Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Síða 3
t>eigar var aW Srattiur er Tion-
uim senduir, og hu'gsloeytið
bemist til sikiia, því að sam-
bandið er óhmd'rað. Vér kom-
uimst þegar í samband við
þamn, ®em er að hiuigsa til vor.
Og þegar vér erum farin að
venjasit umhverfi hans, getum
vér kiomið hugtsunuim eða hug-
myndum inm í vitund hans. Sá,
sem móti tekur, viðurkennir
sjaldan annað en hugsunin sé
frá hon.um sjálfum, ella ein-
hver ímyndum. En fái hamn oft
tækifaeri, fer hann að furðasig
á þeirri vitneskju, sem hamn
fær. Þetta á vi'ð hvern oig einn,
en ekki eingömgu við þann, sem
trúir fyrirbrigðlumum.
-l-lugsanasamband er sterk-
asti temgiliðurinm milli verald-
amna tveggja. Em þér megið
ekki haldia að allar hugsanir,
sem í vitumd yðar koma, séu
frá framliðnum. Etf þér ætfið
huigsun yðar, eims og fimtteika-
maður æfir Jíkama sinm, getið
þér orðið aðmjótandi mikiflar
þeikkingar og hjáilpair, líkam-
ilega og andlega.------
Þegar þetta var ritað, þótti
það fásinna ein að tala um hug-
skeyti. Svo 'líður hálf öld oig
þá sjá vísindim þess engan kost
að þráast lonigur við og viðuir-
kenna mú að huigskeyti sé dag-
legur viðburðluir og þau geti
farið á andartaki beimshorn-
anna milli.
Þess verðuæ sennilega ekki
lamgt að bíða, að vísindim við-
urkenni einnig fjarskyiggmi og
fjarheyrm, þvi að eins og huigs-
un manns getuir kornið fram í
huiga annars, svo getur og það,
sem maður heyrir og sér kom-
ið fram í heila annars manns,
vegna þees að það er heilinn,
sem sér og heyrir. Með öðrum
orðum: heilaástand eims manms
getur endumspeglazt í heilia
annars. En í hvert skipti sem
sMkt gerist, verður að vera
samstillinig milli heila þess er
sendir huigsun, sýn eða heyrn,
og heila þess, er við tekur.
fslendingar voru lengi tregir
til að trúa á hugskeyti. Þetta
er vægast sagt talað grátbros-
legt þegar þess ar gætt, að fyr-
ir mörgum öldum vissu forfeð-
ur þeirra að hugskejrti voru
til, eins og tungan sjálf sann-
ar. Hún á ýmis nafnorð um
þetta, svo sem: hugboð, hugar-
flug, hugarfóstur, hugargrip,
hughrif, hugrenning, hugsjón.
í fotmöld var talað um að
mannahugir legðust á einhvem
þegar hugsað var sterkt til
hans. Og svo eru lýsingar á því
hvemig þeir urðu varir við
hugskeytin: mér datt i hug,
mór, flaug í hug, mér rann í
hug, því var sem hvíslaS aS
mér, því skaut upp í hug mér,
mér kom til hugar, þeinri hugs-
un brá fyrir sem leiftri, það
hvarflaði aS mér, ósjálfrátt
kom (flaug, datt) mér í liug,
ég fékk hughendingu o s.frv.
Öll þessi orðatiltæki benda
ótvírætt til þess, að menn hafi
kunnað að gera greinarmun á
eigin hugsunum og þeim hugs-
uinium sem' laiust ndðuir í þá (hug-
ákeytuim).
Auk þessa eru svo hug-
heyrnir og hugsýnir.
Eftiir þessum leiðum hafa
mianrikymimu, borizt aM'air frum-
legar uppgötvaniir, þaar sem í
engu geta byggzt á undanfar-
andi reynslu. Ein slík er upp-
götvtm þyngdarlögmálsins,
ðnnur sú aS fastastjörnurnar
séu sólir, og hin þriðja að jörð-
in sé hnöttur og snúist umhvarf
is sólina, en ekki öfugt, eins
og memn höfðu fyrst haldið.
Þessaæ uppgötvanir duttu í
huga hugvitsmannanna. Þær
komu með hugskeytum frá ver-
um annars heims. Og svo er um
þúsundir annara uppgötvana,
allt fram á þessa öld. Þeir, sem
vilja rengja þetta, ættu að út-
skýra hvennig á því stendur,
að tveir menn, sinn á hvorum
heimshjara og ókunmir með
öllu, gera samtímis sömu upp-
götvanir. Þetta hefir komið
fyrir svo oft, að um tilviljanir
getur alls ekki verið að ræða.
Menn mega ekki einblína á
þær flóknu uppgötvanir, sem
gerðar hafa verið á þessari
öld og halda því fram að þær
séu því að þakka hve skynsemi
mannkynsins hafi fleygt fram.
„Skymsemin virðist ekki hafa
farið hraðvaxandi að djúp-
hyggni seinustu 10 þúsund ár-
in. Það þuirfti eins mikla skyn-
semi til þess að finna upp boga
og örvar þair sem byrjunin
hófst fró engu, og að finna upp
vélbyssu með allar undan.
farandi uppfinningar við hönd
ina. Konfúsíus, Lao-tse,
Búddha, Demokritus, Pyþagor
as og Platon voru jafnmiklir
vísindamenn og Bacon, Des-
cartes, Pasoal, Newton, Kepler,
Bergson og Einstein“, segir
diu Noúy, og hamm hætix við:
„Dýrkun hugvitsmanna hefir
gengið fram úr öllu hófi. Skyn-
semin glatar gildi sínu um leið
og hún skoðar sjálfa sig sem
takmark. Fagurfræðilegur
smekkur getur líka orðið að
amdstyggð'arvandkapmiaði, IxDá-
legum fjarstæðum og viðbjóðs-
legri úrkynjun. Það gildir einu
hvaða störfum maðurinn snýr
sér að: Hann má aldnei gleyma
hinu æðra hlutverki sínu. . . .
Skylda mannsins er þess vegna
að reka hina ósönnu mynd
menningarinnar á flótta og
setja í stað hennar hina sönnu
ímynd: þroskun manngöfginn-
ax“.
Sköpun hugmynda gerist
ekki nema með aðstoð vera af
öðrum heimi. Stundum fæðast
hugmyndirnar fyrirhafnarlaust
(vitrun, opinberun, innsæi),
en stundum þarf að heyja
harða haráttu til þess að kom-
ast í rétt hugarsamband. Þá
er kallað að menn velti fyrir
sér vandanum, eða brjóti heil-
ann í mola, þangað til ljós
rennur upp fyrir þeim og þar
með er vandinn leystur, gátan
ráðin. Þessi íslenzku orðatil-
tæki sýna glögglega réttan
skilning á hvað gerist, þegar
menn leggja sig alla fram, og
komast við það í samband við
annan heim. Ljósið, sem renn-
ur upp, er ekkert annað en
hugskeyti að handan og er
komið frá vitrari verum, sem
vilja hjálpa.
Allt frá þeim tíma er mað-
urinn tók eldinn í þjónustu
sína og fram á þenna dag, hafa
allair frumlegar uppgötvanir
barizt honum mieð hugsikeytum
frá öðrum heimi. En uppgötv-
anir eru sjaldnast fullkomnar
frá upphafi, og þess vegna hef-
ir maðuirinn orðið að brjóta
heilann í mola til þess að skilja
þær. Það var t.d. ekki fyrr en
Pnamh. á bls. 29
..
Jóhann Hjálmarsson
Kvöld nýrrar
aldar
Heimurinn elskar ljós
frá stjömu, sem færist nær
1 garði kvöldsinis.
Kalt tunglskin *
flæðir
yfir ferðbúið skip,
sem bíður eftir merki
um að sigla inn í birtu Guðs.
í kvöld berst þér ekki annað hljóð till eyma
en tíst einmana fugls
í trjákrónu þungri aí regni.
Hver ert þú stjama,
sem við greinum
undir hvelfingu,
sem við eigum,
en er þó öðmvísi
en við sjáum hana?
Annað ljós fjarlægist okkur.
Nú er stjarnan
í fáeinna mannsæva hæð.
Mynöskreyting eftir Eirik Smith.
22. dlesemiber 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3