Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1958, Blaðsíða 12

628
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
veður. En ef þær eru innst í kró, eða
rekast illa, þá veit það á illt.
Frostrósir á gluggum segja til um
tíðarfar. Ef þær snúa upp, veit það á
gott, en snúi þær niður veit það á illt.
Það veit á illt ef snjótittlingar hóp-
ast heim að bæum og tísta mikið.
Ef köttur þvær sér bak við eyrun á
vetrardag, spáir það hláku. Ef hann
teygir sig og glennir út klærnar, boðar
það storm. Ef hann klórar tré, veit það
á stórhríð.
Ef hestar hama sig í góðu veðri,
bregzt ekki að óveður kemur úr þeirri
átt sem lendin veit.
Ef rosabaugur er um tungl á vetrar-
dag, heldu sumir að það boðaði blota,
en aðrir töldu það boða storm og rosa-
veður.
Ef samloðandi skýhnoðrar eru um
allt loft, er það ýmist kallað Maríu-
veður, Maríuský, Maríuflóki, Maríu-
breiða eða Maríutása, og segja menn að
þá sé María mey að breiða ullina sína
til þerris. Á eftir þessu kemur feikna
fannkoma.
Barbárumessa 4. des.
Dagurinn er helgaður heilagri Bar-
báru og hefir verið allmikil trú á
hana hér á landi í pápiskum sið. Hún
var meðal verndardýrlinga kirknanna
í Reykholti og Haukadal. Líkneski og
myndir hennar voru í ýmsum kirkjum.
Mynd er af henni á stóru altaristöfl-*
unni á Hólum, og á kórkápu Jóns bisk-
ups Arasonar. Um hana var orktur
Barbárudiktur. Árið 1950 fannst Bar-
bárulíkneski í rústum kapellunnar í
Kapelluhrauni, fyrir sunnan Hafnar-
fjörð. Hún var verndardýrlingur stór-
skotaliðs, og á hana var gott að heita
í háska af eldi, húsbruna, sprenging-
um o. fl. Hefir því átt vel við að hafa
mynd hennar á þessum stað, þar sem
vegfarendur um „eldhraunið" gerðu
bæn sína. — I bæn Guðnýar, dóttur
séra Snorra á Húsafelli, er minnzt á
Barbáru: „Krossa eg mig og signi mig
á bak, krossa eg mig og signi mig í
fyrir með því heilaga sigurmerki, sem
St. Barbára merkti sig sjálfa á kyndil-
messu drottins síns Maríu sinnar“.
Nikulásmessa 6. des.
Hún er helguð Nikulási erkibiskupi
(d. 342). Hann var auðugur, en gaf fá-
tæklingum allar eigur sinar á laun.
Hann var verndari námsfólks, en í ka-
þólskum löndum er hans aðallega
minnzt sem gjafarans, og hvern 6. des.
kemur hann og færir börnunum gjafir.
Er þá mikill gleðidagur. En í Englandi
fekk hann nafnið St. Claus, og börnin
halda að hann færi sér jólagjafirnar,
rauðklæddur og hvítskeggjaður karl,
sem á heima á Norðurpólnum. Þau
skrifa honum og segja hvað þau langar
mest í fyrir jólin — og svo senda þau
bréfin til Islands, af því að þau halda
að það sé á Norðurpólnum. — Hér
gengur Nikulás nú undir nafninu
„Jólasveinn", en hann á ekkert skylt
við hina reglulegu jólasveina. Hér er
um eftiröpun að ræða og rangnefni.
í pápiskum sið var Nikulás í miklum
metum hér á landi, eins og sjá má af
því, að honum voru helgaðar 15 kirkj-
ur og svo var hann verndardýrlingur
38 kirkna. Gekk hann næstur Þorláki
helga.
Jólatunglið
kemur 10. des. kl. 16.23 (í Reykjavík)
Á því má mark taka um veðurfar, eins
og segir í vísunni:
Rauða tunglið veit á vind,
vætan bleiku hlýðir,
skíni ný með skýrri mynd
skírviðri það þýðir.
Magnúsmessa 13. des.
Hún er helguð Magnúsi Erlendssyni
Eyajarli (d. 1115). Hann var nokkuð
dýrkaður hér áður. Voru honum helg-
aðar 5 kirkjur og var verndardýrling-
ur 4 kirkna. Hann er ákallaður í einu
gömlu vögguljóði:
Þig svæfi guð
og guðs móðir,
tíu englar og
tólf postular,
Tómas hinn trausti
og tveir aðrir:
Magnús og Marteinn.
Þig svæfi drottinn.
baulubeini eða gelgjubeini úr þorsk-
höfði. Var skorið í miðja tepruna til
hálfs, og með því að sveigja hana var
hægt að láta hana klípa um augna-
lokið. Úr því var ekki hægt að loka
auganu, og urðu menn að sitja bíspertir
með vökustaurana, sem ekki gátu vak-
að öðru vísi. En við hættur fengu menn
einhvern góðan bita í sárabætur og
var hann kallaður „staurbiti“.
Sólstöður 22. des.
Þá er skemmstur sólargangur og er
hann 4 klst. 7 mín. í Reykjavík. Svo
sem viðrar þann dag og 3 daga fyrir
og eftir, svo mun veturinn verða, sögðu
gamlir menn. Þeir sögðu líka, að aldrei
væri svo mikill gaddur um vetrarsól-
stöður, að ekki yrði frostlaust sjálfa
sólstöðustundina, en hún er kl. 7.40 í
Reykjavík.
Tómasarmessa 21. des.
Eftir því sem þá viðrar, mun viðra til
miðs vetrar.
Þorláksmessa 23. des.
Þessi dagur er helgaður Þorláki Þór-
hallssyni Skálholtsbiskupi, því að
hann dó 23. des. 1193, og var síðan
helgur talinn. Þennan dag lýkur
haustvertíð.
Aðfangadagur 24. des.
Að þessu sinni hefst þriðji vetrar-
mánuðurinn, Mörsugur, þennan dag, og
þá er tungl hæst á lofti. Ef hreinviðri
er og regnlaust þennan dag og um nótt-
ina, ætla menn að það boði frostasamt
ár, en viðri öðru vísi, veit á betra. Þó
fer þetta eitthvað milli mála, eins og
sést á þessari visu:
Sé jólanóttin kyr og klár,
koma mun gott og frjóvsamt ár,
en sé þá vindur og úrfelli
ei mun gras mikið á velli.
Staurvika
var kölluð vikan fyrir jólin. Þá voru
vökur lengstar á íslandi, eða þar til
Sjöstjarnan var komin í nónstað eða
miðaftans. Þessi vika var einnig kölluð
„augnavika", vegna þess að þá „vöktu
menn öll augu úr höfði sér“. En
staurvika hét hún af því, að húsbænd-
ur settu „vökustaura" á augnalok fólks-
ins þegar það fór að dotta á kvöldin.
Það kalla aðrir „augnateprur". Þær
voru gerðar úr lítilli spýtu, svipaðri
eldspýtu að stærð og lögun, eða þá úr
Nóttin helga
Jólahelgin byrjar kl. 6 á aðfangadag.
Þá á öllum störfum að vera lokið,
kýrnar mjaltaðar og bærinn sópaður
og fágaður hátt og lágt. Þá eru jóla-
ljósin kveikt og svo eiga allir að fara
í sparifötin. Því næst var húslestur
lesinn og að honum loknum óskaði
hver öðrum gleðilegra jóla. Því næst
var matur fram borinn: magáll, sperð-
ill og ýmislegt góðgæti, og svo 3—4
laufabrauðskökur. Hangikjöt var ekki
skammtað fyr en á jóladaginn. Stund-