Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 13

og Rauðalæk. Sandurinn tók í
miðjan legg á sléttu, en rak
saman í skafla, svo að vairla sá
húsin. Öskufall bar norður um
land svo að sporrakt var. Það
fylgdi og þessu að vikurinn
sást reka hrönmum fyrir Vest-
fjörðum, að varla mátti skip
ganga fyrir“.
Sem sagt; svo miklum vikri
spúði Öræfajökull yfir hérað-
ið, að vaxla munu dæmi um
annan eins austuir nema helst
þá er Vesúvíus kaffærði
ítölsku borginnair Pompei og
Herculaneum í einu víðfræg-
asta eldgosi sögunnar, 24. ágúst
árið 79 f. Krilat Gogíö í Örasfa-
jökli byrj aði um vor. Segiir fátit
aif þeim hötnmiumigiuim, sem fódlk
í þessum pairti lamidisdins vairð að
líða og má geiria því skóna að
víða hafi orðið þröngt fyrir
dyrum hjá Öræfingum, sem þá
meyddust til að yfingefa heim-
kynni sín.
V.
Enn heitir Bæjarsker suð-
austan i Breiðamerkurfjalli, og
ætla menn að bær landnáms-
mannsins hafi verið þar nærri.
Noklnru vesitair en Jötouiisá
stóð eitt sinn býlið Breiðá, og
tóku menn þar upp tjaldhæla
sina að fullu og öllu árið 1698,
vegna vaxandi ágangs jökla og
vatna. Þar bjó um hríð ein af
frægari persónum íslendinga-
sagna, Kári Sölmundarson, og
settist hann þar að eftir sætt-
ir þeirra Flosa á Svínafelli.
Nú err svört og úfiin brún
Breiðamerkurjökuls á svipuð-
um slóðum og ætla má að bær-
inn Bnedðá haifii sdiaði'ð. Einhveirn
tíma hefur verið búsældarlegra
um að litast þar. Og í þessu
tignarlega umhverfi hefur Kári
loksins getað tekið lífinu með
ró, eftir langvarandi vígafeirli
og hetfinidir fyrir mága sína og
aðra, er lífið létu í Njáls-
brennu. Alltaf bar Kári gæfu
til að ganga óskemmdur frá
hverri raun; þessi hugprúði
fulltrúi evrópskra riddara-
sagna í Njálu, tók spjót and-
stæðinganna á lofti og lét þau
bana eigendum sínum. Einn, eða
samia og einrn, sait hann fyrdir
brennumönnum víða, og hvorki
brast hann kjark eða þrek. Og
þegar örlögin skoluðu honum á
land í Qræfum, var hann á
heimleið frá Orkneyjum. Þar
hafði hann fullkomnað hefnd-
ina er hanm hjó höfuðið af
Kol Þorsteinssyni með þvílíkri
fimi og fagmennsku í mann-
drápum, að höfuðið hélt áfram
að tala eftiir að það fauk af
bolnum. Síðan segiir frá því í
Njálu, að Kári býst til íslands
eftir að hafa „gengið suður“ frá
Normandí og þegið lausn.
„Þeiir urðu heldur síðbúnir
og sigldu þó í haf og höfðu
langa útivist. En um síðir tóku
þeir Ingólfshöfða og brutu þar
skipið allt í spón. Þair varð
mannbjörg. Þá gerði á hríðar-
veður. Spyrja þeir nú Kára
hvað nú skal til ráða taka, en
hann sagði það iráð að fara til
Svínafells og reyna þegnskap
Flosa. Gengu þeir nú heim til
Svímafells í hríðinnL
Flosi var í stofu. Hann
kenndi Kána er hann kom í
stofuna og spratt upp í móti
honum og minntist til hans og
setti hann í hásæti hjá sér. Flosi
bauð Káira að vera þar um vet-
urinn. Káæi þá það. Sættust
þeir þá heilum sáttum. Flosi
gifti þá Kára Hildigunni, bróð-
urdóttur sína, er Höskuldur
hvítruesgoði hafði átt. Bjuggu
þaiu þá fynst að Bneáiðá.“
Kári hefur líklega flutt að
Bnedðlá árið 1*017 eða þair um
kring. Þau Hildigunnuir eign-
uðust þrjá syni, en ekki nefn-
ir Njála, hvert þau fluttu það-
an. Á 14. öld var kirkja
á Breiðá og síðiair bænlhúis, og
eins og ég sagði fyrr; bærinn
fór í eyði árið 1698.
VI.
lögnkyrrum sumardegi
heyrast öðru hverju brastir í
skriðjöklunum, en neðan frá
sandinum hljómar í sífellu
þungur bassatónn brimsins. Eft
ir að jöklairnir hopuðu ofar á
sandinn, hafa ár haldizt betur
í farvegum sínum, og nú er
bæði búið að brúa Fjallsá og
Hrútá, vatnsmiklar jökulár,
sem jafnan reyndust Öræfing-
um erfiður farartálmL
En viti menn; allt í einu birt-
ist þarna bær í auðninni: Kví-
sker. Um eyrarnar fyrir neð-
an flæmast lækir óbrúaðiir, sem
naiuimaist verða taildir táfl trafala
fyrir venjulega fólksbíla, en
lágt fellið ofan við bæinn
stenduir eins og skjólgarður
gegn þeim svala, sem andar af
jöklinum. Það heitir Bæjarsker.
Þar uppi er bláleitur gróður,
líklega lúpína, og nokkurt
kjarir er á tveimur stöðum í ná-
grenni Kvískerja. Hér er oln-
bogarými eins og bezt verður á
kosið; um fimmtán km. að
Knappavöllum, sem er næsti
bær inmansveitar, en þrjátíu
km. austur yfir Breiðamerkur-
sand að Reynivöllum í Suður-
sveit. Bærinn stendur á sléttri
grund undir hlýlegri brekku
og framan við hann: Nokkur
gömul tré, sem ná vel upp fyr-
ir þökin.
Að nokkru leyti voru Kví-
sker áfangastaðuir í þessari
feirð; ég hafði áður talað við
Hálfdán, vísindamann og
bónda í síma, og þá hafði tal-
azt svo til að ég kæmi. En nú
var Hálfdán ekki heima; hann
var að vinna með vörúbíl á
sandinum vestan við Knappa-
velli, og Flosii bróðiiir hairus vair
að búast að heiman til selveiða.
En tveim dögum síðar lá ferð-
in að nýju fnamhjá Kvískerjum
og þá var Hálfdán heima og
Sigurður bróðir hans.
VII.
eiir eru báðir landskunnir
menin, ekki sízt fyrir þátttöku
sína í útvarpsþættinum hjá
Sveini Ásgeirssyni forðum
daga, þegar þeir svöruðu öll-
um mögulegum og ómögulegum
spumingum um aðskiljanlegar
náttúrur jökla og grasa. Þeir
búa félagsbúi á Kvískerjum,
ásamt fimm systkinum sínum og
telst það með hinum furðulegri
staðreyndum í Öræfum, að allt
þetta gjörfulega fólk er ógift.
Systurnar heita báðar Guðrún,
og standa fyrir myndarlegu
heimilishaldi. Bræðuimir Ari og
Helgi eru einkum við búskap-
imm, em Sigiuir'ðiUT, PIosi og Hiálf-
dán hafa ásamt bústörfum og
öðru veraldarvafstri gefið sig
að vísindalegum rannsóknum
og fræðimennsku með lofsvarð-
um árangri.
I rauninni er stórkostlegt að
hlutiir sem þessir skuli gerast
og ugglaust eru slíkir menn
vandfundniæ meðpl bænda anm
arra þjóða. Þeir bræðumirhafa
nokkuð afmörkuð sérsvið fyrir
aifihuigam.iir sínair: Fiiosá er jökflia-
fræðingur; hann annast athug-
anir og mælingar á jöklum þar
í gmenmidinmi. En auik þesis hef-
ur hanm með góðum árangri
lagt stund á tungumálanám,
sem ugglaust kemur sér vel við
lestur ýmiskonar vísindairita.
Sigurður er elztur þeirra
bræðra og hefur orð fyrir þeim
jafnan. Hann er manna firóð-
astuæ uim hvaðeömia er lýfiur a!S
sögu héraðsins, og auk þess
pirýðilega vel að sér í náttúru-
fræði. Sérgreinar Hálfdáns eru
hins'vegar griaisaifiræðL sfcor-
dýrafræði og fuglafræði.
VIII.
I ^mmm
mt etta var einn dag rétt fyr-
ir sláttinn og það var væta í
A Breiöamerkursandi nokkru austan við Jökulsá. Öræfajökull
og Breiðamerk urf jall í baksýn.
Hálfdán Bjömsson á Kvískerjnm með stærstu fiðrildin í safni
sínu.
tJtsýni frá Reynivöllum í Súður-
sveit vestur yfir Breiðamerkur-
sand. f baksýn er kollur Öræfa-
jökuls og Breiðamerburjökull
teygir sig fram á sandinn.
Myndin á bls. 12: Við jökullónið
á Breiðamerkursandi, þar sem
Jökulsá á upptök sin. Öræfajök-
ull, Fjallsjökull og Hrútárjökull
í baksýn.
22. diesember 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13