Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 23

safnvörðurinn hringdi til að
forvitnast um, hvemig M.
Baynal eða Herzog barón hefði
komizt yfiir þessa eða hina
Braque eða Degas-mynd, var
Elmyr viljandi loðinn í svör-
um: „Fjölskylda mín eignaðist
hana í Frakklandi fyriir mörg-
um ámm. . . “ En loðin svör
hafa bemsiýnilega eMá diregið
neitt úr einbeitni kaupendanna.
Elmyr bjó nú um sig í Flor-
ida og gat því snúið sér af
meiri alvöiru að olíulitum og
striga. Olíumálverk hafa upp á
að bjóða breiðari grundvöll og
meiri hvatningu fyrir iista
manninn en teikningar og vatns
litamyndir, auk þess sem þau
gefa meira í aðra hönd. En fyr-
ir umfeirðafalsara skapa þau
óleysanleg vandamál. Vatnslita
og gouachemyndir þorna fljótt
við heita rafmagnsperu; penna-
teikningu þarf alls ekki að
þurrka. En þótt olíumálverk
virðist þurrt eftir nokkra daga
getur það vetrið tæknilega
„blautt“ árum saman: sé nálair-
oddi rennt léttilega eftir yfir-
borðinu, rispar hann það eða
hangir í, í stað þess að renna
liðugt, og baðmullarhnoðri
vættur í terpentínu tekur í sig
ofurlítinn lit. Það var Elmyr til
láns fyrstu tíu árin sem hann
var svo mjög á ferðinni, að
hann kaus sár til samstarfs
eins og Modigliani og Matisse,
sem yfirleitt teiknuðu myndir
sínrir beint á strigann, þynntu
liti síná mikið með terpentínu
og neru þeim oft beinlínis í
strigann með penslunum. fburð
armeiri vinnubrögð Bnaque og
Picasso urðu að bíða bar til
Ihianm var aeitzituir að í Miami oig
hin þykka litaáferð Vlamincks
og Derains þar til mörgum ár-
um síðar að Elmyr hafði fund-
ið sér enn varanlegri samastað
í Evrópu.
T eikningar voru einnig
auðveldari viðfangs en olíu-
málverk vegna þess að í
Amieríku vair (hisagara að fnam-
leiða gamlan pappír sjálfur,
svo lítið bæri á, en gamlan
striga. f New Orleans tókst
Eimyr að hiaifa uipp á listmiál-
atnalbúð, þair sam Ihainn beypti
margar blokkir af dvrum,
fröniskum teiknipappíir, sem
Picasso og Dufy höfðu notað
mikið. Hann rteyndi ýmsar að-
ferðir til að gera hann ellileg-
an; mundi þá eftir að hafa les-
ið einihweins staðiaæ að Kíinivierjiair
igerðu fíialbein ’sitt „igaimia(lt“
onieð því að sjóðia það í tei.
Hann dró laust yfir pappírinn
imleð baðimiulll vsetltri í tei qg 'fðkk
fram hinn ákjósanlegasta gula
elliblæ.
Gamall ómálaður franskur
strigi var blátt áfram ekki
itil. Franskir bMnidiraimmar voru
einnig sjaldséðir gripir í Holly-
wood og Dallas. Fyrir 1954
hafði Elmyr leyst vandann
með hugvitsamlegri notkun
(aimeríslkira blindiraimimia og aimier
ísks striga. Þegar málverk hans
vair þonniað dkar hanin það var-
lega af blindrammanum með
rakblaði. Síðan límdi hann það
framan á annan striga jafn-
stóran, sem strekktur var á
blindramma. Þetta var ekki óal-
geng aðferð hjá sérfræðingum
í málverkaviðgerðum, þegar um
var að ræða gömul, verðmæt
málverk, sem taka þurfti
af upphaflegum blindrömm-
um vegna verpingar eða fúa.
Síðair, þagair Eiimiyr var setzt-
ur að í Florida og byriaði hin
Þessi „Matisse“ eftir Elmyr va r seld á of f jár í New York, en
þegar upp komst um fölsunina, endurgreiddi gallcríið kaup-
andanum og sat uppi með skaðann.
ábatasömu pöntunarviðskipti,
flutti hann inn einn ósvikinn,
franskan blindramma, og lét
furðu lostinn amerískan tré-
smið smíða fyrir sig nokkra
tugi nákvæmra eftirlíkinga.
Sjálfur gaf hann viðnum elli-
legt útlit með blöndu af terpen-
tínu, óhreinni línolíu og brún-
um lit, strekkti síðan nýja
„franska” mynd á rammann og
úðaði hana með sömu blönd-
unni að aftanverðu, en til þess
notaði hann flugnasprautu.
„Mér þótti bara gaman að
þessu öllu,” sagði hann síðar.
Árið 1967 las hann grein þar
sem hinn ungi, brezki falsari
David Stein skýrði frá því að
hann tæki Lipton’s te fram yfir
annað te til að setja ellilit á
pappíirinn og notaði háfjallasól
til að þurirka vatnslitamynd-
irnar, en Stein hafði gert marg-
ar Chagall og Picassofalsanir.
„Ég varð hálf gramur”, játar
Elmyr. „Mér fannst það lítil
háttvísi hjá manninum að
ljóstra upp um svo mörg fag-
leyndarmál. nú myndu aílir
rjúka upp til handa og fóta”.
■mt etta voru góðir dagar á
Miami Beach — of góðir til að
þeir gætu enzt. Árið 1955 seldi
Elmyr nokkur málverk til
Chicago og var kaupandinn
þekktur listaverkasali, Joseph
W. Faulkner að nafni. Faulkn-
er segist hafa keypt nokkur
„Modigliani“, „Matisse" og
„Renoir“ málverk af manni, sem
nefndi sig E. Raynal og síðan
sent sex eða sjö þessara verka
ásamt öðrum málverkum til sýn
ingar í Delius listsýningarsaln-
um í New York.
Tveimur vikum síðar fékk
Faulkner bréf frá Delius. sem
tjáði honum að sýningunni
hefði verið aflýst, þar sem
„tvær Renoiir myndanna væru
eftirlíkingar — ekki frum-
myndir.“
Delius tortryggði einnig
nokkrar Modigliani-teikningar
frá Faulkner og hafði sent ljós-
mynd af Matisse-olíumálverki
til fyrrverandi einkaritara Mat
iisse, sem sendi svair om hæl og
sagði að málverkið væri falsað.
Faullknier var ifllla briuigðið.
Hann hringdi til Elmyrs og bað
um ábyrgðarskírteini fyrir
myndirnar, sem Delius hafði vé
fengt.
„Ég hef áneiðanlega engin
ábyrgðarskírteini," svaraði Elm
yr. „En ég skal gæta að því
og ef ég finn eitthvað skal ég
senda yður það í pósti“.
Hann aðgætti, og ákvað að
íhuguðu máli, að finna ekki
neitt. I stað þess sendi hann
Faulkner skeyti: „Ef nauðsyn
knefur skal ég koma til Chi-
cago en munið að ég hef alltaf
veitt yður allan þann umhugs-
unarfrest sem þér vilduð og
aldrei rekið á eftir ákvörðun.
Næstu daga verð ég að vera
með vini mínum sem nýkominn
er frá Evrópu. Raynal“.
Daginn eftir fór Elmyr frá
Florida.
E n Faulkner gerði þeim við
skiptamönnum sínum viðvart,
sem keypt höfðu falsanirnar og
bætti þeim skaðann að fullu.
Fjárhagslegt tap hans varð um
163 þúsund krónur. Honum
tókst að fá dómsúrskurð gegn
Elmyr í Florida, fyrir löghaldi
á bamíkaiininstæiðu ihians og
bankahólfi. En er til kom var
þar ekkent að hafa. Gegn ráð-
um annartra listaverkasala, sem
töldu viðskiptin í hættu, höfð-
aði Faulkner opinbert mál á
hendur Elmyr í Chicago, á
þeim forsendum að póstur og
sími hefðu verið notaðrr í svik-
samlegum tilgangi. „Ég hafði
greitt mínum viðskiptavinum
fullar bætur,“ sagði hann, „og
hafði ekkert að óttast“.
En hann varð of seinn.
Skömmu eftir flóttann frá Mi-
ami hafði Elmyr hringt til vin-
ar síns og sambýlismanns til að
komast að hvaðan vindurinn
blési. Vinurinn sagði honum að
tveir FBI menn hefðu þegar
heimsótt íbúð þeirra. Þeir
(heiffflu ekki leiba® en litazt um
og spurt hvenær Elmyr kæmi
aftur. Elmyr andvarpaði.
„Ég lagði saman tvo og tvo,“
sagði hann síðar, „og fékk út
fimm. Ég var á flótta".
Hann var nú ekki aðeins
flakkari, heldur eftirlýstur mað
Ur á flótta undan lögraglunni.
Eftiir að hafa farið huldu höfði
í hálft ár og átt von á FBI úr
hverju skoti, ákvað hann að
taka sér frí frá öllu saman um
tíma. Þar sem bandarískir borg
arar geta farið vegabréfslausir
yfir suður-landamærin, varð
Mexico fyrir valinu.
Þ
egar Elmyr fór frá Mexi-
co skildi hanin eftir sex mál-
verk í umboðssölu hjá Oscar
Herner, þar á meðal Matisse-
olíumálverk af stúlku við borð
með blómavasa á. Fyrir þessa
mynd vildi Elmyr fá 12.000 doll
ara, hvað sem þar yrði framyf-
ir yrðu umlboðsfliaiun handia Osc-
ari, sem var svo viss um að
geta selt myndina, að hann
greiddi Elmyr 2000 dollara fyr-
irfram.
Misseri síðar opnaði Elmjnr
listatímarit og fann þar heil-
síðumynd af Matisse-málverki
sinu. Nú hét það „Stúlka með
blóm“ og undir því stóð KNO-
EDLER stofnað 1846. Elmyr
flýttá sér 'tffll gisitilhiúisis sínis og
hringdi til Knoedler safnsins í
New York. Kvaðst hann vera
safnari, hafa séð mynd af Mat-
isse-málverkinu „Stúlka með
blóm“ í tímiairiti oig laniga tiil að
vita hvaða verð væri á því. Því
miðiuir, vair hionium sagt, væri
myndin seld, en í næsta mán-
uðii æittu þeiir "vion á aniniairri.
Væri hún ef til vill ekki eins
'góð og nioMkinu mimmi, eruda
ódýnari — um 60.000 dollara.
„Seldist „Stúlka með blóm“ á
meira en það“, hrópaði Elmyr
upp yfir sig, forviða.
„Þetta var mjög óvenjuleg
mynd,“ sagði fulltrúi Knoedler
safnsins þolinmóður. „Matisse-
mynd í þessum gæðaflokki sést
sjaldan á frjálsum markaði,
skal ég segja yður“.
ÖSkureiðuir hringdi Elmyr til
Oscars Hemer í Mexico og
krafði hann um peninga sína,
en Oscar kvaðst ekkert vita.
Hann hefði fengið umboðsmanni
í Sviss málverkið til sölu ásamt
öðrum Hann neyndi að róa Elm
yr, flaug til Los Amgeles tveim-
ur dögum síðar og greiddi hon-
um 3000 dollara til viðbótar og
lofaði að hitta hann í New
York eftir tvær vikur áður en
hann færi til Genf.
I Uu heilli fyrir Elmyr, gat
hann ekki vegna fyrri við-
skipta við Knoedler-safnið
spurzt fyrir um það sjálfur,
hver hefði selt þeim Matisse-
málverkið. f stað þess beið
hann í New York eftir OscarL
Þótt ótirúlegt megi virðast taldi
Oscar hann á það, þegar þeir
hittust, að láta sig hafa nokkur
málverk og teikningar til við-
bótar, þar á meðal litla Mat-
isse-olíulitamynd og sótti bann
myndirnar í íbúð Elmyrs á
Waldorf-Astoria hótelinu. Sam
anlagt markaðsverð mynda af
þessu tagi var jafnvel bá um
tuttugu og sex og hálf milljón
króna.
Hann virti Matisse-myndina
fyirir sér um stund og sagði svo
með hálfgerðri gremju, eins og
Elmyr hiafði ætlað alð setja fyr-
ir hann einkair ótugtarlega
gildru: „Finnst þér ekki að þú
ættir að setja „e“-ið í undir-
skrift Matisse?“
„Þá,“ segir Elmyr mæðulega,
„vissi ég að hann grunaði mig
um græsku. Þessi litla skyssa
kom mér í slæma klípu. Ég veit
ekki hvemig hún var tiTkomin
— ef til vill hefur síminn
hringt þegar ég var að ljúka
við nafnið. Ég bætti úr bessu á
meðan hann beið og svo fóir
Oscar til Sviss“.
Þeir höfðu komið sér saman
um að Oscar hringdi ef eitthvað
seldist en allavega yrði hann
kominn aftur til New York eft-
ir hálfan mánuð. Elmvr frétti
ekkert. Að lokum hafði hann
uppi á hinum hála Austurríkis-
manni í Mexicoborg mánuði síð
ar, gegnum síma. Að sögn Elm-
yrs svaraði Oscar fyrirspum-
um hans á þessa leið: „Ég hef
engair fréttir. Ég hef ekkert
selt. Ef þú vilt tala við mig,
þá komdu hingað“. Svo lagði
hann á.
Þegar Elmyr hringdi aftuir
viti sínu fjær, hafði Oscar skipt
um skoðun: „Ég skal segjaþér
að það er ekki heilsusamlegt
fyrir óæskilega útlendinga að
koma til Mexico. Pistoleros
(byssubófar) eru ódýr vinnu-
kraftur hér“.
T erðið á myndum Elmyrs
fór síhækkandi í hinni miklu
eftirspum eftir verkum
franiskra impressionista, en á
sama tíma tók að halla á ógæfu
hliðina fyrir honum sjálfum.
Kviksögur tóku að berast um
hinn bandaríska listaheim eft-
ir kæru Chicago listaverkasal-
ans til FBI og markaðir Elm-
yrs drógust saman og þrengd-
ust æ meir. í Kalifomíu fór
hann með nokkrar teikningar 1
Beverly Hills safnið, sem sýndi
þær Frank Perls, bróður Klaus.
Hann gat ekki sannað að teikn
ingarnar væiru falsaðair en gaf
Elmyr í skyn með nokkrum
þunga, að loftslagið í Kali-
forníu væri ekki nærri eins
heilnæmt og ferðaskrifstofur
vildu vera láta. Elmyr tók
bendingunni og hafði sig á
brott.
Lagðist nú lítið fyrir kapp-
ann um stund. Hann tók að
falsa steinprentanir, aðallega
andlitsmyndir eftir Braque, Pic
asso og Matisse, sem hamn seldi
til minniháttar listmunaverzl-
ana fyrir 17—27 þúsund krón-
ur stykkið. „Steinprentanirnair"
gerði hann með kolkrít á teikni
pappír, sem hann úðaði síðan
með „fixatívi“ svo hún smitaði
ekki fná sér. Þetta var hógvær
22. detsemiber 1069
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23