Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1958, Blaðsíða 15

LESBÖK MOK' í UN Bl .AÐSINS
631
„Hér eru vedurfregnir"
VEÐRIÐ hefir áhrif á öll störf mann-
anna. Það er því mikils um vert að
geta séð ofurlitið fram í tímann
hvernig veður muni verða. Þetta hafa
menn fundið frá öndverðu. Völundur
er kallaður „veðureygur“ í Eddu. Og
það þótti góð gáfa hér á landi að vera
veðurglöggur, allt fram á þessa öld.
Þeir, sem íærastir voru í þeirri list,
studdust við margskonar fróðleik, sem
þeir höfðu fengið í arf frá feðrum sín-
um og athugulir menn kunnu að taka
mark á skýum, kvöldroða og morgun-
roða, siávarhljóði, straumum, lyktinni
af loftinu og ótal mörgu öðru. En nú
eru þessi þjóðlegu vísindi að mestu
gleymd. Nú er það útvarpið sem fræð-
ir menn um veðurhorfur. Mörgum sinn
-um á sólarhring kveður við í því: „Hér
eru veðurfregnir“. Á þær hlusta bænd-
ur og sjómenn og fara eftir þeim. Ný-
ar og öruggari aðferðir eru fundnar til
þess að spá fram í tímann.------
Það eru nú rúm 2000 ár síðan Grikk-
ir tóku að veita veðurfari athygli, og
sköpuðu þá vísindagrein, sem þeir köll-
uðu „meteorology", en það þýðir nán-
ast „athuganir á því sem gerist yfir
manni“. En þá voru ekki til nein tæki
til mælinga á hita, loftraka, loftþyngd
o. s. frv. svo að þessari vísindagrein
varð ekki mikið ágengt í fyrstu. Leið
svo langur tími.
Um 1640 fann ítalskur maður, Bene-
detto Castelli, upp regnmæli og 1643
fann annar *ítalskur maður, Torricelli,
upp loftvogina. Hann hafði verið læri-
sveinn Galileos. En hitamælirinn hafði
þá verið fundinn upp fyrir nokkru.
Fyrsti maðurinn, sem kemur upp
veðurathuganastöðvum, var Ferdinand
II. stórhertogi í Tuscany. Hann notaði
athuganir þessar til þess að gera veður-
spár, og eru það elztu veðurspárnar,
sem studdust við vísindalegar athug-
anir.
Á 17. og 18. öld var unnið að því að
athuga og mæla ýmis veðráttubrigði
á nákvæmari hátt en áður var, og þá
tóku menn einnig eftir því að eigi
mundi síður nauðsynlegt að gera athug
-anir í hálofti, heldur en niður við
jörð. Og það var ekki fyr en mönnum
tókst að rannsaka háloftin, að veður-
fræðin komst á nokkurn rekspöl, og
eins var nauðsynlegt að athuganirnar
færi fram sem víðast og allar á sama
tíma. Með samanburði á þeim athug-
unum, mátti svo segja fyrir um veður.
Það var þýzki veðurfræðingurinn
Brandes, er fyrstur hóf að gera veður-
kort 1820. Kort þessi voru byggð á
mælingum margra veðurathugana-
stöðva og sýndu hitastig, lofthæð o. s.
frv. En þessi kort hlutu alltaf að verða
síðbúin, vegna þess hvernig þá var
háttað samgöngum, því að skýrslur
bárust ekki fyr en eftir dúk og disk.
Þegar síminn kom 1837 varð skjót
breyting á þessu og nú fór veðurspán-
um að fleygja fram.
Brezka veðurfræðingafélagið var
stofnað 1850. Einn af fremstu mönn-
um þess var Robert Fitzroy flotafor-
ingi. Árið 1860 byrjaði hann að safna
að sér veðurfregnum með símskeytum,
og ári seinna fór hann að gefa út að-
varanir til skipa þegar stórviðri voru
í nánd. Hann tók einnig að gefa út
almennar veðurspár, og hann fann upp
ýmsar reglur við það, sem gilda enn
í dag.
Árið 1867 var veðurfræðingafélagið
lagt niður, en við tók konunglega vís-
indafélagið. Var þá hætt við að gefa
út veðurspár. En þá varð almenningur
reiður og heimtaði veðurspárnar, og
félagið varð að láta undan. Síðan hafa
veðurfregnir verið gefnar út reglulega
þar í landi. „The Times“ varð þá fyrst
allra dagblaða til þess 1875 að birta
veðurkort.
Síðan fór veðurathuganastöðvum að
fjölga. Nú eru um 150 veðurathugana-
stöðvar í Bretlandi, en að minnsta
kosti 5000 í allri Norðurálfunni. Allar
þjóðir leggja mikið kapp á að auka
veðurathuganir sem mest, eigi aðeins
vegna þess að glöggar veðurspár era
nauðsynlegar, ef til ófriðar skyldi
draga, heldur eru þær nú orðnar nauð-
syn hverju þjóðfélagi vegna ótal at-
vinnugreina þess og þó sérstaklega
vegn flugferða. í Bretlandi kostar veð-
urþjónustan nú um 2 miljónir Sterlings
-punda á ári, en því fé þykir vel varið
VÍSA EFTIR LOFT RÍKA
Veit eg sá er víst ljótr
vandinn um ísland,
ef málin eru tvenn til
að tendra það er verr stendr.
Kveðið í bíl
ÞAÐ var í janúar 1957. Við vorum á
ferð með Norðurleið og tíðin var stirð.
Sex klukkustundir vorum við á leið-
innni frá stöðinni í Hrútafirði að
Fornahvammi, og vorum svo hríð-
tepptir þar í fullan sólarhring. Þaðan
fórum við um hádegi og komum kl.
3 um nóttina til Reykjavíkur, og fór
þó snjóplógur á undan og ruddi braut-
ina.
Ferðafólkið var fremur dauft I
dálkinn, eins og nærri má geta, en þá
fóru hagyrðingar að hressa upp á skap-
ið með lausavísum. Voru það aðallega
þeir Valdimar Benónýsson og séra Sig-
urður Norland, sem báðir eru kunnir
hagyrðingar. Þriðji var ungur maður
úr Fljótum, og virtist honum létt um
að kasta fram vísu. Eg náði fjórum
vísum og sendi þær hér með að gamni
mínu, svo að þær falli ekki í gleymsku.
Brautir skafnar bíllinn fer,
beinn og jafn er halli,
af því safnast yndi mér
undir Hafnarfjalli.
(V. B.)
Okkar varðar veginn hér,
þótt vetur harður drottni,
snjóaskarð sem opið er
í Hvalfjarðarbotni.
(V. B.)
Æskan sofnar ekki strax,
enn mun vaka lengi,
hún er vís að leita lags
og leika á fagra strengi.
(S. N.)
Þökk fyrir dropann, Daniel,
dró úr kuldahrolli,
undir Þyrli þeginn vel
þessi voða skolli.
(S. N.)
Léttist færið, lifnar andinn,
ljóðin fjúka af og til,
það er annars aumi fjandinn
að álpast svona í hríðarbyl.
(Fljótamaður).
Daníel Jónsson
frá Tannstöðum.