Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 29

anniarra sögusögn, e.t.v. þeirra,
sem hafa þekkt Ólöfu frá veru
hennar í Hörgsdal árin 1816—
19. Fréttamennskan var nser-
tækara viðfangsefni í þéttbýli
Austur-Síðumnar heldur en í
hinu fáferðuga strjálbýli úti á
heiðunum.
En hvað um það. Seinna gef-
uir' sr. Páll Ólöfu einkunnina
„sköruleg“ og má hún vissulega
vel við það una.
Hugleiðingar
um krossinn
Fraimlh. af bls. 6
þjóðardýrlinigi Dana, og held-
uir hainn sverði um öxl með
hægri hendi, en fánastöng með
krossfána í þeirri vinstri, og
sá fámi virðist geirður í sömu
hluitföltufln oig núverandi fánfl
Sviissleindinga, hvenniig sem á
því atandiuir.
Víðlfræigasti krossfáni veraJd-
air muai þó vena brezki fáinimn.
í honiuim eru sameiinaðir þrír
'gamilir dý rl ingakrosear, einin
frá kroasfá'na heiliaigs Georgis,
en hamin er þjóðardýrliinguir
Englands frá fornu fari.
Aindrésairkrossinin er frá Skx>t-
uim komin.n og er táfen þeia-ra
þjóð'a-rdýnl'iinigis, og þesisi kross
iikiist upþhiaiflieiga bóikistaÆnium
X, með því að helgar sagnir
herma, að Adreas postuli hafi
dáið á slíkum krossi. Þessi tákn
voru sameinuð með þingsam-
þykkt áirið 1606, en árið 1801
var krossi heilags Patriks bætt
við, og hann var sem kunnugt
er, þjóðardýrlingur íra. Þessa
þrjá krossfána er að finina siam
einaða í brezfea fánainium alilit
fraim á þeraman daig.
c .
ríJ tor rauður kross náði um
sfeeið miikiLli frægð víðs vegar
í Evrópu. Þiað var sá rauði
kross, sem var hedzta aiuig-
lýsiiragarmierki aifllátssöiuinin.ar.
Þessi raiuði kross var settuir of-
am á stóra kistu, og í haina
iótu menn þá peninga, sem þeir
gneiddu fyrir afliátdbréfm.
SjaHao mium krossins merfci
'hafa orðið fyrir anmarri eins
miðtuiríiægiragu og í þetssari
furðuiegu verzluin mieð amidl'eg
verðmeeti. Lúther ofbaiuið þetta,
eins og hann gkrifa’ði árið
1617:
„Það hlýtur að vera tiilgaing-
ur Páfans, að ef afflátið, sem er
Mtilvægt máUefnli, er hátíðlógia
boðað mieð einmi kiufcíkiu,, einmi
skrúðgöragu, einu hedigisiða
formi, þá sfculi fagnaðanboð-
skapurinn, seim er hið æðlsita af
öMu, prédikaðiLiir með humdrað
tollufckum, hundrað sfcrúðgöng-
t«m og humdrað hallgisiðafonm-
um“ (tese 55. J.H. þýddi).
Sem betuir fer vair ekki sögu
toroastfámains lokið með því, sam
gerðiist í Þýzfcialaindi fyrir rétt-
um 450 árum. Rómverska kirkj-
®m iosialði sig við aiffllátssöiluinia.
Truaðir umbótamenn margra
landa á 19. öld stofnuðu félög og
komiu af stað toneyfiiraguim, sem
aíðan haf a náð víða um heim.
Sum þeinna kenina sig beirulin-
is við krossiimn og hafa hamm í
fámium siraum, og má hér neámia
Rauða krossinn, Bláa krossinn
°S Hvíþa krossinn. Merki
Rauða krossirus er naleg'a al-
veg ekus ag hinin gamili kross-
fáiná Laimibsinis.
Hvað svo uim ki’rkjuma
sjállfa? Það er eSl'ilegt að hún
haldi iamfoiiniu mieð krosisifánani-
um í kiirfcjuflistinmi, en noti eft-
ir sem áður fcrosisirm sjálfan
sem sinin fána. Krogsmium sjáiBf
um skyildi haldið hátt á lofti,
enda getuir efckert airanað tákn
komið í hanis stað, og heldur
ekkert annað naifn tii hjálip-
ræðis en naifn þess, sem á
krossinum dó, en, það er Jesús
Kristur.
Jóhann Hannesson.
Mater dolorosa — Theologia
crucis.
Hjá kroasi Jasú stóð mióðir
hans og mióðuirsystir. hans,
María, kona Kiópa, og María
Maigdialema. Þegar nú Jesús sá
móðiur sína og læriisyeirairan,
sem hainn elsfeaði, standia þar,
segir hann við móðlur síma:
Kona, sjá þar er soniur þinn!
Síðan segir hamin við lærisveijn-
inm: Sjá þar er móðiir þín! Og
frá þeirri stundu tók læri-
sveininn hama til sin. (Jóh.
19,25—27).
Þegair grískur texti þessara
orða guiðsipj.aJllisirus er þýddrnr á
latínu, koma fram orðin
STABAT MATER — stóð móð-
ir. Og þessi mióðir, sem undir
krossinum stóð, þjáðist mieð
ayirui siíniuim, en þjáð móðir eða
sárþjáð móðir ©r á latúrau mater
dolorosa. Bæði þassii orðasaim-
bönd, stafoat miater og mater
dolorasa, hafa marikað djúp
spor í tilbeiðslulífi og kirkju-
liat.
Það er sálmiur einn frá
þrettándu öld, sem hetfir gert
orðin fræg í listsögiuirani. Hanin
hefst á orðutnum Stabat mater
og er ortur af m'anni, sem hét
Jacopono da Todi. Jacopono
vair framan of ævi verZllumair-
iraaður, en eftir lát eigimkomiu
sinnar gaf hann eigur sínar fá-
tækuim og gekk inn í þriðju
greiin Fransisoanairegluinnar og
vair fuligilduir nmrukux síðustu
ár ævinnar. Sálmurinn Stabat
mater var uipphafLega eiin atf
sqaentíum messunnar, en hann
er enigu að síðiuir full*l!giH-
ur sáhnuir fyirir mótmiælenduir,
enda byggður á þeim orðum
Heilagrair Ritninigiar, sem lesiin
voru. Eitt siiran'var haran í íis-
lenzkri sálmiabófc, en sú bók
maut lútiliilair frægðair og þekfcjia
fáir 'til hennar nú. En hér er
um að ræða einn ^af heimisfræig-
um sálmum kristnininar, m'iikið
listaverk, sam gietið hefir af sér
fjölmörg öniniur l'istaverk, eink-
uim í tónlist og myndl'isit. Stabat
Mater hefir greypt sín djúpu
trúaráhrif í sáliir huigsamdi
manna, sem hatfa þá náðarigáfu
að geta liíað sig inin í annama
manna hugarástand og flundið
til með þeim.
Lúkaisar guðlspjalll segir oss
tallsvert uim Maríu mey, enda
er þar lofsömguir heminar í
fyrsta kapituBa, og heitir banm
Magnificat. Þesisi lofsöngur
Miariu er suiragimn daglega í
mörgum kirkjum um víða ver-
öld. I öðruim kapítu'l'a er lof-
söngur Súmeons, með þöfck til
G'uðís fyrir bairmið Jesúm: Nú
l'ætuir þú, herra, þjóm þinm í
friði fama, Og ef'tiir íoísöngirun
flytuir Súmeon spádóim, um leið
og hanm blessair barnið og seg-
ir: Þessi mun set'tur veTð.a til
falls og til viðireignair mörgum í
ísraal, og til táfcns, sam á móti
verðuir miællt — já, sverð miu.n
jiafinivel nísta þína eigim sáliu
— segir Súm'eon við Marúu
G'uðsmóðuir.
Hins vegar er það Jóhann'es
einin, ssm dregu-r upp þá
ógleymian'iagu mynd af Mater
dolorosa við fcrossinn og tveim
koraum öðruim, mynd af Jesú,
mælaindi orð frá krosisiniuim til
móðuir sininar og lærisveirasúnis
elskaða, sem hanin féfek þ,að
hluitverk að sjá um bama í fram
tíðinni. Vér getum etf til vilfl.
gert Oiss í huigarliund hvílítouir
skóli það var fyrir þemman
lærisrveim að fá móður Jesú
heim til sín. Eraginm hefir bet-
ur en hún getað sfciMð toross-
ins orð og fumdið til mieiri fagn
aðar á upprisiudegúraum.
Sálmiurúnn Stabat mater lýshr
— lífct og úslenztoa Ijóðið
„Lilja”, lamnams vegar þjáningu
Jesú og heilagrar Guðsimóður,
og hins vegair þeim tiiif.inming-
um, sem gagrataka toristm.a
menin, þegar þeir hutgleið'a
þjánkigu Jesú og 'áisitvina hains.
JL myndilistúnmi hafa klass-
iskir snlilflingiar reyrat að fesita
á iiéreftið þessa umduinsamiieigu
viðburði, þair sem Jesús talair
við móður sína og lærisveininn
rétt áður en h.amm fói' sinn ainda
í hendur Föðumum. Ógleyman-
leg og átatoanleig er mynd
Grúnevalds af torossfestingunni
og önmuir m.ynd etftir sama
mamin, og kaillast bún llitLa kross
festingin. En engin tök eru á
því að miraraast á allam þamn
fjölda af iistave’rkuim, sem á
eiran eða anman vag 'tiúlfea hið
átakanlega og undursamtega
krossinis orð. Það hefiir verið
fluítt á rmair'ga vegu, kynsllóð
fram af kynalóð, af syniduigum
mönnium og helgum miönnum, og
það er flluitt alilt fram á þeinnam
dag.
Hvað er þá í atiuttu máli,
krosisimis orð?
Að útakýra ajálfa leyndar-
dóma trúariminar er yfirleitt
ekki möguflhgt, helldur verða
menin að uppllifa þessa leymdair-
dóma í tilbeiðslummi og trúar-
samféflia.girau. Hinis vegar er með
orðinu urn krossinn mö'glulegt
að benda mönmium í áttina til
Jeynd'airdiómanma og lifisilind-
ann.a. Préd'ikum krossins og gluð
fræði krossins segja oss að það
sem á krossinum gerðist, sé
Guðs eigið verk .tii endumlausn
ar synduigum mönnum. Það eir í
senn finiðþægingarverk og end-
urlausnarverk Guðs sjáilfs, til
eiilífrair blessuinair og lli'fs öllum
þeim, sem við því tafca. Hvað
merkj.a svo þessi orð, friðþæg-
ing og eradurliaiusn? Friðþæg-
ingin er frelsiuin undam sekt
syndarinnair, end'urlauisnin er
frelsiun undain valdi sy'ndariinn
ar. Friðþægimgairverkið var
uraraið í eitt ákipti fyrir öll ineð
fórn Jesú sjáMs. Endiurlaiuisndm
er hina vegar áframlhaild’andi
verk, bæði í þessari veröld og
þeirri, sem kom,a mium. Það er
vegraa þessana vertoa að sá hinm
sami Jesús, sem fæddiist í Betle-
hem á jóOluimum og vair kross-
festur utam múira Jienúsialtem,-
borgair á Golig.ata á föstudag-
imin lairaga, er fineiLsiairi m.anoamm'a.
— Nú eru þeir jaifiniain mamgir,
sem hrinda frá sár orði knoss-
iina. Eims og Páli positiuiM seg-
ir, þá er orð krossóns heknska
þeim, sem glataist, em oss sem
hólpnir verðúim, er það kriaftur
Guðs. En Jesús Kristur er orð-
inn oss vísdómuir frá Guði,
bæði réttl'æti, helgum og endiur
lauism (I. Kor. I) Þetta er í
stuttu máli krossinis orð.
J.H.
Líf er
herför ljóssins
Fnarnh. af bLsi 3
eðlisfræðin var nokkuð á veg
komin, að menn vissu hvað eld-
ur er og sumar kynkvíslir
vita það ekki enn, enda þótt
þæ-r hafi notað eldinn um alda
raðir. Sama er að segja um raf-
magn og rafeindir, enginn mað-
ur hefir enn hugmynd um hvað
það er, enda iþótt tekizt hatfi að
taka það í þjónustu mannanna
með þeim árangri, að aldahvörf
mega kallast.
Ein frumleg uppgötvun bend
ir tiil fjölda mtairgra anmaæ'a
uppgötvana, en það eru ekki
nema örfáir menn, miðað við
mannkyn allt, sem hæfir eru til
að balda þar áfram sem fyrsta
árangri var náð. Það eru að-
eins þeiir menn, sem geta haft
samband og samvinnu við líf-
ið í alheimi, og þá köllum vér
hugvitsmenn. Og fyrir starf
þeirra er ekki vonlaust um að
jarðarbúum muni einhvem
tíma takast „að hugsa á al-
heimsvísu”.
að er fyrst þá er Þjóð-
sögur Jóns Áirnasonar komu út
að þess gafst nokkur kostur að
skyggnast ofurlítið inn í sálar-
líf íslendinga og dæma um hver
væri afstaða þeirra til annars
heims. Hér skal bent á hvað
J.Á. segir sjálfur um það: „Á
Islanidi er sú trú alme'nm, að
sumir menrn sjái þær verur
(anda), sem öðrum eru ósýni-
legar. Þeim er gefið að sjá alls
konar yfimáttúrlegar verur,
því þeir einir sjá alfa að ó-
vilja þeirra, og drauga og
fylgjur og allt þess kyns, og
má því þetta hyski ekki koma
sfcyglgraum mönmum á óvairt. Hin
gáfan, að sjá í gegnum holt og
hæðir, er þessari mjög skyld,
en miklu sjaldgæfari. En báð-
ar þessEir gáfur eru það, sem
ekki hvað minnst hjálpar til að
vita orðna hluti og jafnivel ó-
orðiraa”. Hann segir að álfatrú
Kenwood Chef
er allt annað og miklu meira
en venjuleg hrcerivél
Engin önnur hrærivél býður upp á jafn marga
kosti og.jafn mörg hjálpartæki, sem tengd eru
beint á vélina með einu handtaki. Kenwood Chef
h.rærivélinni fylgir: skál, hrærari, hnoðari, sleikja og
myndskreytt leiðbeiningabók,
Auk þess eru fáanleg m.a.: grænmetis- og
ávaxtakvörn, hakkavél, kartöfluhýðari, grænmetis-
og ávaxtarifjárn, dósahnífur, baunahnifur og afhýðari,
þrýstisigti. safapressa, keffikvörn og hraðgeng ávaxta-
pressa.
JKenwood
—' gerir allt nema að elda.
— Verð kr: 11.203.
HEKLA hf
Laugavegi 170—172 — Sími 21240.
22. diesemiber 1999
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29