Stuðlaberg - 01.01.2012, Page 26

26 STUÐLABERG 1/2012
varðandi ljóðstafareglur, er hvernig það gerist
að lík og jafnvel ólík hljóð geta stuðlað hvert
við annað, og stundum stuðla „sömu“ hljóð
ekki við sjálf sig. Og hvaða breytingar verða í
tímans rás? Það er líka fróðlegt að bera saman
hrynjandi eldri og yngri kveðskapar. Hrynj-
andi í dróttkvæðum og eldri rímum var dvala-
bundin sem kallað er; þar skipti lengd eða
þungi atkvæða máli. Síðar varð málbreyting
sem riðlaði þessu kerfi. Tímasetning og eðli
þessarar breytingar var það sem leiddi mig
inn í undraheim bragfræðinnar. Ég kom að
þessu sem málfræðingur, en sé smám saman
hversu merkilegur heimur þetta er frá fagur-
fræðilegu og bókmenntafræðilegu sjónarmiði.
Það er í raun skrýtið hvað íslenskir fræði-
menn hafa verið áhugalitlir um þetta lykil-
svið í bókmenningu okkar lengi vel. Ég er
frábærlega laus við að vera hagmæltur og segi
stundum að það sé kostur fyrir mig sem rann-
sakanda að vera laus við þann innri skilning
sem kallaður hefur verið brageyra. Kannski
var það svo að meðan allir kunnu þessa list
hafi ekki verið talin þörf á rannsóknum á regl-
unum og gildi þeirra, en þess þá heldur er nú
nauðsynlegt að taka til hendinni. Og reyndar
er sjálf formbyltingin og atómskáldskapurinn
ekki síður áhugaverður. Hverjar eru form-
kröfurnar í kveðskap nútímans?
RIA.
Íslensk ljóðin ætti þjóðin enn að kunna.
Meta óðar meitlað smíði
– málsins góðu höfuðprýði.
Fleiri næðu földum glæðum fornra
hátta.
Oftar stæðu orðaglímur
ef þeir kvæðu gamlar rímur.
Hætti Braga höldar laga harla fáir.
Bætti aga ungu kyni
ætti bagan fleiri vini.
Þessar braghendur Einars Eiríkssonar
frá Fjallsseli eru frárímaðar. Fyrsta línan
rímar ekki við hinar tvær. Innrímið kallast
samhent (Sveinbjörn Beinteinsson 1953:60
og 63). Þar er um að ræða hringhenduform
þar sem áhersluatkvæði 2. bragliðar ríma
saman (ljóð-/óð-/góð-) og til viðbótar rímar
við þessi orð áhersluatkvæði 4. bragliðar í
fyrstu línu (þjóð-). Þetta rímform er algengt
bæði í braghendu og valhendu.
Braghendur Einars eru vel ortar og
fallegar. Hvatningin sem þar kemur
fram fellur auk þess afar vel að yfir-
lýstum markmiðum Stuðlabergs. Síð-
asta vísan sker sig úr hvað snertir hag-
mælskuna. Tvær síðustu línur þeirrar
vísu eru settar saman af mikilli fimi;
þar er víxlað orðstofnum (Bætti aga/
ætti baga-) án þess að það skaði á
nokkurn hátt heildaráferðina eða mál-
farið. Það setur svip á ljóðið ef síðustu
línurnar eru fallegastar. Þetta kemur
heim við það sem í bragarfræðum er
kallað hægri regla. Bragurinn er bund-
inn þeirri kröfu að meiri reglufesta sé í
ljóðinu eftir því sem lengra dregur til
hægri (þ.e. aftar í braglínum eða aftar í
ljóðinu). Þetta heyra góðir hagyrðingar
og kunna að yrkja samkvæmt því og er
því ekki við því að búast að þeim þyki
þessi umfjöllun sérlega fréttnæm. Þeir
hafa þetta innbyggt.
RIA.
Braghendur