Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 22

EL.MYR listaverkafalsarinn
antísk. . . .„En sýningin var
fjárhagsleg ördeyfa, sem Elm-
yr lét sér að kenningu verða.
Hann hafði þegar prófað
gildi atvinnuleysistryggingar
sinnar skömmu eftir komuna til
New York. Þá keypti hann sér
í fornbókasölu gamla, franska
myndabók frá 1920, skar gæti-
lega úr henni saurblöðin og
teiknaði eina Pícasso-mynd,
sem hann fór síðan með til
Perls-safnsins og seldi á átján
þúsund krónur. Þannig varð
Klaus Perls, sem nítján árum
síðar, þá eldri og reyndari
maður, kvað hiklaust upp dóm-
inn „Fölsun!“ yfir málverkum
Meadows i Texas, „fyrsta am-
eríska fórnarlambið mitt“ eins
og Elmyr segir með barnslegri
ánægju.
„Um þetta leyti“, segir Elmyr,
„gerði ég mjög stóra vatnslita-
mynd (gouache). Picasso hafði
eitt sinn gert höggmynd, sein
hann kallaði „Maður með
kind“, stóra bronsmynd. Ég
hafði miklar mætur á henni, og
vatnslitamyndin mín gat verið
vinnuteikning að þessarihögg-
mynd, ef svo mætti segja. Ég
átti ekki einu sinni nóga nen-
inga til að innramma hana fyr-
ir. Laugardagsmorgun einn fór
ég til Perls. Hann bað mig að
skilja vatnslitamyndina eftir yf
ir helgina — hann langaði til
að skoða hana nánar og sýna
hana öðrum sérfræðingum. Á
þriðjudag kom ég aftur, og eft-
ir hið venjulega þjark bauð
hann mér 750 dali (um 65 þús.
kr.)“.
Um veturinn ákvað Elmvr að
fara til Kalifomíu. „Mér lék
mikill hugur á að skoða Am-
eríku“, segir hann.
■ím. stöðum eins og Holly-
wood, San Francisco og Se-
attle varð Elmyr að de Hory
barón. Hann skipti um nafnbót
eftir því hvemig lá á honum.
Zsa Zsa hafði sagt honum, að
„þetta kynnu Ameríkanar vel
að meta. Barón verður greifi,
greifi verður hsrtogi. Maður
verður að blása sig ofurlítið
upp, fólk býst við því“.
„Ég var nú að verða leiður
á Picasso — auk þess sem Sa-
bartés var byrjaður að gera
skrá yfir verk hans — og lang
aði að reyna mig við Mat-
isse og Renoir“. Við komuna til
Los Angeles hófst hann strax
handa og þrernur dögum síðar
gekk hann inn í sýningarsal í
Bevesrley Hills. „Ég hafði Mat-
isse og Renoir teikningarnar
með mér og var mjög forvitinn
um það hvemig þeim yrði tekið.
Ég var viss um hæfileika mína
við Picasso, en hafði enga
reynslu í Matisse og Renoir. Eg
kann að hafa verið hálf tauga-
óstyrkur, en það kom ekki að
sök. Ég seldi þrjár Matisse
pennateikningar á staðnum“.
Þetta var nú farið að ganga
svo vel, að Elmyr _ ákvað að
færa út kvíarnar. í þetta sinn
varð Texas fyrir valinu og bar
valið vott um fyrirhyggju og
feiamsýni þar sem þetta er áir-
ið 1949 og enn hafði lítið verið
í hámælum haft um menningar-
þyrsta olíukónga.
Kvöldið fyrir brottförina
kom Elmyr við í Stendahl lista
safninu til að losa sig við síð-
ustu Matisse-myndina og léi þá
Earl Stendahl kæruleysisleg
orð falla um „hvort hann ætti
nokkuð kúbistiskt eftir Pic
asso“. Elmyr hnyklaði brúnir
þungt hugsi. Æ, jú, bíðið við,
hann ætti eina — hún væri svo
sem ekkert sérstakt, ofurlitil
gouache.
Gæti hann komið með hana
um morguninn, áður en hann
flygi til Texas?
„Tja,“ sagði Elmyr, „ég skal
reyna að koma því við, en ég
lofa engu“.
iiann hélt til hótelherbergis
síns og bjó til litla kubistiska
temperamynd, rauða og svarta.
Hann þurrkaði hana með því
að halda henni upp við ljósa-
peruna í náttborðslampanum.
Morguninn eftir fór hann með
hana, snyrtilega upplímda og
óinnrammaða, til listaverkasal-
ans, sem yppti öxlum og fitjaði
upp á nefið og sagði: „Ojá, satt
er það, hún er svo sem ekkert
sérstakt. Viljið þér láta hana á
200 dali? “
í Dallas var Elmyr tekið með
kostum og kynjum. Gamall vin,-
ur hans frá Parísarárunum
kynnti hann fyrirfólki staðar-
ins — „Meadows? Ég man ekki
eftir honum þama,“ segir Elm-
yr. „Hann hlýtur enn að hafa
verið að grafa eftir olíu“. Eftir
örfáar vikur var Elmyr farinn
að halda kokkteilveizlur fyrir
milljónamæringana í Dallas.
Ekkja ein frá Lubbock í vest-
ur Texas sendi einkaflugvéi
sína reglulega eftir honum til
hádegisverðar, keypti margar
Matisse-myndir hans af lista-
verkasölum i Dallas og bauð
honum til sumardvalar í Color-
ado Springs „Ég vair steinhissa
á, hvað þetta fólk var allt gest-
risið og elskulegt," sagði Elm-
yr. „Það opnaði hús og heimili
hverjum sem koma vildi“.
E Imyr lifði í vellystingum í
boði alls helzta ríkisfólksins í
Dallas, en þess á milli heimsótti
hann listsýningarsalina. Þar
hafði hann þann háttinn á, að
sýna fyrst fram á listþekkingu
sína en kynna sig síðan sem
pólitískan flóttamann. Þvinæst
spurði hann eins og af hend-
ingu, hvort listaverkasalinn
hefði ef til vill áhuga á þess-
ari eða hinni teikningunni, sem
hann af tilviljun ætti í fórum
sinum. Hann hafði myndina
aldrei með sér í fyrsta skipt-
ið. Ef til dæmis vair um Mod-
igliani að ræða, gat hann sagt
að myndin hefði verið í eigu
hans í mörg ár og hefði hann
fengið hana frá eiginkonu Mo-
ise Kisling. Kisling var ung-
ur málari, sem leigði vinnu-
stofu ásamt Modigliani á Mont-
pannasse. Þar sem Elmyr var
þanna öllum hnútum kunnugur,
vissi hann nákvæmlega hver
vair líklegur og hver ekki til
að hafa haft aðstöðu til að eign
ast myndir eftir Modigliani Pic
asso, Braque eða Léger. Hann
þekkti nöfn evrópskra safnara
og listaverkasala, sem keypt
höfðu og selt ódýrt á árunum
milli 1920 og ‘40. Hinum amer-
ísku listaverk*sólum varð fljót
lega ljóst, að Elmyr var það
sem hann sagðist veira, en það
styrkti þá í þeirri trú, að það
sem hann hefði á boðstólum
væri jafn ósvikið.
Þegar hann kom svo með
myndina daginn eftir og lista-
varkasalinn sá að þetta var
ekki aðeins mynd eftir Mod-
igliani, heldur mjög góð mynd
eftir Modigliani, þurfti ekki
frekair vitnanna við. Væri þess
óskað skildi Elmyr myndina eft
ir í nokkra daga til þess að
kaupandinn hefði tíma til yfir-
vegunar og ráðfærslu. „Ég
knúði aldnei fram sölu“, segir
hann. „Ég kom aftur á tilsett-
um tíma og þá var ekki annað
eftir en að karpa um verðið
við listaverkasalann. Þá renn-
ur nú heldur betur af þeim
menningarglansinn og þeir sýna
sitt rétta andlit: kaupahéðnar á
markaði, sem berjast með kjafti
og klóm til að kaupa ódýrt og
selja dýrt. Eins og bilasalar!
Og þeir hafa ekki einu sinni
fagkunnáttu á við venjulegan
bílasala. Bílasali getur reynt að
hlunnfara þig, en hann þekkir
þó muninn á Ford og Cadillac"
F
Lj r komið var framundir
1950 höfðu tveir eða þrír góð-
kunningjar Elmyrs einhvern
ávæning af leyndarmáli hans,
og einn þeirra segir frá þvi að
milli þess sem hann leigði sér
íbúðir, hafi hann búið og starf-
að í KFUM húsi í New York.
„Einu sinni kom hann of seint í
kokkteilveizlu og þegar gest-
gjafinn spurði eftir honum,
sagði einhver: „O, hann kemur
bráðum, ég skildi við hann fyr-
ir klukkustund í KFUM, þar
sem hann var að Ijúka við Mod
igliani-mynd“.“
Eftir nokkurra vikna dvöl í
New York fór Elmyr til Flor-
ida og síðan til New Orleans.
Þar komst hann í náin kynni
við margt fyrirfólk, meðal ann
ars borgairstjórann, de Lesseps
Morrison, sem fól honum að
annast viðgerðir á dýrmætu
málverkasafni ráðhússins. Fyr-
ir það verk fékk hann 5000
dollara og var gerður að heið-
ursborgara New Orleans-borg-
ar; fékk hann skjal upp á það
og gulllykil að borginni. En
þegar hann reyndi í sendiráð-
inu þar að fá endumýjað löngu
útrunnið franskt vegabréf sitt,
fékk hann neitun. Hann þorði
ekki að senda opinberlega um-
sókn til Bandaríkjastjómar af
ótta við að þar kynni að liggja
fyrir kæra frá einhverjum lista
verkasalanum.
Af sömu ástæðu sló hann
striki yfir hvert listasafn strax
og ha/nn hafði átt við það meiri
háttar viðskipti. Hann var
í hinni einkennilegu aðstöðu
manns, sem hefur drýgt glæp
er verður auðveldlega rakinn
til hans, en veit aldrei hvort
upp kemst um glæpinn eða
ekki. ...
Elmyr flakkaði nú norður og
vestur á bóginn og seldi undir
ýmsum nöfnum. Var hann ýmist
Elmyr Hoffmann, L.E. Raynal
eða Herzog barón. Listaverka-
Þessi mynd er merkt Modigliani, en olíumilljónerinn frá Tex
as, sem keypti hana, vissi ekki, að hún var eftir Elmyr. —
salamir vom famir að raka
saman fé á því sem þeir höfðu
keypt af honum, en sjálfm var
hann ennþá óþekktur málari.
Og þar kom, í Los Angeles ár-
ið 1952 að hann stakk við fót-
um og tók þá hetjulegu ákvörð
un að snúa baki við fölsun-
unum og verða það sem hann
hafði ávallt viljað verða, raun-
vemlegur málari.
Hann leigði sér herbergi og
eldhúskytru og vann sieitu-
laust í sex mánuði þar til pen-
ingar hans voru á þrotum og
hetrbergið svo fullt af málverk-
um, að hann gat varla lagzt til
svefns. Á listasöfnunum var
horft, kinkað kolli og hafniað.
Elmyr valdi úr þær myndir,
sem hann áleit útgengilegastar
og fór með þær í húsgagnaverzl
anir. „Þeir borguðu mér 10—15
dali fyrir hverja mynd. Þeir
kaupa svona myndir eins og
þeir kaupa öskubakka og
blómavasa. Einn spurði mig
hvort ég gæti málað fyrir hann
nokkrar hundamyndir".
„Þetta var einkennilegur
timi,“ segir Elmyr hálf-angur-
vær, „en xaunar ekki slæmur.
Ég var bíllaus, peningalaus.
Matreiddi sjálfur heima.
Keypti jafnvel gamalt brauð.
Hafði vaila efni á bjórflösku.
Og þó var ég ekki óhamingju-
saraur. Ég stundaði barina öll
kvöld og málaði alla daga. Ég
ætlaði aldrei að snerta við Pic-
asso framar“.
E n eina vikuna gerðist hið
óumflýjanlega — hann seldi
ekkert og skuldaði húsaleigu.
Með saknaðarandvairpi seild-
ist hainm í ferðatöskuna
og tók upp atvinnuleysistrygg-
inguna sína. Hann teiknaði
hratt — eftir mynd í listatíma-
riti — og klukkustund síðar
var hann kominn í sín beztu
föt og á leið til Dalzell Hatfi-
eld safnsins í Ambassador hót-
elinu, þar sem hann kynnti sig
sem L.E. Raynal og bauð litla
Modigliani sjálfsmynd til sölu.
„Ég kaupi ekki teikningar",
sagði Hatfield, „aðeins mál-
verk. En konan mín á litið
einkasafn og hún er mjög hrif-
in af sjálfsmyndum. Ég ætla að
hringja til hennar og lýsa
myndinni“.
Þegar eiginkonan hafði heyrt
lýsinguna, spurði Hatfield
hvað myndin ætti að kosta.
„250 dollara?" sagði Elmyr.
,Ég læt yður hafa 200 út í
hönd“.
Síðar var þessi mynd seld
James Aldorf í Chicago, sem
um eitt skeið átti eitt stærsta
Modigliani-safn í heiminum.
„Þegar ég frétti það, hringdi
ég til listaverkasala í Chicago
og spurði hann á hvað myndin
hefði selzt. Hann gizkaði á fjög
ur til sex þúsund dollara. Mér
sortnaði fyrir augum“.
Elmyr ákvað að einbeita sér
aftur að fölsunum. Hann var
orðinn þreyttur á að eiga varla
til hnífs og skeiðar og þó enn
þreyttari á að arka á milli lista
safna með framleiðslu sLna und
ir handleggnum. Hann lagði af
stað akandi með ungum vini
sínum til Miami, leigði sér þar
íbúð niðri við ströndina og tók
að skrifa bréf. Þau voru yfir-
leitt á þessa Ieið:
„Kæri henra. Ég á í fórum
mínum tvær Matisse- penna
teikningar frá tímabilinu 1920-
25, og vil selja þær. Þær eru
af naktri konu, sem situr við
borð og konu með blómvönd.
Ef þér hafið áhuga, get ég sent
yður ljósmyndir.. ..“
N
1 ’ æstu tvö arin saldi hann
myndir til meiriháttar lista-
safna um gervöll Bandaríkin
eftir þessari pöntunaraðferð. Ef
einhver listsalaireigandinn eða
22 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. deaember 1069