Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1952, Qupperneq 6

rí*
474 i LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
mundi að framleiða með nokkru
eldfimu efni, sem menn þekkja
hér á jörð.
Eðlisfræðingarnir segja oss nú,
að það sé aðeins til ein skýring á
þessu geipilega orkuútstreymi, og
hún er sú að ein tegund frumeinda
breytist í aðra tegund frumeinda.
Vér vitum nú, að þegar fjórar
vetnisfrumeindir breytast af ein-
hverjum ástæðum í eina helíum-
frumeind, þá værður sama sem eng-
in efnisrýrnun við það. Ein helíum-
frumeind er aðeins 1% léttari held-
ur en fjórar vetnisfrumeindir.
Það var prófessor Einstein, sem
kom fram með þá kenningu, að
rýrnun efnisins undir slíkum kring-
umstæðum, mundi koma fram sem
orkuútstreymi ljóss og hita. Þegar
vetni breytist í helíum, framleiðist
því ljós og hiti, og það er haegiýáC .
reikna með iullkominjiLy.itssú hve
mikið slíkt orkuútstfeymi er, þegar
ákveðið magn af vetni breytist í
helíum.
Sól vor er á bezta aldri.
Ef vér gerum ráð fyrir því að
sólin væri samsett úr tómum vetn-
iseindum, þá mun hún halda lengi
áfram að skína og senda frá sér
hita, eða um 100—180 þúsund, mill-
jónir ára. Og það virðist æði langur
tími! Vér þurfum því ekki að kvíða
því að á vorum dögum né í tíð
barna vorra verði nein breyting á
orkuútstreymi sólar.
Stjörnufræðingar hafa fundið
ýmsar merkilegar sólir, sem eru
feikilega bjartar og hljóta því að
framleiða óhemju orku í formi
ljóss og hita. Sumar þessar sólir
eru svo bjartar, að orkuútstreymi
þeirra hlýtur að véra milljón sinn-
um meira heldur en vorrar sólar.
Gerum vér nú ráð fyrir því að vor
sól eigi eftir að skína í hundrað
þúsund milljónir ára enn, þá endast
þessar björtu sólir ekki til þess að
skína nema um nokkrar milljónir
ára. Og frá sjónarmiði stjörnu-
fræðinga eru milljón ár ekki nema
andartak.
Eftir því sem jarðfræðingar segjá
oss, þá er jörðin um 3000 milljón
ára gömul. En nú höfum vér kynnzt
sólum, sem ekki geta orðið nema
nokkurra milljóna ára gamlar. —
Rökrétt niðurstaða af því er sú,
að nýar sólir sé alltaf að skapast,
þar sem þessar björtu sólir hljóta
að vera svo miklu yngri en jörðin.
Frá mínu sjónarmiði er þetta merki
legasta uppgötvun stjörnufræðinn-
ar, að vér sjáum nú í fyrsta sinn
svip af sköpun heimsins. Nýar sólir
eru að fæðast á þessari stundu.
Heimur í smíðum.
En fyrst svo er, þá hlýtur að vera
til eitthvert efni, sem þær skap-
ast af.
Þegar vér athugum ljósmyndir
stjörnusjánna, þá sjáum vér að
þetta efni er til. Vetrarbrautin er
full af því. Vér köllum það geim-
ryk og geimgas.
Vér getum hæglega ímyndað oss
hvernig efni þetta þéttist, og jafn-
vel getur skeð að vér getum fylgzt
með því, hvernig þetta efni vefst
saman og þéttist þangað til það er
orðið svo þétt, að það fer að bera
birtu. Þegar svo langt er komið,
er það orðið að stjörnu, sem kemur
fram á ljósmyndum. Slíkar stjörn-
ur höfum vér begar séð og vér
höfum tekið eftir hvernig þær
hlaða utan á sig efni úr ryk og
gas-mökkunum.
Þannig myndast stjömur úr því,
sem stundum er nefnt geimþokur,
þær stækka, þéttast og fara að
framleiða ljós og hita. Og eftir því
sem þær verða bjartari og heitari,
þá hrindir orkuútstreymið geim-
efninu frá þeim og kemur þannig í
veg fyrir að þær stækki endalaust.
En hvað er þá um jarðstjörnur
og sólhverfi? Er sólhverfi vort hið
eina í vetrarbrautinni, eða eru til
hnettir á borð við jörðina?
Hér er langa nót að að draga ef
svara skal, því að þetta er flókið
mál. Flestir jarðfræðingar halda
því þó fram nú orðið, að jarðstjörn-
ur skapist á sama hátt og sólir og
að náið samband sé milli skcpunar
sólna og jarða. Það hljóti að vera
svo, að þegar sól skapist úr geim-
efni þá skapist samtímis aðrir
minni hnettir, sem verði fylgihnett-
ir þeirra.
Það verður því eigi betur séð, en
að sólhverfi sé mjög algeng, enda
þótt stjörnusjár vorar sé ekki orðn-
ar svo góðar enn, að hægt sé að
greina jarðstjörnur í miklum
f jarska,
Auðvitað er margt enn í óvissu
og skiftar skoðanir meðal fræði-
manna á ýmsum sviðum. En hér
hef ég reynt að gera grein fyr-
ir höfuðdráttunum sem fremstu
stjarnfræðingar hallast nú að.
Heildarmyndin er ljós. í fyrsta
skifti í sögu mannkynsins höfum
vér orðið þess áskynja, að sköpun
fer fram í himingeimnum allt um-
hverfis oss. Og það er sannarlega
mikilfengleg og fróðleg vitneskja.
★ ★ ★ ★ ★
Það er sagt í Las Vegas að ung
stúlka í skínandi fallegum minkapels
hafi komið inn þar sem nokkrir menn
voru að spila fjárhættuspil. Hún
krafðist þess að fá að spila með, og
heimtaði að fá að leggja 1000 dollara
undir. Hinir sögðu að ekki væri leyfi-
legt að spila svo hátt spil, en hún var
að þangað til að þeir létu undan. Svo
kastaði hún af sér pelsinum og stóð
þarna allsnakin frammi fyrir þeim.
Hún kastaði teningunum og hrópaði:
,,Ég vann“. Svo sópaði hún til sín pen-
ingunum, fór í pelsinn og rauk út. Það
var þögn nokkra stund, þangað til
einn sagði: „Heyrðu, á hvað lagði
hún?“ Hinn ypti öxlum og svaraði: „Eg
tók ekki eftir því heldur“.