Morgunblaðið - 12.11.1957, Blaðsíða 8

8
MORGZJIVBT 4ÐTÐ
Þriðjudagur 12. nóv. 1957
SR. JÓNAS GÍSLASON:
Hugleiðingar um kjördæma-
skipan á ísíandi
NÚ UNDANFARIÐ hefur all-
mikið verið rætt og ritað um
kjördæmaskipan á íslandi. Hafa
flestallir verið á eitt sáttir um
það, að breytinga sé þörf frá
því, sem nú er, en mjög hefur
menn greint á um, á hvern hátt
Austurland missti einn þing-
mann, sem Norðurland fengi í
staðinn. Núverandi uppbótarsæt-
um er skipt milli Reykjaness og
Reykjavíkur. Engir uppbótar-
menn skulu kosnir. Á kjörsvæði
I—IV, eru að meðaltali 1350—
eigi að breyta núverandi skipan,; 1450 kjósendur að baki hverjum
þannig að til bóta geti talizt. ' þingmanni, á Reykjanesi 1850—
Má segja, að aðallega sé um 1900 kjósendur, en í Reykjavík
að ræða þrjár leiðir í kjördæma-
málinu:
1) Landið allt eitt kjördæmi,
þingmenn kosnir hlutfalls-
kosningu.
2) Landinu skipt í fá, stór
kjördæmi, þingmenn kosnir
hlutfallskosningu.
3) Landinu öllu fekipt í ein-
menningskjördæmi, þing-
menn allir kosnir persónu-
kosningu.
Ég ætla ekki hér að gera ýtar-
lega grein fyrir þeim rökum, sem
fram eru færð til stuðnings
hverri þessara leiða, enda má
með miklum rétti finna þeim
margt til gildis, en jafnframt
hafa þær allar einnig sína galla.
Aftur á móti langar mig til
þess að setja fram tillögur um
framtíðarskipan íslenzkra kjör-
dæma, þar sem reynt er að halda
ýmsum kostum allra þessara
leiða, en jafnframt komizt hjá
ýmsum göllum þeirra.
Tillaga mín er þessi:
2600—2700 kjósendur. Þessar töl
ur yrðu síðan lagaðar til grund-
vallar þingmannafjölda hvers
kjörsvæðis í framtíðinni, þann-
ig að þingmannafjöldinn breyt-
ist sjálfkrafa í samræmi
við breytingar á íbúafjölda.
— Mætti ákveða hlutföllin
þannig, að móti hverjum 2
kjósendum á kjörsvæðum I—IV,
sem er mesta strjábýlið, komi 3
kjósendur á Reykjanesi og 4 kjós
endur í Reykjavík.
Skipting landsins í kjörsvæði
sést af meðfylgjandi korti, en hún
yrði þessi:
I. Vesturlandskjörsvæði
Borgarfjarðarsýsla, Mýrarsýsla,
Snæfellsness- og Hnappadals-
sýsla, Dalasýsla, Barðastrandar-
sýsla, Vestur- og Norður-ísa-
fjarðarsýsla, ísafjörður og
Strandasýsla.
II. Norðurlandskjörsvæði
Vestur- og Austur-Húnavatns-
Landinu sé skipt í 6 kjörsvæði:
I. Vesturlandskjörsvæði með um 12300 kjósendur, þingm. 9
II. Norðurlandskjörsvæði — — 13000 —
III. Austurlandskjörsvæði — — 9400 —
IV. Suðurlandskjörsvæði — — 8700 —
V. Reykjaneskjörsvæði — — 11100 —
VI. Reykjavíkurkjörsvæði -— — 39000 —
III. Austurlandskjörsvæði
Suður- og Norður-Þingeyjar
sýsla, Norður og Suður-Múla
sýsla, Seyðisfjörður og Austur-
Skaftafellssýsla.
IV. Suðurlandskjörsvæði
Vestur-Skaftafellssýsla, Vest
mannaeyjar, Rangárvallasýsla og
Árnessýsla.
V. Reykjaneskjörsvæði
Gullbringu- og Kjósarsýsla og
Hafnarfjörður.
VI. Reykjavíkurkjörsvæði
Reykjavík.
Þingmenn þessara kjörsvæða
skulu kosnir með venjulegri hlut
fallskosningu milli flokka.
Samkvæmt síðustu kosningum
hefðu úrslit orðið þessi:
hins, hvaða menn séu kosnir
fyrir hvern flokk, vil ég fara
alveg nýjar leiðir, svo sem nú
skal greina.
Á hverju kjörsvæði skal eigi
borinn fram listi hvers flokks
eins og venja er, þegar um hlut-
fallskosningar er að ræða, held-
ur skal hverju kjörsvæði skipt
í jafnmörg kjördæmi og þing-
menn viðkomandi kjörsvæðis eru
margir. í hverju þessara kjör-
dæma verður síðan borinn fram
einn frambjóðandi fyrir hvern
fiokk, sem þátt tekur í kosn-
ingunum, eins og tíðkast í ein-
menningskjördæmununv Kjós-
endur hvers kjördæmis ráða um
framboð flokks síns í kjördæm-
inu eins og nú er.
Til þess að skýra þetta nánar,
skal ég taka dæmi. Ég vel Vest-
urlandskjörsvæði. Þar skal kjósa
9 þingmenn. Þá mundi það skipt-
ast í eftirfarandi kjördæmi:
flokks hafi náð kosningu í við-
komandi kjördæmi, skal telja
saman persónuatkvæði hans, þ.
e. a. s. þau atkvæði, sem hann
hefur fengið í kjördæmi því, sem
hann er boðinn fram í, að við-
bættum þeim atkvæðum, sem
honum hafa verið greidd annars
staðar á kjörsvæðinu. Sá fram-
bjóðenda flokksins á kjörsvæð-
inu, sem hefur flest persónuat-
kvæði, verður þá 1. þingmaður
flokksins á því kjörsvæði. 2. þing
maður flokksins verður sá mað-
ur, sem hefur hæstu hlutfalls-
tölu greiddra atkvæða, sem hann
hefur fengið í því kjördæmi, sem
hann er boðinn fram í, en at-
kvæðum hans úr öðrum kjördæm
um sleppt. 3. þingmaður flokks-
ins verður sá, sem næstflest' hef-
ur persónuatkvæði. 4. þingmað-
ur flokksins sá, sem næstflest
hefur atkvæði hlutfallslega í
kjördæmi sínu. Og þannig áfram
1. Borgarfjarðarsýsla .... 2648 kjósendum
2. Mýrasýsla 1075 —
3. Snæfellsnessýsla 1875 —
4. Dalasýsla 740 —
5. Barðastrandarsýsla .... . . . . 1513 —
6. Vestur-ísafjarðarsýsla .. . . . . 1013 —
7. ísafjörður . . . . 1512 —
8. Norður-ísafjarðarsýsla .. 991 —
9. Strandasýsla 878 —
Ég hef haldið hér öllum gömlu
kj ördæmunum.
Kjörseðill hvers kjördæmis
innan kjörsvæðisins mundi líkj-
ast kjörseðli þeim, sem nú tíðk-
ast í Reykjavík. Efst kæmu lista-
bókstafir og nöfn þeirra flokka,
sem þátt taka í kosningunum.
Neðan við hvern listabókstaf
kæmu nöfn allra frambjóðenda
hvers flokks á öllu kjörsvæðinu.
Efst væri nafn frambjóðandans í
viðkomandi kjördæmi með stóru
letri, síðan kæmu nöfn hinna
frambjóðendanna í stafrófsröð.
Hver kjósandi gæti þá valið milli
allra frambjóðenda á kjörsvæð-
inu með því að setja x framan
við nafn viðkomandi frambjóð-
anda. Einnig getur kjósandinn
sett x framan við listabókstaf
flokksins. Það atkvæði telst þá
greitt frambjóðanda flokksins í
því kjördæmi. Þannig er kjós-
endum gefinn kostur á að velja
annan frambjóðanda flokks síns,
ef hann er ekki ánægður með
frambjóðanda flokksins í kjör-
dæminu. Atkvæði hans kemur
flokknum eftir sem áður að fullu
gagni.
Til frekari skýringar set ég
A. B. C. D. F.
I. kjörsvæði: 2433—2 2286—2 1235—1 4829—4 298—0
II. — 2573—2 2890—2 1725—1 4350—4 382—0
III. — 242—0 4739—5 1428—1 1606—1 342—0
IV. — 425—0 2748—2 1145—1 3083—3 356—0
V. — 3174—2 111—0 2087—1 4232—3 336—0
VI. — 6306—3 151—0 8240—4 16928—8 1978—0
Alls: 15153—9 12925-11 15859—9 35027-23 3693—0
Með þessari skipan héldu allir | sýsla, Skagafjarðarsýsla, Siglu
landshlutar þingmannatölu J fjörður, Eyjafjarðarsýsla og Ak
þeirri, sem þeir hafa nú, nema I ureyri.
Atkvæði bak við hvern þing-
mann yrðu sem hér segir: A.
1684, B. 1175, C. 1762, D. 1522. F.
fengi engan mann kosinn.
Samkvæmt þessari kjördæma-
skipan fengist mun réttlátari
þingmannatala hvers flokks en
nú er, þrátt fyrir það að engin
uppbótarsæti yrðu veitt. Fullur
jöfnuður næst ekki vegna þess,
að hér er gert ráð fyrir fleiri at-
kvæðum að baki hverjum þing-
manni þéttbýlisins en í sveitun-
um.
Hér hefur verið rætt um það,
hvernig þingmenn skuli skiptast
milli flokkanna innbyrðis á
hverju kjörsvæði. Um ákvörðun
KJÖRSEÐILL
Vesturlandskj ör svæði: Borgarfj arðarsýslukj ördæmL
9
7
6
6
15
hér mynd kjörseðils úr Borgar-
fjarðarsýslu eins og hann hefði
litið út við síðustu kosningar
með þessu fyrirkomulagi.
Hér eru nöfn frambjóðenda í
Borgarfjarðar sýslu sett efst á
seðilinn, prentuð með stóru letri.
Hver kjósandi, sem vill greiða
þeim atkvæði, merkir annað-
hvort við listabókstaf flokksins
eða framan við nafn frambjóð-
andans. En vilji hann heldur
greiða atkvæði einhverjum öðr-
um af frambjóðendum flokksins
á kjörsvæðinu, þá merkir hann
við nafn hans.
Þegar ákveða skal, hver eða
hverjir af frambjóðendum hvers
A. Alþýðuflokkur B. Framsóknarflokkur C. Alþýðubandalag D. Sjálfstæðisflokkur F. Þjóðvarnarflokkur
BENEDIKT GRÖNDAL Friðfinnur Ólafsson Gunnlaugur Þórðarson Pétur Pétursson ÁSGEIR BJARNASON Eiríkur Þorsteinsson Halldór Sigurðsson Hermann Jónasson Sigurvin Einarsson INGI HELGASON Guðgeir Jónsson Guðm. Guðmundsson Halldóra Guðmundsd. Kristján Gíslason Páll Bergþórsson Ragnar Þorsteinsson Sólveig Ólafsdóttir Steingrímur Pálsson PÉTUR OTTESEN Friðjón Þórðarson Gísli Jónsson Kjartan Jóhannsson Pétur Gunnarsson Ragnar Lárusson Sigurður Ágústsson Sigurður Bjarnason Þorvaldur Kristjánsson JÓN HELGASON Ásgeir Höskuldsson Bjarni Sigurðsson Magnús Baldvinsson Sigurður Elíasson Stefán Runólfsson Þórhallur Halldórsson
koll af kolli. Er hér sami háttur
hafður á sem nú tíðkast um út-
hlutun uppbótarþingsæta.
Þessi aðferð er valin vegna
þess, hve misfjölmenn einstök
kjördærai yrðu innan hvers kjör-
svæðis. Ef aðeins réði töluleg-
ur fjöldi atkvæða, mundu fjöl-
mennari kjördæmin hljóta alla
þingmennina, en hin fámennari
enga.
Á hverju kjörsvæði skulu kosn
ir jafnmargir varaþingmenn og
fjöldi þingmanna segir til um.
Skulu þeir kosnir á sama hátt
og nú er venja um varamenn
uppbótarþingmannanna, þ. e. a. s.
þeir, sem næstir stæðu því að
hljóta þingsæti á hverju kjör-
svæði
Á I—IV kjörsvæði skulu öll
gömlu kjörsvæðin haldast ó-
breytt með þeirri breytingu, að
Akureyri yrði skipt í 2 kjör-
dæmi, en Seyðisfjörður hætti að
vera sérstakt kjördæmi og sam-
einaðist Norður-Múlasýslu. Þó
skal skipta öllum tvímennings-
kjördæmum í 2 sjálfstæð kjör-
dæmi. Kemur þá hvorttveggja
til álita að skipta landfræðilega
til helminga með sem næst jafn-
mörgum kjósendum í hvoru kjör-
dæmi eða hafa kaupstaði og kaup
tún svæðisins saman í einu kjör-
dæmi og sveitirnar sér í öðru.
Hugsanlegt er einnig að hafa
sama hátt'á um Reykjanes- og.
Reykjavíkurkjörsvæði. Mundi
þeim þá báðum skipt í jafnmörg
kjördæmi og þingmannafjöldi
þeirra segir til um. Þó virðist
mér ekki sama ástæða til þess.
Þar má kjósa hreinni listakosn-
ingu eins og nú tíðkast í Reykja-
vík, því að þar er ekki um það
að ræða að halda fornum kjör-
dæmum eins og í sveitunum.
Þetta eru í stórum dráttum þær
tiliögur, sem ég vil gera um kjör-
j dæmaskipan á íslandi. Þær
kunna í fljótu bragði að virðast
nokkuð flóknar, en svo mun þó
ekki reynast við nána athugun.
Til skýringa skal þess getið, að
dönsk kosningalög eru að nokkru
leyti lögð til grundvallar.
Nú kann einhver að spyrja
hvað ég telji unnið við þessa
skipan frá því, sem nú er. Skal
ég að lokum svara því í fáum
orðum.
Hér er um að ræða milliveg
milli einmenningskjördæma og
stórra kjördæma með listakosn-
ingu. Bfeyting frá núverandi kjör
dæmaskiptingu er tiltölulega
minni en verða mundi ella. Öll
gömlu kjördæmin haldast utan
þéttbýlisins við sunnanverðan
Faxaflóa, nema hvað skipta þarf
tvímenningskjördæmunum. Hin
persónulegu tengsl milli fram-
bjóðandans og kjósendanna í við-
komandi kjördæmi haldast.
Flokkavaldið verður rninna en ef
•um listakosningu er að ræða, þar