Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Page 44
692
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Jólaföt — jólakötfur
ÞAÐ var jafnan talið sjálfsagt
að menn eignuðust einhverja nýa
flík fyrir jólin, og voru það köll-
uð jólaföt. En ef einhver fékk
ekki nýa flík (vetlingar, smokkar
eða jafnvel illeppar var nóg), þá
var kallað að þeir færi í jólakött-
inn. Um þetta segir svo í Þjóð-
sögum Jóns Árnasonar: „Auk
jólasveinanna, sem fyrr eru nefnd
ir, var það trú, að sú óvættur
væri þá á ferð, sem var kallaður
jólaköttur. Hann gerði reyndar
engum þeim mein, sem eignuðust
einhverja nýa flík að fara í á að-
fangadagskvöldið; en hinir, sem
ekkert nýtt fat fengu, „fóru allir
í jólaköttinn", svo að hann tók
(át?) þá, eða að minnsta kosti
jólarefinn þeirra, og þótti þá góðu
fyrir goldið, ef kötturinn gerði
sig ánægðan með hann. En jóla-
refur hét það, sem hverjum heim-
ilismanni var skammtað til jól-
anna (ket og flot o. s. frv.) á að-
fangadagskvöldið. Af þessu keppt
ust allir við, bæði börn og hjú, að
vinna til þess af húsbændum sín-
um fyrir jólin, að fá eitthvert nýtt
fat, svo þeir færu ekki í ólukkans
jólaköttinn, né að hann tæki jóla-
refinn þeirra“.
Hér er bent til þess, að ómildir
og sínkir húsbændur, hafi haft
þann sið að refsa fólki sínu tvö-
falt á jólunum, í fyrsta lagi með
því að gefa því engar gjafir, og
í öðru lagi með því að draga af
mat þeirra. Segir J. Á. og í at-
hugasemd: „Hvernig sem á þetta
er litið, lítur svo út, sem þessar
skriptir hafi verið hafðar fyrir
keyri á börn, sem voru að læra
og ljúka við það, sem þau áttu
að vera búin með fyrir jólin“.
Orðtakið „að fara í jólaköttinn"
er táknrænt, líkt og orðatiltækið
„að fara í hundana“, en það þýðir
að farnast illa.
í Norðurlandi var kallað „að
klæða köttinn", ef einhver fekk
enga jólagjöf, hvorki flík né kerti.
Öll þessi orðtæki gæti verið
komin úr leikum eða spilum. Til
var spil sem hét „köttur" og til
var spil sem hét „hundur". Lág-
spilin eða hrökin voru og venju-
lega kölluð „hundar“. Til var og
leikur sem hét „að flá kött“ Var
hann þannig, að maður hangir
á fótunum á bita og á að klæða
sig úr treyju eða vesti. Þá hafði
hann flegið köttinn. En þeir sem
leiknir voru í þessari list,
„klæddu köttinn" aftur, með því
að fara í flíkina í þessum stell-
ingum. — Nú var það siður að
lauga sig á jólunum og fara svo
í nýu fötin; en ætti maður enga
nýa flík, fór honum líkt og þeim,
sem „fláði köttinn" og ,,klæddi“
hann aftur, að hann varð að fara
í gömlu flíkina. Má því vera að
þaðan sé komið orðtakið „að
klæða köttinn".
vatnskerjum og tröppur, sem ganga
beint upp í loftið. Allt um kring eru
hinar óyndislegu hæðir, þar sem Beni
Tamaniri þjóðflokkurinn er að leita að
fleiri handritum. Hellirinn, sem fyrstu
og flestu handritin fundust í, er í gil-
inu gegnt klaustrinu.
Ég kleif upp í annan helli skammt
þaðan og svipaðist þar um. í rjáfrinu
hékk leðurblaka og það var auðséð
að hellisgólfið hafði verið mokað í leit
að handritum. Hirðingjarnir eru orðnir
leiknir í að leita, en upphaflega höfðu
þeir ekki gert sér grein fyrir því, að
heillegt handrit er meira virði en marg-
lr sneplar.
Ýmsir fornfræðingar höfðu kannað
þessa hella, en sjálfsagt eru margir
hellar enn ófundnir, og í suma komast
ekki aðrir en hinir klifurvönu hirð-
ingjar.
Skammt frá klaustrinu liggur vegur
um fjallaskörð til Betlehem. Þann veg
fóru hirðingjar með handritin, er
þeir höfðu fundið þau, og vöðluðu
þeim niður í poka.
Frá upphafi hefir einn maður komið
mest við sögu handritanna og versfun
með þau. Það er kristinn Sýrlendingur,
sem heitir Khalid Iskander, en forn-
fræðingarnir kalla hann alltaf Kando.
Hjá honum lentu sum handritin sem
fundust fyrst, og frá honum hefir
Rockefeller-stofnunin í Jerúsalem
fengið mikið af handritum, eftir óskilj
anlegum krókaleiðum.
Þegar hirðingjar finna handritasnifsi,
fara þeir með þau til Kando og hann
borgar þau eftir stærð, en þó nokkru
hærra verði þau sem heilleg eru. Nú
selur hann þau fornleifasafni Jórdaníu,
þegar það getur keypt — en það er
ekki alltaf. Einstaka sinnum hefir
hann látið þau af hendi með gjald-
fresti, en venjulega bíður hann þangað
til hann fær borgun út í hönd. Rann-
sóknamennirnir töluðu hálf fyrirlit-
lega um þennan mann. En þar sem
hann virðist alltaf hafa alla handrita-
verslunina í sínum höndum, þá spurði
ég hvort mér væri óhætt að heim-
sækja hann.
„Hví ekki?“ sögðu þeir. „Spyrjið
eftir skósmiðnum á horninu gegnt fæð-
ingarkirkjunni í Betlehem“.
Leiðin til Betlehem liggur í boga
4ustan við hæðir nokkrar, en á hæð-
unum eru landamæraverðir Israels.
Þetta er alls ekki skemmtileg leið.
Fyrst kemur maður að flóttamanna-
búðunum utan við Betlehem. cg þar
sátu þeir í hópum skuggalegir og tötra
legir. Betlehem gnæfir þar yfir á hæð,
líkust óhugnanlegu virki.
Ég nam staðar á torginu fyrir utan
fæðingarkirkjuna. Prestur var að koma
út úr kirkjunni og nokkrir pílagrímar
á hælum hans. Tveir lögregluþjónar
með broddhjálma stóðu þar álengdar.
Kaupmenn sátu úti fyrir búðum sínum
og röbbuðu saman, eins og þeir hefðu
ekkert að gera. Maður, sem var að
selja póstkort og minjagripi, vísaði
mér á búð skóarans. Þetta var opinn
skúr og inni í honum sátu tveir menn,
með gúlana fulla af nöglum og negldu
látlaust. Úti fyrir sat maður á tága-
stóli. Hann var í skikkju og með vefj-
arhött á höfði. Hann kastaði ýmist
kveðju á þá, sem fram hjá gengu, eða
kallaði eitthvað inn í búðina.
Þetta var Kando í Betlehem. Engum
sem sá hann, mundi hafa komið til
hugar að þetta væri aðalmaðurinn í
„handritamálinu", sem mest var um
rætt.
Hann tók kveðju minni vel, en lítið
varð um samræður fyrst í stað. Hann
reyndi að gera sér grein fyrir því
hvers konar maður þetta væri, sem
hér var kominn. Gat það verið að hann
væri sendur af einhverju auðfélagi í
Ameríku til þess að kaupa handrit?
Eða var hann sendur af British Muse-
um? Máske var þetta njósnari frá Jór-