjóðarinnar rifjar
einnig upp þær staðreyndir, að á
undanförnum áratugum hafa
stjórnvöld hvað eftir annað séð
ástæðu til að hlutast til um mál-
efni þeirrar atvinnugreinar, sem
við erum í forsvari fyrir og lagt á
hana fjötra af ýmsu tagi. „Illa
þættumst vér leiknir, ef bundin
væri á oss önnur höndin eða annar
fóturinn, eður hvorttveggja í senn,
og þó ætlast til, að vér ynnum á
við þá, sem ófatlaðir væru, —
hlytum ámæli fyrir, ef á því yrði
brestur," sagði Björn Jónsson rit-
stjóri í ræðu sinni 1904, sem áður
hefur verið vitnað til. Stjórnmála-
menn úr öllum flokkum hafa oft
látið svo sem þeim bæri öll forsjá
á verslunarháttum í landinu.
Sigurður E. Haraldsson
Sjálfsforræðið var
í hættu
Vonandi fara þeir timar í hönd,
að kaupmenn og aðrir sem versl-
anir reka, teljist fullfærir um að
sinna starfsemi sinni án óhæfi-
legra afskipta stjórnvalda. Von-
andi eru þeir tímar framundan að
þessari atvinnugrein sé ekki stór-
lega mismunað, samanber sér-
stakan skatt á húsnæði verslana.
Annað dæmi um slíka mismun-
un er launaskattur, sem atvinnu-
rekstur í verslun greiðir, en aðrir
atvinnuvegir hafa verið leystir
frá, ýmist alfarið eða að hluta.
Vonandi kemur sú tíð, að öllum
verði ljóst hið þýðingarmikla hlut-
verk verslunar í þjóðfélaginu.
Það er mikið fagnaðarefni að
ríkisstjórn sú, sem tók til starfa á
sl. vori, hefur náð betri árangri í
stjórnun á efnahagsmálum í land-
inu en þekkst hefur um langt
skeið. Á annan tug ára voru slík
lausatök á allri efnahagsstjórnun
hérlendis að hvorttveggja var:
Ástand efnahagsmála kippti fót-
um undan eðlilegri atvinnustarf-
semi í landinu, afleiðing þess svo
að þjóðarframleiðsla náði því ekki
að standa undir þörfum lands-
manna. Fylgifiskurinn síðan að
skuldabaggar söfnuðust, þyngri og
fleiri en við væri unað. Er þá óget-
ið þess, sem ég hef oft orðið var í
viðræðum við menn í grannlönd-
um okkar: Framganga við stjórn-
un eigin mála var á þessu óstjórn-
artímabili niðurlægjandi.
Vonandi láta þeir, sem nú hafa
tekið með metnaði á þjóðarhag,
ekki hrekja sig af réttri braut. Á
undanförnum áratugum hefur
verið varað ótæpilega við afsali
landsréttinda og hópar fólks safn-
ast í samtök og stjórnmálaflokka
til að fylgja þeim sjónarmiðum
fram. Hér skal ekki reynt að varpa
rýrð á þann málflutning. Óhjá-
kvæmilegt er hins vegar að undir-
strika, að þegar gripið var í taum-
ana á sl. ári, steðjaði slíkur voði að
sjálfsforræði þjóðar okkar, efna-
hagslegu og þá um leið stjórnar-
farslegu, að þeir sem vilja brjóta á
bak aftur nauðsynlegar viðnáms-
aðgerðir verða með engu móti
teknir alvarlega í hlutverki vöku-
manna yfir þjóðlegri reisn á landi
hér.
Misrétti í
skattamálum
Misrétti í skattamálum í at-
vinnurekstri hérlendis hefur oft
verið dregið fram í dagsljósið af
forsvarsmönnum Kaupmanna-
samtakanna. Á því hefur engin
leiðrétting fengist og vart í sjón-
máli. Ef marka má upplýsingar,
sem fram komu í sjónvarpsþætti
sl. föstudagskvöld, hefur mælirinn
þó ekki talist fullur. Sé það rétt að
ný og viðamikil verslun Sam-
bandsins, sem opnuð var á sl. ári í
vöruskemmum SÍS í nágrenni
Sundahafnar, sé ekki sjálfstæður
skattaaðili og því skattlaus, hefur
skörin færst upp í bekkinn.
Óhjákvæmilegt er að rannsaka,
hvað hér er á seyði. Mörgum hefur
þótt nóg um mismunun í skatta-
málum, eins og hún var fyrir. Það
er erfitt að skilgreina yfirlýsingu
um að umrætt fyrirtæki hyggist
alfarið skjóta sér undan skatt-
greiðslum á annan hátt en hreina
móðgun við almennt siðferði.
I framhaldi af þessum upplýs-
ingum var ákveðið á fundi fram-
kvæmdastjórnar samtakanna sl.
mánudag að rita ríkisskattstjóra
svofellt bréf:
Reykjavík 12. marz 1984
Ríkisskattstjóri
Skúlagötu 57,
101 Reykjavík
Þær upplýsingar komu fram í
sjónvarpi sl. föstudagskvöld, að
verslunin Mikligarður hér í
Reykjavík væri ekki sjálfstæður
skattaðili. Jafnframt mátti skilja
á forsvarsmanni áðurgetinnar
verslunar, að um stórfyrirtæki sé
að ræða.
Af þessu tilefni leyfa Kaup-
mannasamtök Islands sér að
spyrjast fyrir um, hvort rétt var
með farið og þá hvernig það má
vera, að stórfyrirtæki geti komið
ár sinni fyrir borð með þessum
hætti.
Jafnframt óskast upplýst hvort
greitt sé af því húsnæði sem
ofangreind verslun er rekin í, sér-
stakur skattur á verslunar- og
skrifstofuhúsnæði.
Virðingarfyllst,
F.h. Kaupmanna-
samtaka Islands.
Sigurður E. Haraldsson
formaður
Magnús E. Finnsson
framkvæmdastjóri
Afrit sent:
1) Borgarstjóra í Reykjavík.
2) Fjármálaráðherra.
Skipulagsbreytingar
Framkvæmdastjóri Kaup-
mannasamtakanna mun hér á eft-
ir gera nokkra grein fyrir starf-
semi þeirra frá síðasta aðalfundi.
Mörgum eða flestum ykkar mun
þó margt kunnugt af því. Ég mun
því ekki fjalla um einstök mál hér
og nú.
Kaupmannasamtökin eru öflug
samtök og á vettvangi þeirra er
unnið margháttað starf að vel-
ferðar- og hagsmunamálum kaup-
manna um land allt. Á liðnu ári
var stofnað kaupmannafélag á
Norðurlandi vestra. Er ástæða til
að vænta sér góðs af því undir for-
ystu Karls Sigurgeirssonar á
Hvammstanga. Kaupmannafélög-
in eru nú hálfur þriðji tugur.
Starfsemi þeirra er mismunandi
virk og áhrifamikil.
Á sl. vori, hinn 25. júní, var hús-
næði Kaupmannasamtakanna á 6.
hæð í Húsi verslunarinnar vígt.
Þar gefast í framtíðinni góð tæki-
færi til að vinna að hagsmunamál-
um stéttarinnar. Vert er að hafa í
huga, að veruiegur hluti 6. hæðar-
innar er í útleigu, þannig að síðar
meir er unnt að taka það húsnæði
í notkun, sé þess þörf.
Ég tel að gera þurfi skipu-
lagsbreytingar á starfsemi sam-
takanna, gera þau faglegri í ráð-
gjöf og þjónustu við félagsmenn.
Því er ekki að leyna, að kaupmenn
hafa misgóðan skilning á því að
viðamikil starfræksla Kaup-
mannasamtakanna gerir þær
kröfur, að staðið sé í skilum með
gjöld til þeirra. Enda þótt fjár-
hagur samtakanna sé traustur,
þarf greiðslustaða á hverjum tíma
að vera með þeim hætti að unnt sé
að sinna margvíslegri starfrækslu.
Traust fjárstjórn er því grundvöll-
ur og forsenda alls annars sem
gera þarf.
Herra fundarstjóri. Ég fer nú að
stytta mál mitt. Ég vil leyfa mér
að þakka margháttað samstarf á
liðnu ári. Sérstakar þakkir fyrir
velvilja, sem ég hef víða fundið í
því ábyrgðarstarfi, sem ég var
kjörinn til á siðasta aðalfundi.
Formönnum kaupmannafélaga og
starfsnefnda þakka ég sérstak-
lega, svo og samstarfsmönnum
þeirra. Það hefur verið ánægjulegt
að koma til fundahalda með ein-
stökum félögum, bæði hér í borg-
inni, en ekki síður utan borgar-
markanna. Framkvæmdastjóra og
starfsliði á skrifstofu samtakanna
þakka ég margháttað samstarf. Á
liðnu ári bættist í hópinn nýr
starfsmaður, Jón Birgir Péturs-
son, sem er ritstjóri blaðsins
okkar, Verslunartíðinda. Jón er
sem kunnugt er þrautreyndur
blaðamaður og eru miklar vonir
við hann bundnar á þessum vett-
vangi. Sérstaklega vil ég beina
orðum mínum til framkvæmda-
stjórnarmanna, sem með mér hafa
starfað þetta ár. Þeir hafa reynst
einstaklega samstilltur hópur
hæfra manna, sem gott hefur ver-
ið að vinna með. Varaformaður-
inn, Jón Júlíusson, hefur reynst
mér einstakur bakhjarl. Hafi þeir
allir heila þökk.
Bjarni Benediktsson fyrrum
forsætisráðherra segir á einum
stað: „Léleg verslun átti verulegan
þátt í ófarnaði íslands á ógæfuöld-
um þess. Að vísu nægir ekki það
eitt að hafa góða verslun. En víst
er, að slæm verslun getur gert að
litlu eða engu það sem á kann að
vinnast í öðrum efnum." Og enn-
fremur segir Bjarni Benediktsson:
„íslenskir verslunarmenn hafa og
reynst þeim vanda vaxnir að flytja
innkaup sín land úr landi, stund-
um nærri árlega, eftir því sem
þarfir útflutningsverslunarinnar
hafa krafist. Til slíks þarf meiri
þekkingu, hugdirfð og lipurð en
margir í fljótu bragði gera sér
grein fyrir."
Ég læt í ljós þá von, að störf
þessa aðalfundar megi styrkja
samtök okkar, Kaupmannasamtök
Islands. Ég óska hinum fjölmenna
hópi aðalfundarfulltrúa velfarn-
aðar í störfum.