Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 12

' ' ' „, ,'' '
■ ■
iawy, íjííí

OH.Kl- \JuK l'LL
WtV'.

v.ff'wlsír
Texti og myndir: Gísli Si

' '' ' '',
' . ' * -tk>
■ ... . . . ' ,
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. deEiemibar 1069
c
andurinn, árnar og ná-
lægð jöklanna; þetta setur mest
an svip á umhverfið og geirir
það í senn rismikið, ægifagurt
og eilítið ógnvekjandi. Af
Breiðamerkursandinum nýtur
ftegurð jöklanna sín til fulln-
ustu og opinberast í allri sinni
dýrð, þegar komið er að jökul-
lóninu við úfinn jaðar Breiða-
imetrkurjökuls. Hve ósnortið
allt e,r hér. Aðeins hjólför í
sandinum benda til mannafeirða.
Og brúin. En það er þó frem-
ur fegurð kuldans og auðnar-
innar, sem blasir við; um lónið
sveimar floti mismunandi
stórra ísjaka, sem brotnað hafa
framan af skriðjöklinum. Þeir
glitra í sólskininu, dæmdir til
að eyðast. Hve allt er hljótt,
svo undur hljótt. Og þó. Hljóm
ar ekki þungur undirtónn, þeg-
ar betur er hlustað. Niður frá
hafinu og Jökulsá. Og einstaka
fugl. Stundum tært brothljóð
eins og þegar örþunnt gler
brotnar. Hvaðan? Jú, frá lón-
irau. Þa)ð eivu jaikiamir. Stuind-
um snertast þeir eða rekast
saman með einkennilegu, næst-
um klingjandi marri og öðru
hverju teksrt suimiarhitainium að
bræða af þeim nibbu eða horn,
sem fellur niður í blágrænt
djúpið. Þessi blágræni blær
stafar ef til vill af sjó, sem
nær þarna inn í lónið á há-
flæði. Jakaborgin og kollur ör-
æfajökuls speglast í köldum
fletinum, en allt í kring: Sand-
urinn, svartur að mestu.
Sumstaðar í lóninu mynda
jakar 'þröng eða þvögu, en það
er ekki vegna þess að þeir
standi í botni. Samkvæmt mæl-
ingum er lónið allt að 100 metra
djúpt, og þar af leiðandi með
dýpstu vötnum á íslandi. Þeg-
air gengið er niður tiltölulega
brattan malarkambinn og alveg
niður að vatninu, þá stafar af
því helkulda, sem kemur ein-
kennilega fyrir á þokkalega
-'heitum sumardegi. Og þama er
alltaf eitthvað að gerast. Hægt
og þungt sígur Jökulsá út úr
lóninu og hrífur með sér þá
jaka, sem eru í þann vegiran að
leysast upp. En skömmu neðar:
brúin, þetta glæsilega mann
virki, sem Ingólfur r-áðherra
opnaði með því einu að klippa
á silkiborða. Svona var það
einfalt og sjá: hér komumst við
yfir og undirhlíðar öræfajök-
uls nálgast og þar með sú
byggð sem löngum var á fs-
landi talin afskektust. Að vísu
telst Jökullónið og Jökulsá til
Suðursveitar; hreppamörkin
eru vestar, en allt um það: Ör-
æfin blasa við og tignarlegir
skriðjöklar breiða úr sér niður á
sléttlendið. Breiðamerkursand-
ur er spordrjúgur. En hann er
engan veginn sú líflausa eyði-
mörk, sem ég hafði hugsað mér
að hann væri. Hvergi sést þar
þessi ljósi jökulleir, sem verður
eins og púður í þurrki og þyrl-
ast upp undan hægum vindi.
Þvert á móti er sandurinn gróf-
ur, líkt og möl úr farvegi og
um allar trissur eru örsmáir
hólar og hryggir, sem jökull-
inin hefiuir sikiiið eftir siig á uind-
anhalldi síniu. Hér skortir síat af
öllu úrkomu, enda er sandur-
inin gróinin víða. Og gróðurinn
fer vaxamdi um leið oig jöklam
ir ganga að sér. Af sandinum
að sjá stelur Breiðamerkurjök-
ullinn senunni og sýnist harla
lanigt að runrainn.. En lenigst í
norðlri gnæfa Esjufjöll upp úr
honum, eins og einmanalegar
eyjar í úthafi jökulflóðsins.
Frá Jökulsá eru 17 km. að
Kvískerjum; sá bær er austast-
ur í Öræfum. Á þessum spotta
er margt að sjá, ef skikkan-
lega er farið yfir og athyglin
ekki öll bundin við að stara í
hjólför vegarins. Nálægð
öræfajökuls verður hrikalegri
með hvemri mínútunni, þegar
vestar er haldið; Hrútárjökull
og Fjallsjökull flæða þarna nið
ur hlíðarnar og hafa nú slitn-
að úr sambandi við Breiða-
merkurjökul. Og Breiðamerkur-
fjallið er ekki lengur eyja í
jöklinum, eins og það varð fyr-
ir aldamótin 1700, þegar jöklar
fóru til muna að aukast og
hlaupa fram. Þannig var það
allt til ársins 1946. Þá höfðu
jöklarnir hopað svo að auður
kriki myndaðist inn til fjalls-
ins.
Fullvíst má telja að allmiklu
blómlegra hafi verið á þessu
svæði í þá tíð, er Þórður illugi
nam hér land. Hann varð fyrir
því óláni að brjóta skip við
Breiðársand og segir lítt af því,
hvað hann hafði meðfarðis að
lokum til að hefja með lífsbar-
áttu í ónumdu landi. Hins veg-
ar þá hann land af Hrollugi
Rögnvaldssyni milli Jökulsár
og Kvíár og bjó „undir felli við
Breiðá“. Það mun hafa verið
við undirhlíðar Breiðamerkur-
fjalls, sem skagar langt uppí
jökulinn og enn hylur hann
bæjarstæði Þórðar illuga. Ekki
vita menn nú hvenær byggð
lagðist niður á landnámsjörð-
inini uinidir feifti. Anmiaðhvort
hefur það orðið þegar jökull-
inn fór að gerast nærgöngull
um of, eða ef til vill árið 1362,
þegair öræfajökull spúði vikri
yfir sveitina, og segir um það
gos í þeinri einu samtímaheim-
ild sem til er; í annálsbroti
kenndu við Skálholt:
’T
Lj ldar uppi í þrem stöðum
fyrir sunnan og hélst það frá
fardögum til hausts, með svo
miklum býsnum, að eyddi allt
Litla hérað og mikið af Horna-
firði og Lónishverfi, svo að
eyddi 5 þingmannaleiðir. Hér
með hljóp Knappafellsjökull
fram í sjó, þair sem áðuir var
þrítugt djúp, með grjótfalli, aur
og saur, að þair uirðu síðan slétt
ir sandar. Tók og af tvæir
kirkjusóknir með öllu, að Hofi