Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 5

um myndefnisins, hrukkum fyrirsætunnar
og mildar drætti veruleikans þannig að þeg-
ar ljósmyndin er tilbúin, sýnir hún ljúfa
áferð einhvers sem hefur enga slíka áferð
í veruleikanum.
Hugsýnir eru smíðaðar um alla hugsan-
lega og óhugsanlega hluti, í tjáningu um
þá er eins og talað sé í lofttæmi og hlustað
eins og nú skuli eitthvað gerast. En þegar
ekkert gerist fremur en fyrri daginn, engin
hreyfing verður í átt til hugsýnarinnar þá
er það ekki hugsýnin, tálsýnin sem hrynur
heldur fólk.
Við getum víst ávallt spurt okkur hvað
veruleiki sé, hvað sé raunverulegt og hvað
sé sannleikur og fáist svar er víst vissara
að hafa á því fýrirvara. Betra er að hafa
sannan fyrirvara en falskt öryggi, betri er
sannur efi en fölsk trú. Stundum er talað
um afmýtun trúarinnar þegar kynjaheimur
engla og ára dofnar eða hverfur úr hug-
skoti hins trúaða. Þá spyrja sumir líka hvað
eftir standi annað en veruleikinn nakinn,
góður eða slæmur eftir atvikum. Mér dettur
í hug hvort menningin þarfnist ekki hlið-
stæðrar umijöllunar, að hún verði svipt
hugsýninni (afídealiseruð), og mönnum gert
ljóst að hugsýn sé góð og gild en aðeins
sem hugsýn, Hugsýn menningarinnar er í
raun réttri aðeins misrétt eða misröng
heimsmynd, mannsmynd, lífsmynd, bundin
tilteknum stað og tilteknum tíma,
Áberandi kraftamenn hverrar menningar-
heildar bjóða ávallt fram sína tegund menn-
ingar, sina tegund hins ljóta eða fagra sann-
leika og menningartegund þeirra er þá ef
til vill eitthvað sem gefið hefur viðkomandi
nokkra lífsfyllingu eða jafnvel afsökun fyrir
því, hvernig allt sé í pottinn búið. Og þess-
ir eru síðan skildir eða misskildir af þeim
sem þá hefja til skýjanna eða steýpa þeim
í ræsið. Hugsýnin er á sinn hátt drifkraftur
menningarinnar og þar er sum annarri betri
en að líkindum er þar margt minna virði
en almennt er talið.
í ÁNAUÐ ÓSANNINDA
Tilfinningar manna og þroski þeirra eru
nokkuð sem hugsýnin má ekki traðka á því
enginn nær að þroskast án þess að geta í
sannleika tjáð sig sem maður. Menn geta
auðveldlega orðið og eru flestir þrælar
menningar sinnar og hugsýna hennar. Þeir
eru ef til vill fáir sem gefið er að meta þar
hluti, straurha og atvik í hófi og hinir marg-
ir sem lúta ímynduðum viðhorfum umhverf-
isins skilyrðislaust. Mörgum verður vegur-
inn til frelsisins, af þessum sökum, harla
torsóttur og tafsamur en aðrir halda sig
allt kunna, geta og vita af sjálfum sér og
vilja handsama hamingju sér til handa í
krafti kenjóttra hugsýna sinna. Þessir reyna
margir að skammt er á milli traumlausra
frelsistilburða og sjálfstortímingar. Báðir
tapa, sá sem ekki leggur til við frelsið og
hinn sem ætlar sér það með afli hugsýnar,
báðir hafa reynst þrælar í gijótnámu menn-
ingarinnar.
Þegar upp er staðið, er það ef til vill
ekki svo býsna margt sem skiptir fólki máli
í innsta kjarna þess. Það hefur mestan
áhuga á sjálfu sér og sínu nánasta. Það
óskar velsældar og hamingju, frelsis og lífs-
fyllingar en fer í geitarhús að ieita ullar,
vegna afvegaleidds gildismats og tálgjamra
hugsýna sem svipta það frelsi lífsgjafarinn-
ar. Frelsi lífsgjafarinnar er frelsið til að
vera maður, vitandi að fólk er hvað öðru
líkt þó að hver sé á sinn hátt einstakur.
Menning er tiltölulega vond þegar hún
meinar fólki að skoða sig í því ljósi og þvæl-
ist fýrir því með falskan varning sinn. Sú
menning er tiltölulega góð sem veitir fólki
frelsi til að tjá vanlíðan jafnt sem vellíðan
og leyfir einnig að hún sjálf sé til skoðunar
án yfirdrepsskapar. Með þessu er þó engan
veginn sagt að allt verði fullkomið!
Stef
„Vei yður, fræðimenn og farísear,
hræsnarar! Þér líkist hvítum kölkuð-
um gröfum, sem sýnast fagrar utan,
en innan eru fullar af dauðra manna
beinum og alls kyns óþverra. Þannig
eruð þér, sýnist hið ytra réttlátir í
augum manna en eruð hið innra full-
ir hræsni og ranglætis.’?
Matt. 23, 27-28.
Kristur
„Farísear spurðu hann, hvenær Guðs
ríki kæmi. Hann svaraði þeim; „Guðs
ríki kemur ekki þannig að á því berl,
Ekki munu menn segja: Sjá, þar er
það eða hér er það, því Guðs ríki er
innra með yður.” Lúk. 17, 20-21.
Fyrir nokkrum árum kom út á íslandi
bók sem heitir Veggjakrot og annar vísdóm-
ur, í henni er meðal annars að flnna áletrun
mannveru sem taldi sig hafa fundið svar
við tilvistarvanda sínum. Viðkomandi hafði
einhvers staðar sett það á vegg: „Kristur
er svarið!” Síðar má skilja að önnur mann-
vera hafi að veggnum komið, tekið eftir
áletruninni og ekki getað stillt sig um að
bæta við hana: „Hver var aftur spurning-
in?” Þetta hefur hann eða hún vísast gert
í nokkru háði en jafnframt í fúlustu alvöru.
Segja má að hér sé spurt svo þýðingarmik-
illar spurningar, að hvorki þeir sem tóku
bókina saman, né heidur sá eða sú sem síð-
ar krotaði á vegginn hafi gert sér grein
fyrir því. Hver var aftur spumingin sem
Kristur var og er svarið við? Eftir krafti og
sannfæringu frumvottanna og þeirri lífsfyll-
ingu sem þeir reyndu að tjá öðrum og afla
öðmm, er ekki annað að sjá en spurningin
týnda hafi verið þeim mikil opinberun, að
ekki sé nú talað um svarið við henni.
Það er viðurkennt í fræðaiðkunum hvers
konar, að það sé ekki síður mikilvægt að
spyija réttu spurninganna en hafa svörin.
Ef til vill skipta allar spurningar máli og
svör þeirra en sumar hljóta að vera öllu
þýðingarmeiri og enn aðrar þýðingarmest-
ar. Menn munu að líkindum ávallt hafa
hver sína skoðun á því hvað sé í lífinu þýð-
ingarmest, að minnsta kosti á yfirborðinu,
en fyrir þann sem í lífínu tileinkar sér kristni,
ætti spurningin um Krist að vera þýðingar-
mest! Kannski vaknar hann upp við vondan
draum þegar hann rekst á veggjakrotið um
svarið og spuminguna týndu, hrekkur upp
við það, að hann hefur einblínt svo á svarið
að spurningin er gleymd, sú spurning sem
býr ef til vill í kviku
allra manna og varðar
þá alla og allt sem
þeim tengist.
Að Verða
Eins Og Barn
Leitin að spurning-
unni týndu er leit að
spumingu sem breytir
fólki, kollvarpar öllum
hugmyndum þess og
frelsar það raunveru-
lega þegar það heyrir
hana og svarið við
henni. Þetta er leitin að spurningunni.
Marteinn Lúther átti sína spumingu:
„Hvernig get ég eignast náðarríkan Guð
og orðið hólpinn?” Honum dugði ekki svarið
í klaustrinu, fannst sem reynt væri að hnoða
því á spurningar sem ekki hæfðu því, skiptu
hjálpræðið engu máli og stóðu raunar í vegi
fyrir því. Lúther var gáfnaljós, hann gat
beitt rökfimi og lærdómi við leit sína að
spurningunum sem máli skiptu og spurning-
unni einu. Gáfur og lærdómslist gera fólk
ekki hólpið einar og sér, sumir eru meira
að segja svo gáfaðir, að þeir geta vart orð-
ið hólpnir því þeim finnst það svo heimsku-
leg hugsýn.
Spurningin sem hér um ræðir, spurningin
týnda, verður skiljanleg mesta einfeldningi
þegar hún fínnst, jafnvel skiljanlegri honum
en lærdómsmanninum sem legið hefur yfir
hugsýnum menningar sinnar og sjálfs sín
en verður eins og keisarinn, nakinn þegar
yfir lýkur, án þess að þora að viðurkenna
það fremur en aðrir, ef frá er talið barnið
einfalda sem vissi ekki að hreinskilni stang-
aðist á v'ið reglurnar. Sá sem á Krist trúir
hlýtur að ætja honum hreinskilni og glýju-
laus augu þess sem allt sér og skilur.
Sannleikurinn Er Oft SÁR
Við lestur guðspjallanna dylst engum, að
sumt af því sem Jesús segir er meiðandj.
Menn verða sárjr v?ð sum orð hans, ekki
síst þeir sem fram gengu í háum hugsýnum
um sjálfa sig. Hinir sem fóru með veggjum
yegna raunverulegrar skammar á sjálfum
sér, hlutu hins vegar frekar uppörvun og
huggun, Þó er ekki að sjá, að það eitt að
hafa á sér skömm afli manni vinsælda Jesú,
enda sækir slík afstaða til sjálfs sín, elds-
neyti sitt að nokkru til hugmynda menning-
armnar um rétt og rangt, gott og illt, og
að nokkru til hugmynda sem myndast hafa
með manni sjálfum við lífsreynsluna. Það
sem virðist hins vegar vekja vanþóknun
Jesú á mönnum er það, er þeir taka að telja
sig öðrum fremri, frammi fyrir Guði.
Jesús leggur ekki fæð á menn fyrir það
að þeir eru eins og þeir eru, brotnir, breysk-
ir og ófullkomnir, heldur vegna þess er þeir
þykjast vera eitthvað annað og meira, ekki
aðeins gagnvart öðrum, heldur einnig gagn-
vart sjálfum sér og Guði. Sannleikurinn um
menn er þeim sjálfum sárastur þegar þeim
hefur haldist uppi að blekkja sig og aðra,
í skjóli mishaldgóðra hugsýna.
Eftir mínu viti var Jesús, sá er við köllum
Krist, ekki hugsýnarmaður, hann vildi draga
frá gluggum veruleikans, sýna mönnum
fram á hvernig líf og jörð litu út þegar
þeir hefðu árætt að „ljósmynda allt án filt-
ers og skoða myndirnar vandlega, bæði þær
sem sýndu sjálfa þá og aðra í sannleika.”
Jesús gerði á sviði sögunnar atlögu að
þeim sem höfðu gert trú að menningarlega
skilyrtri hugsýn með eigin upphefð að leiðar-
Jjósi. Ég tel að Jesús hafí verið í því vakinn
og sofinn, að afhjúpa menn sem létu í veðri
vaka að með þeim hrærðist einber gæskan
og réttlætið sjálft.
Kristur boðar mönnum þannig sannindi
sem ganga þvert á hugsýnir þeirra um þá
sjálfa. Sannindin eru með þeim hætti að þau
eru ekki sjálfvalin af mönnum enda líkar
þeim enn ekki alls kostar við þau. Þessi
boðskapur um menn og mannlega ávexti
hentar þeim ekki sem búa vilja um sig í
dyngju tælandi blekkinga.
Kristur í Menningunni
Því verður aldrei neitað að Jesús Kristur
kom fram í heimi sem var ávöxtur ákveð-
inna menningarstrauma. Þar tókust raunar
á nokkur ólík menningarafbrigði sem áttu
hinir hagsýnu Rómveijar, hinir íhaldssömu
gyðingar og hinir þverúðugu samveijar, að
ekki sé nú minnst á listhnejgða Grikki. Jes-
ús virðist hafa haldið mest til haga arfi þjóð-
ar sinnar, en virðist hafa gert sér Jjóst, að
sami rassinn væri undir þeim öllum þegar
grannt væri skoðað, hér væri um menn að
ræða, hér væri við menn að eiga, sama
hvaða merkilegheit þeir hefðu tileinkað sér
í krafti menningarlegra hugsýna þjóða
sinna.
Starf hans beindist fyrst og fremst að
gyðingum og villuráfi þeirra undir þræl-
dómsoki lögmálsins. Lögmálið var þeirrra
menningarafur og þeir orðnir ánauðugir
því. Jesús var sinnar tíðar maður, tjáði sig
með verkfærum menningar gyðinga, tungu,
handahreyfíngum, svipbrigðum og notaði
gildismat samtíðarmanna sinna til að gera
sig þeim skiljanlegan. Atferli hans var því
að nokkru menningarlega skilyrt og ráð
hans voru viðbrögð við menningarlegu at-
ferli sem honum gazt ekki að. Hann rís
gegn menningu þjóðar sinnar, hræsni henn-
ar og yfirdrepsskap, hann rís gegn slíku í
allri menningu sem sinnar tíðar maður,
maður allra tíma og samtímamaður okkar
allra. Það gerir hann með skírskotun til
guðs og með skírskotun til veruleikans.
Með þessu er ekki sagt að Kristur sé
óvinur menningarinnar, ekki fremur en að
hann sé óvinur manns. Á hinn bóginn er
menningunni, eins og manni, hætt við að
vera óvinur Krists vegna ósannra myndá
hennar af veruleikanum. Því þarf maður sem
kennir sig við Krist ekki að staðsetja sig
utan menningarinnar og getur það raunar
ekki — hún fylgir honum hvert sem hann
fer. Það sem hann þarf framar öðru að
gera þegar menningin og hann sjálfur eru
annars vegar, er að gæta sín á glöpum
hennar og blekkingum — líka þeim blekking-
um sem menningin vill leggja til málanna
um Krist því að úr þeirri átt má vænta of-
mats sem vanmats og þess eins að sannleik-
urinn verði gerður að hugsýn þar sem holt
er undir.
GUÐ - VERULEIKINN
Fullnaður
Nú er okkur vandi á höndum eftir allt'
sem áður er sagt. Hvað verður um allar
hugsýnir trúarinnar? Eru þær ekki jafn
haldlitlar og imgsýnir menningarinnar þegar
upp er staðið? Her vil ég fýrst svara því ti}
að trú getur verið annað en trú. Hvert trúav-
afbrigði er sennilega áyalit menningarlega
skilyrt, þar fer fram verkan og gagnverkan.
Kristin trú er því nokkuð sem fóik hefur
harla misjafnar hugmyndir um. Sumir kjósa
að fylla trúai’vitund sína ímynduðum leynd-
ardómum annars heims, vitandi eða óafvit-
andi. Það eru eftir mínu viti falskar, mann-
fjandsarnlegar hugsýnir þó að fóik aðhyllist
þær í hjálpræðisskyni. Það er hveijum manni
kappnóg viðfangsefni að halda í horfínu,
sækja fram eða hopa í einum heimi í einu,
fulltingi Krists breytir því ekki, nema að
því ieyti að í honum höfum við samheija í
lífsstríðinu, samheija sem knýr til ábyrgðar
hér og nú, þá og þegar, Hann knýr okkur
til að opna glyrnurnar fyrir því sem er,
þeirri stund sem komin er, en alls ekki fyr-
ir því sem hugsanlega væri eða hefði verið.
Menn eru ekki rökvísir í framgöngu sinni
þegar upp er staðið, þeir eru miklu fremur
tilfínningaverur sem stjórnast að miklu leyti
af því hvaða vindar ieika um tilfínninga-
stöðvarnar þó svo að rökvisi staðar og stund-
ar ráði þar nokkru.
Sennilega snýst spurningin týnda, sem
Kristur er svarið við, aðallega um frelsi og
hamingju allra manna. Líklega er það frels-
isþrá mannanna sem kennir þeim að elska
Krist, þráin eftir frelsi frá blindri rökvísi
og frelsi til heilbrigðrar dómgreindar, þráin
eftir frelsi frá tilfínningalegu hamsleysi og
frelsi til tilfinningalegs þroska, þráin eftir
freisi frá blekkingum menningarinnar og
eftir frelsi til að njóta þess sem þar er satt.
í Kristi þrá menn kunnáttu í listinni að
lifa, kunnáttu í listinni að deyja þegar þar
að kemur, kunnáttu í listinni að lifa honum,
öðrum og sjálfum sér þannig að gefandi sé
og með hófi á því sem hófs þarf. Til að
öðlast þá kunnáttu, þarf frelsi í Kristi sem
má ekki aðeins vera hugsýn heldur raun-
verulegt frelsi sem menn finna fyrir þegar
þeir öðlast það. Frelsið sé ekki þykjustu-
frelsi eða nafnið tómt, orðskrípið eitt vegna
menningarlegra hagsmuna. Kristnir menn
lifa og hrærast í menningunni hvort sem
þeim líkar betur eða verr, þar eru þeir háð-
ir ýmsum skilmálum og skilyrðum. Meira
að segja þeir sem draga sig út úr samfélag-
inu og fara útí „eyðimörkina” taka með sér
ýmislegt menningarlegt viðurværi þaðan
sem þeir hurfu. Maður getur ekki einangrað
sig með Kristi, a.m.k. ekki til langframa,
ekki getur maður heldur einangrað hann
frá öðrum.
Kristur er ávallt í samhengi sköpunarinn-
ar og þar er menningin ekki þýðingarlítill
hluti af litið er til framvindu mannlífsins á
jörðinni en þar mun samfélag þeirra sem á
Krist trúa, hin ósýnilega almenna kirkja,
vitna um möguleika hins góða, fagra og
fullkomna og vonina sem menningin ein
mun aldrei verða fær um að gefa; líknina,
fórnina og græðsluna. Vonina um líf hinnar
komandi aldar. Kirkjan á að vera vin hinum
þyrstu sem kenna þorsta í eyðimörk menn-
ingarinnar og heimsins, á að vera vin þeim
sem örmagnast hafa og farið villir vega og
hér skipta hræsnisfullar hugsýnir engu
máli. Hver er sá sem gefur mönnum kjark
til að horfast í augu við heiminn og hrelling-
ar hans eru einnig kjark til að takast á við
þær snortinn til kviku? Kristur er svarið!
„Sérhver mun eldi saltast. Saltið er gott
en ef saltið missir seltuna, með hveiju viljið
þér þá krydda það? Hafið salt í sjálfum
yður og haldið frið yðar á milli.
Höfundur stundar nám i guðfræðideild Há-
skóla l'slands.

Hvernigleit Kristur
út? Á þessum
austur-evrópska
íkon er hann jarp-
hærður og nyög
fríður. í Norður-
Evrópu varð hann
stundum Ijóshærð-
ur, en listamenn
þessarar aldar hafa
minna lagt uppúr
friðleikanum, sam-
anber mynd
Rottluffs & síðunni
til vinstri, enda eru
þeir oft að fjalla um
Krist þjáningarinn-
ar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1991 5