Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1960, Blaðsíða 9

vegi, allir grasfletir gerðar gegn-
sósa af einangrunarefnum, og
margir flutningabílar eyðilagðir.
Læknar rannsökuðu 250 starfs-
menn stofnunarinnar og komust að
því, að 9 þeirra voru með plútoní-
umgeisla innvortis. Um miðjan
febrúar mátti heita að þessum var-
úðarráðstöfunum væri lokið, en þá
höfðu þær kostað 250—350.000 doll-
ara í viðbót við tjónið af spreng-
ingunni.
Allar þessar varúðarráðstafanir
varð að gera vegna þess, að menn
höfðu misst út úr höndunum á sér
tæplega hálfa „curie“ af ósýnis-
geislum (Curie er lægsta mæliein-
ing á geislaverkun)
Áður en kjarnorkan kom til sög-
unnar, voru ekki nema nokkrar
þúsundir „curie“ til á jörðinni, að-
allega í radíum. En nú framleiða
kjamorkuofnarnir þúsundir milj-
óna „curie“ í föstum fljótandi og
loftkenndum úrgangi á hverju ári,
og þar við bætist svo hið geisla-
virka geimryk.
Hinir stálstyrktu steyptu geym-
ar fyrir gjall og úrgang kjarnor’ -
ofnanna, geyma nú um 300 milj
ir kg. af hágeislavirkum efnum. I
þessum geymum er nægilega mikið
af geislavirkum efnum til þess að
valda tjóni um öll Bandaríkin, bæði
á landi og vötnum. Geymarnir geta
ef til vill enzt í 50 ár, en innihald
þeirra verður mönnum banvænt
um margar aldir.
Það má vera að hægt sé að flytja
efnið úr þeim í aðra geyma og
þannig koll af kolli, en enginn tel-
ur þessa geymsluaðferð örugga.
Menn vona að hægt sé að finna
önnur ráð til þess að losna við hinn
geislavirka úrgang. Stungið hefir
verið upp á því að dæla fljótandi
geislavirku efni niður í gamlar og
yfirgefnar saltnámur. En þá er
bent á það, að eitrunin geti komið
fram í jarðvatni svo að vatnið í
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
næstu ám verði banvænt, en það
er líka hætta á því, vegna hins
geisilega hita í úrgangsefnunum, að
þarna geti blátt áfram orðið gos.
Öll hin geislasterkustu efni eru
nú grafin í jörð í sterkum geym-
um, en þeim efnum, sem ekki eru
jafn hættuleg, er komið fyrir á
annan hátt. Og það eru þessi efni
sem almenningur óttast mest.
Geislamagn þeirra er mjög mis-
munandi, getur verið frá fáeinum
„curie“ og upp í miljón í einu gall-
óni. Það eru ótrúleg ósköp af þessu
efni, sem menn verða að koma frá
sér. Miklu af því hefir verið fleygt
í árnar, fljótandi efni hefir verið
dælt beint ofan í jörðina, en nokk-
uð hefir verið sett í steyptar tunn-
ur og þeim sökkt í sjó. Geislavirk
gasefni eru látin gufa upp í loftið.
Hér er farið eftir vissum reglum
og miðað við hámark þess sem tal-
ið er hættulaust. Það var líka einu
sinni talað um slíkt hámark geisla-
virkra efna í loftinu. En reyndist
það örugt? Svarið varð nei. Það
er aldrei hægt að segja hvað sé
öruggt, þegar um geislavirk efni er
að ræða.
Það er sagt að þau efni, sem sett
eru í ár, geti ekki gert vatnið
hættulegt. En þá kemur annað til
greina. í ánum er fjöldi lífvera,
sem sogar geislana í sig, og verða
þannig sjálfar miklu geislavirkari
en vatnið sjálft.
Fyrir nokkrum árum stundaði
vísindamaðurinn Louis A. Krum-
holz rannsóknir um þriggja ára
skeið á fiskalífi í vatninu White
Oak, en í það hafði verið fleygt
úrgangi frá Oak Ridge. Hann
komst að þeirri niðurstöðu að yfir-
leitt yrðu fiskamir í vatninu ekki
jafn stórir og áður og þeir lifðu
skemur. í sumiun tegundum fann
hann Strontium 90 og var það 20
—30.000 sinnum meira heldur en að
meðaltali í vatninu sjálfu. Ein teg-
421
imd fiska ,sem mikið var af í vatn-
inu þegar rannsóknirnar hófust,
var aldauða um það þeim lauk, og
önnur tegund var líka að hverfa.
Á þetta hefir verið bent hvað eft-
ir annað, þegar talað hefir verið
um hver hætta geti stafað af því,
að fleygja geislavirkum efnum í
hafið, hvort sem það er gert nærri
landi, eða á miklu dýpi úti á rúm-
sjó
Enska blaðið „London Observer"
segir frá ráðstefnu, sem haldin var
til þess að ræða um úrgang í kjam-
orkuverum og segir: „Það var ekki
á valdi þessarar ráðstefnu að taka
ákvarðanir um hvað gera skal við
úrganginn, en ef svo hefði verið,
þá er líklegt að hún hefði sam-
þykkt áskorun um að það sé al-
gerlega bannað að henda geisla-
virkum úrgangsefnum í sjóinn“.
Þekking vor á höfunum er enn
öll í molum. Það er langt frá því
að vér vitum allt um strauma, né
hvernig sjór af mesta dýpi getur
borizt upp á yfirborðið. Hitt vitum
vér, að sumir fiskar fara niður á
mikið dýpi og upp undir yfirborð
aftur, og þeir gæti borið með sér
drápsgeisla neðan úr djúpunum.
Hitt er einnig vitað, að svifið í
sjónum og ýmsir skelfiskar draga
í sig ósýnisgeisla, svo að í þeim
verða geisiarnir þúsund sinnum,
jafnvel miljón sinnum meiri hlut-
fallslega en í sjónum umhverfis.
Nú er ráðgert að sökkva ekki
geislavirku efni í sjó á minna dýpi
en 1000 föðmum og það sé í örugg-
um ílátum. Áður hefir ekki verið
hugsað um að ílátin þyldi þann
sjávarþunga, sem er á svo miklu
dýpi. Það getur því verið að svo
og svo mörg ílát hafi brotnað á
leiðinni niður og innihald þeirra
borizt út í sjóinn. En þótt þau
komist heil niður, eru þessi ílát
ekki vandaðri en svo, að sjórinn
getur etið þau sundur á 10 árum,