Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1960, Blaðsíða 2

414
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Það er staðarlegt að líta heim, viðáttumikið og siétt tún og miklar byggingar.
Efst til vinstri er gamla Vindaheimahúsið og er alltaf kallað Vindhelmar. Þá
kemur skólinn og heimavistarhúsið. Lengst til hægri er búgarðurinn, sem í
ráði er að kalla Breiðabólstað.
ur hans, sem er einn af frægustu
mönnum kristnitökutímabilsins
hér á landi. Skafti var vitur mað-
ur og skörungur mikill, þótt ekki
stæði hann í mannvígum. Segir Ari
fróði að ofstopamenn hafi ekki
getað vaðið uppi vegna „land-
stjórnar“ hans. Sýnir það, að lög-
sögumanni hefir verið ætlað að
sjá um, að dómar Alþingis væru
framkvæmdir. Og hvernig Skafti
hefir rækt það embætti má bezt
marka á því, að hann hafði lög-
sögu lengur en nokkur annar. Það
sýnir hvílíkt traust menn hafa haft
á skörungsskap hans og mannviti.
Hér á Hjalla gerðist það einnig
að Ögmundur biskup Pálsson var
handtekinn, gamall og blindur og
fluttur til skips í Hafnarfjörð og
svo af landi brott. Þá var komin
önnur „landstjórn“ og átti heima í
Danmörk.
Skammt fyrir utan Hjalla kem-
ur hrauntunga að vestan. Þetta
hraun er merkilegt vegna þess að
það rann eftir landnámstíð og af
sérstökum ástæðum vitum vér
hvaða ár það rann. Þetta var um
sumar og Alþing var komið saman
á Þingvelli. Þar lá við borgara-
styrjöld vegna kristniboðs þeirra
Gissurar hvíta og Hjalta Skeggja-
sonar. Þá kom þangað hraðboði úr
Ölfusi með þær fréttir að jarðeld-
ur væri upp kominn og glóandi
hraunflóðið stefndi á bæ Þórodds
goða. Þetta var árið 1000, og er
hraun þetta því 960 ára gamalt.
Það hefir komið úr eldgígum uppi
í heiði og hefir runnið suður með
Langahlíð, en er það kom fyrir
hlíðarsporðum á Skóghlíð hefir
kvísl úr því runnið til austurs, og
hefir hún stefnu enn í dag á Hjalla,
bæ Þórodds goða. Heimildirnar um
þetta hraunrennsli eru því óvé-
fengjanlegar. En ekki er víst að
neitt hefði verið sagt um uppkomu
þessa jarðelds, ef heiðnir menn á
Alþingi hefði eigi talið hann tákn
um reiði goðanna út af kristniboð-
inu.
Hraunið hefir einnig fallið nokk-
urn spöl til suðurs og sunnarlega
í jaðri þess er bærinn Hraun, sem
er nafnkunnur fyrir það, að þar
drap Torfi í Klofa Lénhard fógeta.
En Hraun kemur oftar við sögu.
Á fjörunni þar fram undan strand-
aði danska herskipið „Giötheborg“
1718, og þá vann Brynjólfur bóndi
á Hrauni það afrek að bjarga 170
manns úr því. Er það hið mesta
björgunarafrek sem um getur hér
á landi. Brynjólfur hætti lífi sínu
og manna sinna með því að brjót-
ast í grenjandi stórhríð niður á
strandstaðinn og ekki var heldur
hættulaust að fást við björgunina.
En björgunarlaun fekk hann eng-
in. Það var þó síðar að danska
stjórnin borgaði 16 ríkisdala björg-
unarlaun fyrir hvern mann, sem
hrifinn var úr helgjargreipum
Ægis, „ef um var sótt“. Ef Brynj-
ólfur og menn hans heíði fengið
slík laun, hefði þau numið 2700
ríkisdölum. Mundi þá hafa munað
um minna á þeim þrengingarárum,
sem þá voru og þeir voru svo klæð-
litlir að þeir gátú naumast haldið
vörð um vogrekið á fjörunni.
Vestan við hraunið stendur Hlíð-
ardalsskóli sunnan undir hárri hlíð.
Hér voru áður bæirnir Breiðaból-
staður og Vindheimar. Eins og
nafnið bendir til, hefir Breiðaból-
staður upphaflega verið höfuðból-
ið, en Vindheimar hefir verið hjá-
leiga frá því. En svo breyttist þetta
er aldir liðu, sjálfsagt vegna þess,
að búskussar hafa setið Breiðaból-
stað, en framsæknir dugnaðar-
menn verið á Vindheimum. Breiða-
bólstað hnignaði stöðugt, en hjá-
leigan efldist og seinast fór svo, að
hjáleigan lagði höfuðbólið undir
sig. Væri þar eflaust langa sögu um
að rita, en hún geymist að vissu
leyti í ævintýrunum um karlsson 1
garðshorni, sem vinnur kóngsdótt-
urina og ríkið.
Bændurnir á Vindheimum fengu