Morgunblaðið - 18.11.1980, Blaðsíða 16

/
16 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 1980
Hluti fundarmanna á félagsfundi Kélags islenzkra stórkaupmanna. Ljósm. Mbl. Kristján.
Greinileg skil urðu í afkomu
heildverzlunarinnar 1977 og
hallað hef ur á greinina síðan
ÓLAFUR Davíðsson forstjóri Þjóðhagsstofnunar fjall-
aði um afkomu heildverzlunar á almennum félagsfundi
hjá Félagi íslenzkra stórkaupmanna og fer hér á eftir
samantekt í styttu máli af erindi hans.
í upphafi máls síns fjallaði
Ólafur um fjölda heildsölufyr-
irtækja og stærðardreifingu
þeirra, samkvæmt skilgreiningu
Hagstofu á heildverzlun. Kom
fram að fyrirtækjum hefur
fjölgað verulega frá 1971 til
1978, eða úr 553 í 925. Fjölgunin
var þó nær öll í minnstu
fyrirtækjunum, þ.e. þeim sem
hafa 0—5 ársmenn. Athygli
vekur fjölgunin 1978, sem Ólaf-
ur sagði næsta ótrúlega, er
fyrirtækjunum fjölgaði úr 809 í
925. Einnig fjölgaði fyrirtækj-
um um rúmlega eitthundrað frá
1974 til 1975, eða úr 673 í 813.
Arið 1978 voru heildsölur á sviði
byggingavöruverzlunar samtals
110, á sviði bifreiðaverzlunar
samtals 116 og á sviði blandaðr-
ar heildverzlunar, eða almennr-
ar heildverzlunar, samtals 699.
Af síðasttöldu fyrirtækjunum
höfðu 586 fyrirtæki 0—5 árs-
menn, 104 fyrirtæki höfðu 5—30
ársmenn og níu höfðu 30 eða
fleiri ársmenn.
Fram kom hjá Ólafi, að fjölg-
un vinnuafls í heildverzlun
hefði verið stöðug frá árinu
1971 til 1978, og að hlutur
heildverzlunarinnar af allri
verzlun hefði farið vaxandi.
Hlutur heildverzlunar í heild-
arvinnuafli hækkar fram til
1973, en er síðan stöðugur.
Fækkun varð í vinnuafli í bygg-
ingarvöruverzlun frá 1975, og
sveiflur einkenndu bílaverzlun-
ina.
Síðan sagði Ólafur um rekstr-
arafkomuna 1971 til 1978:
„Ef litið er á hreinan hagnað
fyrir beina skatta, þ.e. tekju-
skatt og eignarskatt í hlutfalli
við tekjur, sem mælikvarða á
rekstrarafkomu, þá var þetta
hlutfall all stöðugt fyrir grein-
arnar þrjár til samans — bygg-
ingavöruverzlun og almenna
heildverzlun — árin 1971 til
1976. Hagnaðurinn var 3‘/2 pró-
sent af tekjum eða þar um bil,
heldur meiri árið 1973, en nokk-
uð minni árið 1975. í þessum
tölum vegur hin svokallaða al-
menna, eða blandaða, heild-
verzlun lang þyngst, þar sem
tekjur hennar eru um tveir
þriðju af heildartekjum grein-
anna þriggja. Einmitt í þessari
grein var afkoman nokkuð stöð-
ug áðurnefnd ár, en í bæði
byggingavöruverzlun og bif-
reiðaverzlun reyndar öllu lakari
en meðaltalið allt frá 1973.“
Ólafur sagði, að innan hverr-
ar greinar heildverzlunarinnar
væri ekki ótrúlegt að um mik-
inn mun hefði verið að ræða
milli undirgreina og einnig
sveiflur milli ára. Miðað við þau
gögn sem voru fyrir hendi væri
nánari sundurgreining á efninu
hins vegar ekki möguleg. Vék
hann síðan nánar að hinni
almennu heildverzlun, afkomu
hennar árin 1971 til 1978 og
sagði þá m.a.:
„Afkoman var all stöðug árin
1971 til 1976. Framan af ára-
tugnum var mikil gróska í
okkar þjóðarbúskap og inn-
flutningur fór ört vaxandi ár
frá ári — sama máli gegndi
reyndar líka um verðbólguna,
þótt hún væri að vísu minni
fyrstu árin en síðar varð.
Annað sem athygli vekur, er
að hlutur umboðslauna og ann-
arra tekna en af vörusölu fer
vaxandi, og eru umboðslaunin
þar stærsti þátturinn.
Þegar kemur að árinu 1977
verða nokkuð greinileg skil í
afkomu heildverzlunar. Inn-
flutningur jókst mjög mikið á
þessu ári og verðbólgan var
óbreytt frá árinu áður. Um-
boðslaun minnkuðu nokkuð
hlutfallslega, en þó ekki að
marki. Á þessu ári varð hins
vegar mikil launahækkun, eins
og kunnugt er, og starfsfólki
fjölgaði. Hækkun launakostnað-
ar samkvæmt rekstraryfirlitinu
var reyndar meiri en unnt er að
Ólafur Davíðsson forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar flytur eríndi sitt á
félagsfundi hjá Félagi islenzkra
stórkaupmanna.
skýra með hækkun kauptaxta
og fjölgun starfsfólks, hver sem
ástæðan kann að vera. Ef litið
er á rekstrarreikninga, þá skýr-
ist versnandi afkoma aðallega
af hækkun launakostnaðar, og
einnig að nokkru af því að
umboðslaun og aðrar tekjur
lækkuðu nokkuð hlutfallslega.
Á árinu 1978 hélzt afkoman
svipuð en umboðslaunahlutinn
fór þá vaxandi.
Ekki liggja enn fyrir tölur um
árið 1979 og fyrir árið 1980 er
um hreina ágizkun að ræða.
Áætlanir fyrir bæði árin eru
reistar á framreikningi frá 1978
og stuðst við vísbendingar og
áætlanir um veltubreytingu,
álagningu og breytingu helztu
kostnaðarliða. Umboðslaun eru
áætluð sem hlutfall af tekjum
og 1978.
Á þessum forsendum virðist
afkoma greinarinnar hafa
versnað heldur 1979, fyrst og
fremst vegna kostnaðarhækk-
ana, en innflutningur dróst lít-
ilsháttar saman á því ári. Árið
1980 virtist afkoman nokkurn
veginn óbreytt, á fyrrgreindum
forsendum. Þessar áætlanir eru
þó um margt ótraustar, enda
hafa til dæmis allar tölur meira
en tvöfaldast frá 1978 til 1980,
og á þeim hraða er orðið erfitt
að hitta í mark.“
Þá fór Ólafur nokkuð út í þær
breytingar sem orðið hefðu á
nokkrum þáttum er áhrif hafa á
hag heildverzlunarinnar. Sagði
hann þá m.a.:
Meðalálagning ræðst m.a. af
vörusamsetningunni. Meðalálag
hækkar 1972 og 1973 og um-
boðslaun vaxa hægt. Þetta
snýst við 1974, og einkum þó
árið 1975, en álagning snar-
lækkar, en umboðslaunin vaxa
mjög. Álagningarlækkunin 1975
skýrist að einhverju leyti af
breyttri samsetningu, en einnig
verður lækkun með gengis-
breytingum.
Árin 1976 og 1977 verða
umskipti á ný og aftur 1978.
Á síðasta áratug hækkaði
launahlutfall úr 6,5% í rúmlega
9%. Ýmis gjöld hækka úr tæp-
lega 6% í 8%. Þá eru vextir
stöðugir til 1977, en fara síðan
hækkandi, sem kemur víst ekki
á óvart."
Loks sagði Ólafur í erindi
sínu:
„Vandamál líðandi stundar í
ykkar grein eru ykkur betur
kunn en mér, en þau eiga sér
líklega samnefnara í því sem
hrjáð hefur okkar þjóðarbúskap
á undanförnum árum, þ.e.a.s.
verðbólgunni. Áhrifin köma
líka fram með meiri þunga
þegar dregur úr hagvexti og þar
með innflutningi og vörusölu,
eins og í fyrra og í ár.
Innflutningur jókst reyndar
mikið framan af ári miðað við
sama tíma í fyrra, en á síðustu
mánuðum hefur verulega dregið
úr aukningunni. Á næsta ári er
líklegt að þjóðarútgjöld, og þar
með innflutningur, verði svipuð
að magni og í ár og reyndar er
það markmið og stefna stjórn-
valda við núverandi aðstæður
að halda vexti þjóðarútgjalda í
skefjum í því skyni að draga úr
viðskiptahallanum við útlönd.
Viðskiptahallinn við útlönd hef-
ur að vísu vaxið í ár, þrátt fyrir
stefnu stjórnvalda.
Ýmislegt hefur verið gert á
undanförnum árum til þess að
draga úr áhrifum verðbólgunn-
ar á hagkerfið: skattalög hafa
verið „löguð að“ verðbólgunni,
vaxtamálum hefur verið hagað
með tilliti til verðbólgu í því
skyni að reyna að koma á
jafnvægi á fjármagnsmarkaði,
þótt sú stefna komi auðvitað
illa við hvern þann, sem þarf á
lánsfjármagni að halda í sínum
rekstri — miðað við það sem
áður var, þegar vextir voru mun
lægri en nú, þ.e.a.s. þegar raun-
vextir voru lægri (neikvæðari).
Ég held, að með þessum
breytingum komi áhrif verð-
bólgunnar skýrar fram en áður
var, erfiðleikar geta orðið meiri
í einstökum fyrirtækjum og
atvinnugreinum þegar sumt er
lagað að verðbólgunni en annað
ekki, en ég held að enginn sé
bættari með því að reyna að
fela áhrif verðbólgunnar. Þann-
ig verður hún ekki viðráðanlegri
til lengdar. Hún verður auðvit-
að aðeins viðráðanlegri að tak-
ist að draga verulega úr henni,
en það eru engin ný sannindi,"
sagði Ólafur.
Áð loknu erindi Ólafs urðu
nokkrar umræður. Einar Birnir
formaður FÍS sagði, að ráða
mætti af erindi Ólafs og þeim
upplýsingum sem hann hefði
haft fram að færa í töflum og
línuritum, sýndu, að í verulegt
óefni stefndi í fjárhagsstöðu og
þjónustumöguleikum heild-
verzlunarinnar.
Ingimundur Sigfússon vakti
athygli á að vinnuafl í heild-
verzlun í hlutfalli við heildar-
atvinnuskiptingu þjóðarinnar
hefði verið hið sama í gegnum
árin á sama tíma og að miklar
breytingar hefðu orðið á hlut-
falli starfsmanna hjá hinu
opinbera, sem hækkað hefði
verulega.
Júlíus Ólafsson gerði að um-
talsefni að meðalstærð nýrra
fyrirtækja í almennri heild-
verzlun væri 1,5 ársmaður. Af-
koman hefði minnkað þar sem
fleiri og fleiri væru að hlaupa
með minna og minna magn og
minni og minni afrakstur.
Undir það tók Ólafur Davíðs-
son, og sagði að afkoman hefði
að miklu leyti versnað vegna
fjölgunar fyrirtækjanna. Hann
gizkaði á að árið 1981 yrði um
margt svipað og 1979 og 1980.
Hagvöxtur yrði hægur 1981 eins
og í ár. „Það er enginn sérstak-
ur búhnykkur sem við getum
átt von á á næsta ári,“ sagði
Ólafur, og bætti við að á næsta
ári yrði útflutningsaukning
vegna stóriðju undirstaða efna-
hagslegrar afkomu, því á næsta
ári gætum við vart sótt meira
til sjávar en í ár, sem væri betra
ár en í fyrra, þótt góðar horfur
væru í þorksveiði, eins og hann
orðaði það.
„Verðbólgan hefur að vísu
hjaðnað í ár, en ýmsar blikur
eru á lofti, og því erfitt að segja
nokkuð um verðbólguþróunina
að svo komnu máli, og horfur í
þeim efnurn," sagði Ólafur.
Að lokum spurði Einar Birnir
að því hvaða áhrif Ólafur teldi
það hafa á verzlunina ef hún
fengi meira frelsi í álagningu,
þar sem nú væri orðið svo
þröngt um heildverzlunina, að
möguleikar á hagkvæmum inn-
kaupum væru nánast úr sög-
unni.
„Það er ekki margt sem bend-
ir til þess að breytingar hefðu
afgerandi áhrif á verðlags-
þróunina. Það færi að vísu
mikið eftir því við hvaða efna-
hagsástand það gerðist. Kerfið
hefur ef til vill reyrt menn fasta
í ákveðið mót, og það tæki
sennilega tíma að aðlagast
breytingum í þessum efnum. En
ég hef þó ekki trú á að kerfið
rígbindi menn þannig, að ekkert
svigrúm sé til breytinga," sagði
Ólafur.