Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1952, Blaðsíða 13

f 105
ff LESBÓK MORGUNBLAÐSINS •
ir, Tryggvi, Þórgnýr og öll þau
nöfn, sem af þeim nafnliðum eru
gerð.
í framhaldi af þessu er ’eðlilegt
að mælast til þess, að y haldist í .
orðunum ey, brynja, gnýr, 'gyðja,
Gyðingur, dýr, nýr og tryggur. En
vilji einhver t. d. vérnda ritháttinn
afstyrmi með líkingunni við.
Styrmi, vir'ðist óshýlt að sinna r
þeirri ,kröfu," me’rkingaténgsl eng-
r • j
orðin: fyrir, fyrr, fyrra, fyrstur, í
öðru lagi systir og systkin. Við-
tengingarhættirnir yrði og skyldi
reyndust með altíðustu orðum, en •
þar næst sagnir eins og þykja,
flytja, heyra, týna, þreýta,- reýna,
spyrja, sýna, synda, þú býst við,.
hleypur og orðin yfir, mynd, byggð, “
kýr, nýr, dýrin.
■ * 4 * * é— 4 •
Sams .konar talning á máli full-
in, hæpið um nokkúíri skyldleik. .
í lengra framhaldi renna raðir
af y-orðum fyrir auga manns: Ey
rímar við Frey. Dýr við' dýr (no. ;
og lo.), nýr, gnýr, kýr, býr, brýr,
flýr, knýr, snýr, lýr. Hljóðorð af so.
eins og bylja — buldi eru bylur,
glymur, rymur, ymur, þrymur,
stynur, dynur, drynur. En trygg-
ur hefur í fylgd með sér‘t. d.
bygg, byggja byggð, bryggja,
dyggur, glyggur, hyggja,’ hyggrii,
hryggja hryggð, hryggur (no. og
lo.), skyggja, skyggnast, skyggni,
skyggndur, styggja, styggð, stygg-
ur, tryggja, tryggð, trygging,
tyggja, — fyrir utan fátíð orð og
Samsetningar ótaL
Myndræmi þessara orðhópa er
svo öflugt, að lítil fyrirhöfn er að
kenna þar y um alla framtíð. Þann-
ig mætti benda á fleiri hópa orða
og sýna fram á það, sem flestir
kennarar hafa reynt, að haganleg
meðferð á y-orðum í samstæðum,
sem eru raunar þurr upptalning, er
árangursrík í námi.
Algengust orð eða orðafjölskyld-
ur með y þarf að telja, áður en
fullnaðarrökum verði beitt um
varðveisluúrval á slíkum grund-
velli. Hér skal til bráðabirgða vísað
í niðurstöður Ársæls Sigurðssonar
kennara, birtar í Menntamálum
1940. í 990 tíðustu orðunum í barna-
skólastílum og öðru lesmáli barna-
skólaaldursins fann hann 28 orð
með y, þar af fáein í fleiri en einni
beygingarmynd. Skyld voru þar
orðinna mundi ;sýna mikla tíðni t
helstu kennimynda af sterkum
sögnum -og nokkrum veikum, þar
sem y skíptist á við óhljóðverptar
myndir. orðsins, t. d. mér finnst,
fyndist, ef þið ynnuð, vinn ég,
kaupa, — keypti, knýja — knúði,
lýjast — lúðist, enn fremur öll þau
lýsingarorð, sem haga sér eins:
ungur — yngri, þungur — þyngri,
(suður) syðri — syðstur, eystri —
austastur o. s., frv. Mjög mikjð af
þeiin náfnorðum, serh háfa i-hljóð- ,
varpið y í sumum, en ekki öllum
beygingarmyndum, verður að telj-
ast algengt eða sæmilega algengt.
Bæði vegna tíðni og samlagðra
málfræðiröksemda annara virðist
y-regla þeirra eiga að standa fyrst
og fremst af öllum y-reglum:
Tillögur um verðveizlu yfsilons
verða í aðalatriðum þessar:
1. Rita skal ey, y eða ý eftir forn-
venju í orðum, er eiga í beyg-
ing sinni sérhljóða, sem ey, y,
ý gátu myndast úr. Annars rit-
ist ei, i, í, nema orðstofn falli
undir 2.—3. reglu.
2. Rita skal Ey- og Frey- eftir
fornvenju í öllum nöfnum og
orðum með samhljóða stofni, en
y og ý að fornvenju allra goða-
og mannanafna og orða, sem
eru samhljóða við þau að
stofni: bryn-, dýr-, gyð-, lýð-,
-ný, styr, trygg- og tý-. Af
því þykir leiða í riti: brynja,
dýr (no. og lo.), fjölgyði, Gyð-
ingur, lýðræði, ný, nýr, nýung,
styrjöld, tryggð, týsfjóla, tý-
hraustur o. s. frv.
3. Rita skal y eftir fornvenju, eða
ý eftir framburði, í þeim hóp-
um orða, sem nú skúlu taldir:
sömúleiðis í samsetningum
þeirra:
a) nafnorðum sem tákna að ein-
hverju leyti hljóð og eru sam-
stofna við so., sem beygjast eins
og .b-ylja: bylur, Dynjandi, dyn-
ur, drynur,,Glymur, glymjandi,
gnýr (sbr., Þórgnýr), , rymur,
stynur, ymur, Þrymur, þys.
b) nafnorðum og sögnum, sem
leidd eru af þeim íýsingárorð-
um, er fá y, ý í miðstigi: dýpri,
grynnri, styttri, yngri, þyngri,
þynnri, .
c) orðum, sem hafa samstöfuna
-ygg í stofni,
d) • örfáum orðum,. þar setn
forðast þarf, að saman falli orð-
myndir, .-..
e) erlendum landfræðiheitum
og fáeinum þeim tökuorðum
(upp talin), sem torkennileg
yrðu án y.
Ef y-reglur væri ákveðnar á
þennan hátt, yrði framkvæmd
þeirra í einstökum atriðum að fara
eftir löggiltri stafsetningarorða-
bók, sem gerð væri með eftirlits-
og íhlutunarvaldi fremur fjöl-
mennrar nefndar, en annars unnin
af fræðimönnum. : < - -
Þessar tillögur legg ég fram sem
umræðugrundvöll og vil ekki láta
rasa um ráð fram að löggilding
þeirra og fullnaðarorðalagi. Með
þessari aðferð tel ég haldast nægi-
legt samhengi við fornan og ný-
legan svip málsins, einnig varð-
veitist hugmynd, sem y veítir um
orðaskyldleik innan tungunnar og
stundum viðNorðurlandamál.Þetta
væri okkur nóg. Og einhverjum
yrði léttir að losna við 500—800 orð
með y úr stafsetningarnáminu.
Meira.--,